چالشی تازه برای جهان: دسترسی به یخ خشک کافی برای حمل و ارسال واکسن کووید-۱۹

واکسن‌ها باید در دمای سرد نگهداری شوند، اما شرایط برای واکسن بالقوه شرکت فایزر برای کووید-۱۹ اندکی متفاوت است و باید آن را عمیقا منجمد کرد. چنین چیزی تبدیل به یک مشکل بزرگ برای کشورهای در حال توسعه و همینطور مناطق دورافتاده در کشورهای توسعه‌یافته خواهد شد. اما آنچه اکنون «زنجیره سرد» نام گرفته، تنها یکی از چالش‌های توزیع واکسن در سراسر جهان خواهد بود.

انبوهی از چالش‌های دیگر پیش روی متخصصین و محققین است: تصمیم‌گیری راجع به اینکه چه افرادی باید در اولویت دریافت واکسن باشند و تهیه دیتابیسی برای پایش افرادی که دوز نخست را دریافت کرده‌اند، برخی دیگر از موانع پیش رویمان هستند. افزون بر این، واکسن‌های مختلف، سطوح مختلفی از اثرگذاری روی اقشار گوناگون دارند و دولت‌ها و کمپین‌های روابط عمومی باید مردم را متقاعد سازند که واکسن‌ها کاملا امن بوده و خطری برای بدن نخواهند داشت.

اما چالش لجستیک، حمل و نقل و ذخیره‌سازی واکسن‌ها -از لحظه خروج از کارخانه گرفته تا لحظه تزریق به بدن مردم- چالشی واقعا حیاتی است. از آن‌جایی که اکثر واکسن‌ها نیازمند دریافت دو دوز از سوی افراد هستند، تمام این روند باید به فاصله چند هفته مجددا تکرار شود.

چالش‌های منحصر به فرد

واکسن مشترک دو شرکت فایزر و BioNTech باید در دمای منفی ۷۰ درجه سلسیوس نگه‌داری شود. این یعنی ۵۰ درجه سلسیوس کمتر از هر واکسن دیگری که تا به امروز مورد استفاده گسترده قرار گرفته است. شرکت مدرنا از سوی دیگر می‌گوید که مشغول ساخت واکسنی است که می‌توان آن را در فریزرهای معمولی کارخانه‌ها و برای بالغ بر ۳۰ روز نگهداری کرد. اما مدرنا هنوز چند گام عقب‌تر از فایزر است و بنابراین دوز کمتری از واکسن آن طی امسال و سال آتی میلادی در دسترس قرار خواهد گرفت.

آزمایش‌های بالینی فاز سوم نشان داده‌اند که هر دو واکسن تا ۹۵ درصد موثر واقع می‌شوند، اما رگولاتوری‌ها هنوز به بررسی جامع نتایج نپرداخته‌اند. در روز چهارشنبه اخیر، مدیرعامل شرکت آلمانی BioNTech اعتراف کرد که مشکل کنترل دمای واکسن، مشکلی واقعا جدی است. اما او در عین حال یک راه حل هم دارد. کارمندان فایزر و BioNTech بزودی شروع به تولید جعبه‌هایی جاوی یخ خشک خواهند کرد که در کارخانه Va-Q-Tec در آلمان تولید می‌شوند.

اوگر ساهین، مدیرعامل BioNTech می‌گوید: «ما در حال کار روی فرمولی هستیم که به ما اجازه می‌دهد واکسن‌ها را احتمالا در دمای اتاق عرضه کنیم. باور داریم که در نیمه دوم سال ۲۰۲۱، به فرمولی دست می‌یابیم که شرایطی کاملا مشابه با دیگر اشکال واکسن‌ها را رقم خواهد زد».

اما در این بین، الکس آزار، رییس دفتر سلامت و خدمات بشر ایالات متحده می‌گوید که واکسن بالقوه مدرنا «انعطاف‌پذیرتر» است و برای داروخانه‌های محلی گزینه‌ای بهتر به حساب می‌آید. او می‌گوید واکسن فایزر از سوی دیگر بیشتر مناسب پروژه‌های واکسینه سازمانی است، برای مثال زمانی که باید تمام کارکنان یک بیمارستان یا تمام افراد حاضر در چندین خانه سالمندان را واکسینه کرد.

فایزر برای عرضه ۱.۳ میلیارد دوز از واکسن خود طی سال آتی میلادی برنامه‌ریزی کرده و مشخصا به انبوهی از یخ خشک (دی‌اکسید کربن در فرم جامد با دمای حدودی منفی ۷۸ درجه سلسیوس) و انبوهی از جعبه‌هایی با دمای مشابه نیاز دارد. هر جعبه حاوی ۹۷۵ ویال (معادل ۴۸۷۵ دوز) خواهد بود و در صورت پر کردن دوباره آ‌ن‌ها با یخ خشک، می‌توانند تا ۱۵ روز برای ذخیره‌سازی واکسن مورد استفاده قرار گیرند.

فایزر اکنون مشغول آزمایش زنجیره تامین خود در چهار ایالت آمریکاست. مدیر عامل شرکت، آلبرت بورلا اخیرا گفت که «هیچگونه نگرانی» بابت پیش‌نیازهای زنجیره سرد ندارد. اما ارسال چنین واکسنی می‌تواند چالشی بزرگ رقم بزند. دکتر جارباس باربوسا، دستیار مدیر در سازمان سلامت پن آمریکن می‌گوید که «مناطق روستایی و دورافتاده در هر کشوری در جهان، آماده مدیریت این واکسن نیستند. می‌پرسید چه کسی در جهان آماده است؟ هیچکس.»

یک مشکل، دسترسی به یخ خشک است.

اتحادیه گاز کمپرس آمریکا می‌گوید ظرفیت تولید کربن دی‌اکسید در آمریکا و کانادا معادل حدودا ۳۰ هزار تن در روز است و اطمینان دارد که اعضای اتحادیه می‌توانند نیاز به یخ خشک را برطرف کنند. این اتحادیه می‌گوید که مقامات حوزه زنجیره تامین باور دارند که تنها ۵ درصد از تولیدات یخ خشک برای ذخیره‌سازی فوق سرد واکسن‌های کووید-۱۹ در آمریکا و کانادا کافی خواهد بود. اما سایر فعالان این صنعت انتظار ایجاد شدن گلوگاه دارند. برخی تولیدکنندگان یخ خشک به خبرگزاری سی‌ان‌ان گفته‌اند که پیشنهاداتی برای تمام خروجی‌شان دریافت کرده‌اند و این می‌تواند در کار دیگر بازارهای متقاضی یخ خشک اختلال ایجاد کند.

سم راشینگ، مدیر شرکت فلوریدایی Advanced Cryogenics می‌گوید که همین حالا در برخی مناطق ایالات متحده، کمبود یخ خشک به وجود آمده. او می‌گوید سرمنشا مشکل اینست که در دوران پاندمی، ماشین‌های کمتری در خیابان‌ها هستند، بنابراین سطح تولید اتانول کاهش می‌یابد که دی‌اکسید کربن یکی از محصولات آن است. تولید اتانول اروپایی‌ها هم امسال با کاهش قابل توجهی همراه بوده.

مشکل بعدی، حمل و ارسال.

پاول استروسکی، مدیر تامین، تولید و توزیع در عملیات Warp Speed دولت آمریکا اخیرا گفت که شرکت پستی UPS قرار است تحویل یخ خشک به سراسر آمریکا را به محض ایجاد تقاضا امکان‌پذیر کند. برخی ابراز نگرانی می‌کنند. یخ خشک ماده‌ای آنقدرها کاربرپسند نیست و اگر به درستی ذخیره نشود، سمی خواهد بود، خصوصا در فضاهای بسته. سازمان هوانوردی فدرال آمریکا، یخ خشک را محموله‌ای خطرناک دسته‌بندی می‌کند.

پیتر گربر، مدیرعامل Lufthansa Cargo می‌گوید که نیاز به یخ خشک «مشخصا ظرفیت حمل‌ونقل را نیز کاهش می دهد، چون اگر شما یخ خشک بیشتری بار بزنید، در واقع واکسن کمتری بار زده‌اید. و البته که تدابیری بسیار خاص باید به کار گرفته شوند تا اطمینان حاصل کنیم واکسن همواره در این درجه از سردی باقی می‌ماند».

شرکت پستی DHL هم دارد برنامه‌های خود برای توزیع را بسته به مشخصات هر واکسن شخصی‌سازی می‌کند. دیوید گلدبرگ، مدیرعامل توزیع جهانی این شرکت می‌گوید: «محدودیتی از نظر مقدار یخ خشک قابل قرارگیری در هواپیماها وجود دارد - معمولا بسته به فاکتورهای مختلف، بین ۵۰۰ الی ۱۰۰۰ کیلوگرم.»

ویال‌های فایزر را به محض رسیدن می‌توان برای پنج روز در دمای ۲ الی ۸ درجه سلسیوس نگهداری کرد. فایزر می‌گوید که «سیستمی بسیار قاعده‌مند توسعه‌ داده‌ایم که ویال‌های یخ‌زده را مستقیما به به دمای واکسینه می‌رساند.» از سوی دیگر، دمای تمام جعبه‌های حاوی واکسن نیز از راه دور پایش خواهند شد تا همواره دمایی مطلوب داشته باشند.

جولی سوان، متخصصن زنجیره‌های تامین در دانشگاه کارولینای شمالی می‌گوید سیستم‌های بیمارستانی بزرگ که معمولا به فریزرهای فوق سرد دسترسی دارند، می‌توانند نقش هاب‌های توزیع را ایفا نمایند. اما این یخچال‌ها در تمام ایالات آمریکا یافت نمی‌شوند: برای مثال هاوایی طی هفته گذشته گفت که هیچ‌کدام از بیمارستان‌هایش به چنین فریزرهایی مجهز نشده‌اند.

سوان می‌گوید سوا کردن محموله‌های واکسن برای مناطق دورافتاده یا گروهی کوچک از کارمندان ضروری -بدون اینکه دمای باقی واکسن‌ها به خطر بیفتد- سردردی دیگر خواهد بود. او توضیح می‌دهد وقتی نیاز به مصرف یک واکسن در چند روز شکل بگیرد، تامین‌کنندگان باید کاملا آماده باشند. «شما نمی‌توانید صبر کنید و ببینید چه کسی برای دریافت واکسن ظاهر می‌شود. و ما هنوز هیچ آماری راجع به اینکه اقشار در اولویت برای دریافت واکسن کجا و چه کسی هستند نداریم».

هرچه ارتباطات درون زنجیره تامین بیشتر باشد، ریسک بیشتری وجود دارد که واکسن با دمای لازم حمل نشود. ماه گذشته مرکز کنترل و جلوگیری بیماری آمریکا به دولت‌های ایالتی پیشنهاد داد که حمل و جابه‌جایی واکسن‌های یخ‌زده یا فوق سرد را تا جای ممکن محدود کنند.

پراشانت یاداف، یک متخصص زنجیره‌های تامین در مرکز توسعه جهانی می‌گوید: «سوال اینست که چه زمانی می‌توان به فرمت‌های بسته‌بندی چندگانه فکر کنیم».

آن‌سوی آب‌های آمریکا

اگر رساندن واکسن‌های فریز شده به دست ده‌ها میلیون نفر، برای آمریکا چالش‌برانگیز باشد یعنی مشکلی بسیار بزرگ‌تر برای کشورهای فقیرتر به حساب می‌آید.

در کشورهای در حال توسعه، حلقه‌های ارتباطی در زنجیره تامین ضعیف‌تر هستند و تاسیسات پزشکی هم به تجهیزات کمتری دسترسی دارد. تولید دی‌اکسید کربن بسیار کمتر بوده و هزینه‌های تولیدات وسیع یخ خشک هم کمرشکن به حساب می‌آید.

دیوید گیتلین، مدیرعامل شرکت Carrier که در تولید یخچال‌های صنعتی تخصص دارد می‌گوید: «وقتی شما به جاهایی مثل آفریقا یا هند نگاه می‌کنید، آن‌ها خیلی ساده زیرساخت زنجیره سرد لازم را ندارند. ایالات متحده تا ۳۰۰ برابر هزینه بیشتری نسبت به هند صرف زنجیره سرد می‌کند».

پرو یکی از کشورهایی است که واکسن فایزر را سفارش داده. در پایتخت این کشور، لیما، جمعیتی انبوه زندگی می‌کند و به عقیده دکتر گرمان مالاگا، یکی از اعضای تیمی که روی یکی از واکسن‌ها پرو کار می‌کند، واکسینه در این شهر می‌تواند موثر واقع شود. اما درحالی که حدودا ۳۰ فریزر فوق سرد در لیما یافت می‌شود «هیچ تجهیزاتی برای ۲۰ میلیون پرویی دیگر در نقاط مختلف کشور وجود ندارد».

مالاگا عقیده دارد: «برای دیگر نقاط کشور، باید از واکسن‌هایی مانند واکسن چینی‌ها استفاده کنیم که نیازمند دمای ۲ الی ۸ درجه است و بهتر قابل مدیریت خواهد بود.» یاداف اضافه می‌کند که: «موضوع درباره مقرون به صرفگی هم هست، موضوع درباره صرفا واکسن نیست، بلکه درباره تمام پروسه واکسینه کردن است». اما اگر واکسن فایزر موثرترین نمونه موجود باشد، تقاضا برای فریزرهای فوق سرد سر به فلک خواهد کشید.

گذشته از زنجیره سرد، باید به چالش‌های لجستیک نیز رسیدگی کرد.

برای ارسال واکسن‌ها به هر نقطه‌ای از جهان، نیاز به هواپیماهای غول‌آسا خواهد بود. فایزر که در اروپا و ایالات متحده خط تولید دارد می‌گوید احتمالا به صورت روزانه شاهد پرواز ۲۰ محموله هوایی به سراسر جهان خواهیم بود. از سوی دیگر DHL انتظار دارد که نیازمند ۱۵ میلیون جعبه خنک‌کننده باشد تا آن‌ها را طی دو سال آینده، از طریق ۱۵ هزار پرواز هوایی جابه‌جا کند. دیوید گلدبرگ در واقع مدعی شده که DHL یک شبکه زنجیره سرد باکیفیت تدارک دیده و در حال افزودن پروازهای بیشتر میان مقاصدی مانند چین، اروپا و ایالات متحده است.

یاداف می‌گوید حتی زمانی که واکسن به مقصد خود برسد، باز هم باید نوعی سیستم انعطاف‌پذیر را به کار گرفت تا مردم در نقاط مختلف، قادر به دریافت دوز دوم واکسن خود باشند. و چنین چیزی تنها با یک دیتابیس قابل اتکا محقق می‌شود. «گذشته از زنجیره تامین، دولت‌ها باید یک استراتژی ارتباط قدرتمند داشته باشند تا بر منفی‌نگری و تئوری‌های توطئه عموم مردم راجع به واکسن فائق بیابند.

بنابراین رساندن واکسن به دست مردم، بی‌شمار فاکتور چالش‌برانگیز مختلف دارد و یافتن یخ خشک به میزان کافی، تنها یکی از آن‌هاست.