دنباله‌دار یا سیارک: عامل انقراض دایناسورها از کجا آمده بود؟

محققان نظریه‌ای جدید ارائه کرده‌اند که می‌تواند معمای منشاء سیارک یا دنباله‌داری که میلیون‌ها سال قبل دایناسورها را منقرض کرد، سرانجام حل کند.

سیارک یا دنباله‌دار چیکشلوب (Chicxulub) ۶۶ میلیون سال قبل به زمین اصابت و دهانه‌ای به قطر بیش از ۱۸۰ کیلومتر و عمق حدود ۲۰ کیلومتر در خلیج مکزیک ایجاد کرد. نیروی ویران کننده ناشی از این برخورد دایناسورها و تقریباً سه چهارم گیاهان و گونه‌های جانوری روی زمین را منقرض کرد. دانشمندان سال هاست با این سوال روبرو هستند: چیکشلوب از کجا آمد؟ گروهی از محققان مرکز اخترفیزیک هاروارد-اسمیتسونین می‌گویند پاسخ این سوال را پیدا کرده‌اند.

«امیر سراج» (Amir Siraj)، اخترفیزیکدان دانشگاه هاروارد و «اوی لوب» (Avi Loeb)، اخترشناسی که چندی پیش مدعی شد شیء Oumuamua احتمالا متعلق به تمدنی فرازمینی بوده، فرضیه تازه‌ای را مطرح کرده‌اند که می‌تواند منشاء و نحوه رسیدن چیکشلوب به زمین را توضیح دهد.

سراج و لوب با استفاده از تحلیل داده‌های آماری و شبیه‌سازی های گرانشی، به این نتیجه رسیدند که بخشی از دنباله‌دارهای غیردوره‌ای یا با دوره تناوب طولانی (long-period comets) موجود در منطقه‌ای به نام ابر اورت (Ourt Cloud)، می‌توانند به خاطر نیروی گرانشی مشتری، از مسیر خود خارج شوند.

سراج می‌گوید: «منظومه شمسی شبیه یک ماشین پین بال عمل می‌کند. مشتری، دنباله‌دارهای غیردوره‌ای نزدیک شونده را به مدارهایی پرتاب می‌کند که آنها را در فاصله بسیار نزدیک به خورشید قرار می‌دهند.» این دنباله دارها موسوم به «دنباله‌دار خورشیدگذر» (sungrazer) می‌توانند حین نزدیک شدن به خورشید تحت تأثیر نیروی جزر و مدی قوی، قطعاتی از خود را از دست بدهند که در نهایت به دنباله دار تبدیل می‌شوند. یکی از این دنباله دارها حین سفر بازگشت به ابر اورت می‌تواند با زمین برخورد کند.

نظریه سراج و لوب احتمال برخورد دنباله دارهای غیردوره‌ای با زمین را با ضریب حدوداً ۱۰ افزایش داده و نشان می‌دهد که حدود ۲۰ درصد از دنباله دارهای غیردوره‌ای می‌توانند به دنباله دار خورشیدگذر تبدیل شوند. آنها اضافه می‌کنند که نرخ برخورد جدید آنها با قدمت چیکشلوب تطابق دارد و توضیحی قانع کننده برای منشاء آن و دیگر اجرام آسمانی مشابه ارائه می‌کند.

ترکیبات یافت شده در دهانه برخوردی چیکشلوب نشان می‌دهند که این شیء حاوی کندریت کربن بوده است. نظریه لوب و سراج می‌تواند در مورد وجود این ترکیب غیرمعمول نیز توضیحاتی ارائه دهد. یکی از نظریه‌های مشهور مدعی است که منشاء چیکشلوب کمربند سیارک‌ها یا کمربند اصلی است که بین مدار مشتری و مریخ واقع شده است. کندریت کربن در کمربند اصلی بسیار نادر، اما احتمالا در شهاب سنگ‌های غیردوره‌ای به وفور یافت می‌شود و دلیل دیگری در باورپذیر شدن نظریه سراج و لوب است.

دهانه‌های برخوردیِ دیگر نیز خصوصیات مشابهی دارند. حدود ۲ میلیون سال قبل جرمی با زمین برخورد و دهانه «وردفرت» را در آفریقای جنوبی ایجاد کرد که بزرگترین دهانه برخوردی روی زمین محسوب می‌شود. جرمی دیگر پس از برخورد با زمین دهانه «ژامانشین» در قزاقستان را ایجاد کرد که بزرگترین دهانه برخوردی در یک میلیون سال گذشته به شمار می‌رود. محققان می‌گویند زمان برخورد این اجرام با زمین با محاسبات آنها درباره احتمال برخورد دنباله‌دارهایِ از مدار خارج شده مثل چیکشلوب تطابق دارد.

سراج و لوب می‌گویند این نظریه را می‌توان با مطالعه دقیق‌تر دهانه‌های برخوردی یاد شده و دهانه‌ها مشابه آنها و همچنین دهانه‌های سطح ماه بیش از پیش آزمایش کرد. لوب می‌گوید آگاهی از منشاء چیکشلوب نه تنها برای حل یکی از بزرگترین معماهای تاریخ زمین اهمیت دارد، بلکه اطلاعات حیاتی از احتمال تکرار چنین پدیده‌ای در آینده می‌دهد.