به مناسبت ۳۵ سالگی ویندوز: مروری بر تاریخچه سیستم عامل مایکروسافت در گذر زمان

وقتی به تاریخچه ویندوز فکر می‌کنیم، چه چیزی به ذهنمان خطور می‌کند؟ لوگوهایی که به شکل آیکن نمایش داده می‌شوند؟ منوهای استارتی که دائما تغییر می‌کنند؟ رونمایی از ساختار کاشی‌گونه رابط کاربری؟ تاریخچه سیستم عامل پرچمدار مایکروسافت شامل تمام این‌ها و چیزهایی بسیار بیشتر نیز می‌شود. در ۳۵ سال اخیر، سیستم عامل ویندوز بارها مورد بازنگری قرار گرفته و انبوهی از ورژن‌های مختلف از آن به دست کاربران رسیده است.

در این مقاله و به مناسبت تولد ۳۵ سالگی ویندوز، نگاه نزدیک به ۱۴ ورژن مختلف ویندوز می‌اندازیم که هر کدام به نوبه خود دستاوردی بزرگ به حساب می‌آمدند. اما قبل از اینکه وارد دنیای بی‌انتهای مایکروسافت شویم، بیایید ببینیم کامپیوترهای شخصی تا «قبل» از ویندوز در چه شرایطی بودند.

MS-DOS و آنچه پیشتر بود

از زمان عرضه ویندوز آنقدر می‌گذرد که به نظر می‌رسد اصلا قبل‌تر از آن چیزی نداشته‌ایم. اما مشخصا این موضوع حقیقت ندارد. ویندوز نخستین سیستم عامل مایکروسافت نبود. در واقع پیش از اینکه ویندوز از راه برسد، کامپیوترهای شخصی با سیستم عامل دیگری به نام MS-DOS به اجرا در می‌آمدند. برخلاف حتی نخستین ورژن از ویندوز، ناوبری در پی‌سی مبتنی بر MS-DOS حسابی زمان‌بر بود و برای هر کاری، باید یک خط دستور وارد می‌کردید. از سوی دیگر خبری از مولتی‌تسکینگ (یا همان اجرای همزمان چندین برنامه) نبود.

ویندوز حداقل در سال ۱۹۸۵ میلادی، سیستم عامل آنقدرها جدیدی به حساب نمی‌آمد و بیشتر یک راه حل برای پیچیدگی‌هایی به حساب می‌آمد که سیستم‌ عامل‌هایی مانند MS-DOS پیش روی کاربران قرار می‌دادند. ویندوز ۱.۰ قرار بود یک لایه از رابط کاربری گرافیکی (یا GUI) را روی MS-DOS قرار دهد و به این ترتیب، سرک کشیدن در نقاط مختلف سیستم عامل آسان‌تر می‌شد. نگاه کردن به صفحه نمایشگر راحت‌تر بود و به جای تایپ کردن چند فرمان مختلف، می‌توانستید خیلی ساده روی آیکن یک برنامه کلیک کنید تا اجرا شود.

اما ویندوز نخستین رابط کاربری گرافیکی برای حل مشکل تایپ کردن دستورها نبود. دو کمپانی دیگر، پیشتر چنین چیزی ساخته بودند: اپل و زیراکس. بنابر اطلاعات خبرگزاری وایرد، اپل «نخستین کامپیوتر تجاری با رابط کاربری گرافیکی» را در سال ۱۹۸۳ میلادی عرضه کرد. این کامپیوتر Lisa نام داشت. درحالی که لیزا نخستین کامپیوتری «تجاری» با رابط کاربری گرافیکی بود، اما همچنان نخستین کامپیوتر نوع خود «در تمام دوران» به حساب نمی‌آمد. نخستین کامپیوتر این‌ چنینی توسط زیراکس در سال ۱۹۸۱ میلادی ساخته شد و Star نام داشت.

اگرچه مایکروسافت ۳ یا ۴ سال دیر وارد دنیای رابط کاربری گرافیکی شد، اما به خاطر قیمت‌گذاری مقرون‌ به‌صرفه‌تر و معقولانه‌تر نسبت به رقبا، توانست چند مزیت به دست آورده و میان کاربران به محبوبیت برسد.

ویندوز ۱.۰

این ورژن از ویندوز، آغازگر همه‌چیز بود. ویندوز ۱.۰ در سال ۱۹۸۵ میلادی عرضه شده و قرار بود نقش یک رابط کاربری گرافیکی را ایفا کند که با MS-DOS به هم‌زیستی می‌رسد. کاربرد ویندوز ۱.۰ به عنوان رابط کاربری گرافیکی به این معنا بود که کاربران MS-DOS دیگر مجبور به وارد کردن دستورهای متنی برای انجام کارهای ساده نبودند. کاربران می‌تواستند با اشاره و کلیک روی آیکن‌ها و منوها، به وظایف مختلف رسیدگی کرده و میان فایل‌های خود بچرخند. در زمان عرضه، ویندوز ۱.۰ بالغ بر ۹۹ دلار قیمت داشت و بسیاری از کاربران کامپیوتر را با منوهای کشویی، آیکن‌ها و باکس‌های دیالوگ آشنا کرد.

اما اجازه ندهید ظاهر خشک و خالی ویندوز ۱.۰ فریب‌تان دهد. همانطور که خبرگزاری ورج می‌گوید، ویندوز ۱.۰ همراه با چند برنامه مانند Windows Write ،Windows Paint، یک ساعت، یک تقویم، یک نوت‌پد، یک فایل منیجر، یک کاردفایل، یک اپلیکیشن ترمینال و حتی یک بازی به نام Reversi از راه می‌رسید.

ویندوز ۲.۰

چندان طولی نکشید که مایکروسافت ورژن بعدی را بهبودهای قابل توجه در رابط کاربری گرافیکی عرضه کرد. تنها دو سال بعد، یعنی در سال ۱۹۸۷ میلادی، مایکروسافت از ویندوز ۲.۰ پرده برداشت. این ورژن شامل قابلیت‌های چشمگیری مانند پنجره‌هایی که زیر و روی یکدیگر قرار می‌گرفتند، تغییر ابعاد پنجره‌ها، میانبرهای کیبورد و پشتیبانی از گرافیک VGA بود. نخستین ورژن‌ از برنامه‌های Word و Excel نیز با ویندوز ۲.۰ در دسترس کاربران قرار گرفتند.

ویندوز ۳.۰

دستاورد بزرگ بعدی مایکروسافت، ویندوز ۳.۰ بود. این ورژن از ویندوز در واقع نقطه شروع محبوبیت جهانی ویندوز به عنوان یک سیستم عامل دسکتاپ بود. ویندوز ۳.۰ در سال ۱۹۹۰ از راه رسید و از ۲۵۶ رنگ مختلف پشتیبانی می‌کرد. مهم‌تر از این، این بار شاهد «مولتی‌تسکینگ در برنامه‌های DOS» بودیم که قطعا تاثیر چشمگیری روی محبوبیت ویندوز گذاشت. یک قابلیت برجسته دیگر در ویندوز ۳.۰ این بود که بازی کارتی Solitare، برای نخستین بار در آن جای گرفته بود.

ویندوز ۳.۱

تنها با گذشت دو سال، یک به‌رزورسانی برای سیستم عامل از راه رسید که ورژن نمادین ۳.۱ را در اختیار کاربران قرار می‌داد. نام‌گذاری این ورژن به گونه‌ای است که به نظر می‌رسد با یک به‌روزرسانی کوچک نسبت به ورژن ۳.۰ روبه‌رو بوده‌ایم، اما شرایط اصلا این‌طور نبود. در عوض مایکروسافت طی سال ۱۹۹۲، ویندوز ۳.۱ را با چند قابلیت جدید و مهم عرضه کرد که از جمله آن‌ها می‌توان به پشتیبانی از فونت‌های TrueType، امکان کشیدن و دراپ کردن آیکن‌ها و پشتیبانی از مستندات OLE (مستنداتی که عناصر مختلف در برنامه‌های گوناگون را ترکیب می‌کردند) بودیم. آن‌طور که خبرگزاری گاردین می‌گوید، این نخستین ورژن ویندوز بود که روی سی‌دی توزیع شد.

ویندوز ۹۵

وقتی به نمادین‌ترین ورژن از ویندوز فکر می‌کنیم، به احتمال زیاد ویندوز ۹۵ نخستین چیزی باشد که به ذهن خطور می‌کند. این موضوع بدان خاطر است که ویندوز ۹۵ حسابی متمایز از ورژن‌های قبلی ظاهر شد و از نظر ظاهری نیز تبدیل به فونداسیون چیزی شد که در دنیای مدرن، از این سیستم عامل انتظار داشتیم. همانطور که از نامش پیداست، ویندوز ۹۵ در سال ۱۹۹۵ میلادی عرضه شد. این نخستین ورژن ۳۲ بیتی از ویندوز بود و قابلیت‌هایی آنقدر متنوع و جدید ارائه کرد که تبدیل به اعتیادی تازه برای دوستداران کامپیوترهای شخصی شد.

از جمله این قابلیت‌های می‌توان به نوار وظایف، منوی استارت، نام‌‌گذاری طولانی برای فایل‌ها و پشتیبانی از لوازم جانبی مختلف اشاره کرد. ویندوز ۹۵ ضمنا برای اولین بار شامل مرورگر وب مایکروسافت، یعنی اینترنت اکسپلورر نیز می‌شد. باز هم بگوییم؟ اگرچه ویندوز ۹۵ کماکان به صورت موازی با MS-DOS عمل می‌کرد، اما برخلاف ورژن‌های قبلی نیاز نداشت برای بوت شدن کامپیوتر درون DOS منتظر باقی بماند. این نخستین بار بود که ویندوز به صورت مستقیم بوت می‌شد.

ویندوز ۹۸

این هم یک ورژن دیگر از ویندوز است که براساس سال عرضه‌اش نام‌گذاری شده. اگر ویندوز ۹۵ آغازگر عصری تازه با اینترنت اکسپلورر بود، پس ویندوز ۹۸ هم کاری کرد که جای پای مایکروسافت در دنیای مرورگرهای وب تثبیت شود. در این ورژن نه‌تنها شاهد اینترنت اکسپلورر ۴.۰۱ بودیم، بلکه انبوهی از برنامه‌های و ابزارهای اینترنتی از راه رسیدند که برخی از آن‌ها، Outlook Express ،Microsoft Chat و Web Publishing Wizard بودند.

ویندوز ۹۸ ضمنا پشتیبانی از دیوایس‌های مبتنی بر USB را بیشتر کرد و پلیرهای مایکرومدیا مانند Shockwave و فلش را نیز در خود جای داده بود.

ویندوز ۲۰۰۰

ویندوز ۲۰۰۰ تمرکزی مضاعف روی دسترس‌پذیری داشت و لیستی بلندبالا از قابلیت‌های مختلف را به سیستم عامل مایکروسافت آورد، از جمله StickyKeys، تمی با کنتراست بالا، Microsoft Magnifier، یک کیبورد روی نمایشگر و همینطور Microsoft Narrator که محتویات روی صفحه را می‌خواند.

ویندوز ۲۰۰۰ ضمنا از رابط کاربری چند زبانه پشتیبانی می‌کرد و یعنی به کاربران اجازه می‌داد قادر به انتخاب زبان محیط سیستم عامل باشند. کاربران ویندوز ۲۰۰۰ می‌توانستند میان زبان‌هایی نظیر انگلیسی، عربی، ژاپنی و یونانی، یکی را به دلخواه انتخاب کنند.

ویندوز ME

عبارت «ME» در Windows ME مخففی برای ترکیب «Millennium Edition» بود. اما این نسخه، با یک نام غیر رسمی به نام «Mistake Edition یا نسخه اشتباه» نیز شناخته می‌شد. ویندوز ME از آن جهت این لقب را به دست آورد که کاربران به هنگام عرضه‌اش با مشکلات متعددی در روند نصب، اجرا و به کار گرفتن آن مواجه شده بودند.

اما علی‌رغم این شروع سخت، ویندوز ME در آخر توانست یک ابزار کارآمد در اختیارمان قرار دهد: System Restore. در صورتی که کامپیوترتان به خاطر نصب ضعیف یک برنامه یا به‌روزرسانی دچار مشکل می‌شد، این قابلیت ریکاوری می‌توانست کامپیوتر را به حالت قبل از خراب شدن کامپیوتر به خاطر به‌روزرسانی بازگرداند. اما به عنوان «نسخه اشتباه»، System Restore هم مشکلات خودش را داشت و اندکی طول کشید تا به ابزاری واقعا محشر تبدیل شد. برای مثال گاهی شاهد ریکاوری چیزهای از پیش حذف شده مانند بدافزارها بودیم.

ویندوز XP

ویندوز XP در سال ۲۰۰۱ میلادی عرضه شد و اکثر کاربران عقیده دارند این یکی از بهترین ورژن‌های ویندوز در تمام دوران بوده است. این سیستم در دو ورژن کلی دسته‌بندی و عرضه می‌شد: ورژن خانگی (Home) و ورژن حرفه‌ای (Professional). نسخه Home برای مصارف شخصی ساخته شده بود و ورژن Professional، مصارف سازمانی را هدف قرار داده بود. یکی از اصلی‌ترین عوامل موفقیت چشمگیر XP، هم‌زمانی عرضه‌اش با دورانی بود که شاهد افزایش ناگهانی فروش کامپیوترهای شخصی بودیم و بسیاری از کاربران، کامپیوتری به دست‌شان رسید که به صورت پیش‌فرض از ویندوز XP بهره‌مند بود.

اما بخشی از محبوبیت XP را می‌توان در فاکتورهای مربوط به خود سیستم عامل جستجو کرد. هرچه نباشد این سیستم عامل قطعا جذابیت‌هایی داشته که باعث شدند پایان پشتیبانی از آن ۱۳ سال طول بکشد. یک دلیل برجسته برای موفقیت تجاری XP این بود که واقعا طراحی مشتری‌پسند داشت. ظاهر خوش‌رنگ و لعاب سیستم عامل هم نیازی به تعریف ندارد که برای چشم اکثر کاربران آشنا است. در محیط این ورژن شاهد رنگ‌های درخشان، یک دکمه Start سبز‌رنگ و خوشحال و تم‌های قابل شخصی‌سازی بودیم. از سوی دیگر XP همراه با قابلیت‌هایی تازه مانند نرم‌افزار بومی رایت سی‌دی، جستجوگر دسکتاپ، ریموت دسکتاپ و امنیت بهبودیافته از راه می‌رسید.

ویندوز ویستا

ویستا متاسفانه یکی دیگر از ورژن‌های نه‌چندان تحسین‌ شده ویندوز بود. ویستا در سال ۲۰۰۷ عرضه شد و یکی از برجسته‌ترین نقاط ضعفش، رابط کاربری کاملا جدیدش بود که تحت عنوان Aero Glass شناخته می‌شد و سازگاری چندانی با سخت‌افزارهای قدیمی یا برخی درایورهای گرافیک در پی‌سی‌های جدیدتر نداشت. از دیگر انتقادات وارد شده به ویستا می‌توان به پرفورمنس ضعیف، قیمت‌گذاری بالا، مصرف فراوان منابع سیستمی و ظهور دائمی دیالوگ باکس‌ها اشاره کرد که تبدیل به سردردی واقعی می‌شدند.

ویستا سیستم عاملی بسیار جاه‌طلبانه بود که می‌خواست ره صد ساله را در یک شب طی کند و مایکروسافت هم بهای این عجله را نیز پرداخت. البته در این ورژن شامل چند قابلیت کاربردی مثل ویندوز دیفندر، دایرکت اکس ۱۰ (برای کامپیوترهای گیمینگ)، تشخیص گفتار و Windows DVD Maker نیز بودیم.

ویندوز ۷

دو سال بعد، مایکروسافت با ورژنی دیگر از ویندوز به نام ویندوز ۷ به میدان بازگشت. مایکروسافت باید هرطور که شده اشتباهات ویستا را جبران می‌کرد و توانست با ویندوز ۷ به این مهم دست یابد. در قیاس با ویستا، ویندوز ۷ ساختاری سرراست‌تر داشت و حتی برخی از قابلیت‌های موجود در نسخه‌های قبلی ویندوز از آن حذف شدند. در واقع ویستا حداقل چهار برنامه -شامل Windows Photo Gallery ،Windows Calender ،Windows Movie Maker و Windows Mail- داشت که خبری از آن‌ها در ویندوز ۷ نبود.

این ورژن از سیستم عامل مایکروسافت همراه با چیزهایی مانند تشخیص دست‌خط، پرفورمنسی مجموعا سریع‌تر، پیش‌نمایش بند‌انگشتی و تعامل‌پذیر برای اپلیکیشن‌های مینیمایز شده، قابلیت اسلایدشو برای دسکتاپ، اینترنت اکسپلورر ۹ و ویندوز مدیا پلیر ۱۲ روانه بازار شد.

ویندوز ۸

از منظر ظاهری، ویندوز ۸ شدیدا متمایز از ورژن‌های قبلی ظاهر می‌شد. بیایید درباره صفحه Start صحبت کنیم که انبوهی از کاشی‌های مختلف را در خود جای می‌داد. این کاشی‌ها که با نام رسمی Live Tiles شناخته می‌شدند، در واقع میانبرهایی انیمیشنی برای اپلیکیشن‌ها بودند که نه‌تنها اپلیکیشن را به اجرا در می‌آوردند، بلکه شامل اطلاعات اندک راجع به اپلیکیشن نیز می‌شدند (مثلا اینکه در فلان برنامه چند پیام ناخوانده دارید). صفحه استارت قرار بود به جایگزینی برای منوی استارت تبدیل شود.

اگرچه همه کاربران از ظاهر جدید ویندوز ۸ با تمرکز روی تجربه کاربری مشابه تبلت استقبال نکردند، اما این ورژن هم چند قابلیت مهم مانند امکان لاگین با اکانت مایکروسافت، پشتیبانی از USB 3.0، یک لاک اسکرین واقعی و پشتیبانی از ایکس باکس لایو را در خود جای داده بود.

ویندوز ۸.۱

تحمیل صفحه استار در ویندوز ۸ به مصرف‌کنندگان و کنار گذاشتن منوی قبلی، چیزی نبود که کاربران برایش هیجان‌زده باشند. بنابراین ویندوز ۸.۱ به صورت کاملا رایگان عرضه شد تا برخی از نگرانی‌های مصرف‌کنندگان را از بین ببرد. مایکروسافت در این نسخه برخی اشتباهات را اصلاح کرد و شاهد بازگشت دکمه استارت در نوار وظایف بودیم. از سوی دیگر، کاربران هنگام روشن کردن کامپیوتر مجبور به مشاهده صفحه استارت نبودند و در عوض دسکتاپ به نمایش در می‌آمد. ویندوز ۸ در سال ۲۰۱۲ عرضه شد و مایکروسافت خیلی سریع، ویندوز ۸.۱ را در سال ۲۰۱۳ به دست مشتریان رساند.

ویندوز ۱۰

ویندوز ۱۰ در سال ۲۰۱۵ عرضه شد و پشتیبانی از آن تا همین امروز ادامه یافته است. هنگام عرضه، کاملا مشخص بود که مایکروسافت می‌خواهد به بهینه‌سازی هرچه بیشتر Live Tiles بپردازد و علاقه‌ای به کنار گذاشتن تمام و کمال آن‌ها ندارد. بنابراین شاهد نوعی سازش در ویندوز ۱۰ بودیم: دیگر خبری از صفحه استارت ویندوز ۸ نیست و شاهد یک منوی استارت بزرگ‌تر هستیم که کاشی‌ها را نیز در خود جای داده. خوشبختانه این‌بار مشکلی وجود نداشت و همه از تغییر به وجود آمده رضایت داشتند.

مایکروسافت با این ورژن از ویندوز، دستیار صوتی کورتانا را به جهانیان معرفی کرد و از سوی دیگر شاهد امکان سوییچ بین حالت تبلت و دسکتاپ هستیم. یک مرورگر وب جدید به نام Microsoft Edge هم از راه رسید تا بالاخره کاربران را از شر اینترنت اکسپلورر راحت کند.

ویندوز ۱۰ از زمان عرضه در سال ۲۰۱۵ به شکلی نسبتا مداوم به‌رزورسانی شده است. در واقع اگر بخواهیم دقیق‌تر باشیم، مایکروسافت هر شش ماه یک‌بار به عرضه یک به‌روزرسانی برجسته برای این ورژن از سیستم عاملش پرداخته. این آپدیت‌ها همواره رایگان هستند و درون Windows Update اتفاق می‌افتند.

آینده ویندوز

نمی‌گوییم هیچوقت شاهد سیستم عامل ویندوز ۱۱ نخواهیم بود، اما اکنون ۵ سال از عرضه ویندوز ۱۰ می‌گذرد و مایکروسافت ظاهرا از رویکردی که با به‌روزرسانی‌های شش‌ماهه در پیش گرفته رضایت کامل دارد. از سوی دیگر، این‌طور نیست که کاربران عطش یک قابلیت تازه را داشته باشند و ویندوز ۱۰ چنین قابلیتی را در اختیارشان قرار ندهد.

اما حتی اگر هیچوقت ویندوز ۱۰ به دست مشتریان نرسد، به این معنا نیست که سیکل نوآوری و بازطراحی و ابتکار عمل باید به پایان برسد. ویندوز در سال‌های اخیر به چیزی فراتر از یک سیستم عامل دسکتاپ تبدیل شده. برای مثال سیستم عامل Windows Core را در نظر بگیرید. آینده سیستم عامل ویندوز به احتمال زیاد با سیستم عامل Core در هم تنیده باشد که قرار است یک فونداسیون نرم‌افزاری مجزا باشد و نه یک به‌روزرسانی صرف برای ویندوز ۱۰. سیستم عامل Core احتمالا به سیستم عاملی پرچمدار برای دیوایس‌هایی نظیر موبایل‌ها، تبلت‌ها و لپ‌تاپ‌های شبیه به کروم‌بوک تبدیل شود و یک ورژن مختلف از آن، برای هر نوع دیوایس عرضه می‌شود.