گونه هندی کرونا؛ نگاهی به واقعیت‌ها

کرونا هندی، اصطلاح آشنایی است که در روزهای اخیر پس ‌از التهاب کرونا انگلیسی بر سر زبان‌ها افتاده. این گونه کرونا به ‌ویژه در ایالت ماهاراشترای هند تلفات بسیار زیادی برجای گذاشته است.

از ابتدای عالم‌گیری کووید-19 تاکنون در هند 17 میلیون نفر به این بیماری مبتلا شده‌اند و 192 هزار نفر در این کشور در اثر ابتلا به آن جان باخته‌اند که البته در این‌ مورد باید جمعیت یک میلیارد و 353 میلیون نفری این کشور را هم برای بررسی نسبت مبتلایان و جان‌باختگان درنظر گرفت و سپس میزان وخامت آن را با تعداد 2.4 میلیون ابتلا و بیش از 70 هزار فوتی از جمعیت حدود 83 میلیونی ایران مقایسه کرد. اما نوع جهش‌یافته ویروس هندی که این روزها درباره آن زیاد شنیده می‌شود، چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

آوریل 2020 پژوهشگران دانشگاه کمبریج انگلستان، نتایج پژوهشی را در ژورنال تخصصی Proceedings of the National Academy of Sciences منتشر کردند. این مطالعه که با هدف آشکارسازی جهش‌های کرونا جدید (سارس 2) انجام شده بود، نمونه‌هایی از ژنوم این ویروس را که طی ۳ دی ۹۸ تا ۱۴ اسفند ۹۸ جمع‌آوری شده بود، بررسی می‌کرد.

نتایج این پژوهش نشان می‌داد که در این بازه زمانی سه ‌نوع جهش (واریانت) وجود داشت که نوع A، نوع B و نوع C را شامل می‌شد. نوع A همان جهش اولیه‌ای بود که در ووهان چین از خفاش و به‌واسطه یک جاندار دیگر به انسان سرایت کرده بود و با ژنوم انسان سازگار شده بود.

اما در کمال تعجب نوع A در ووهان به‌ عنوان جهش غالب شناخته نمی‌شد و فقط در آمریکایی‌های ساکن این شهر، ایالات ‌متحده و استرالیا مشاهده شده بود. نوع اصلی‌تر ویروس ووهان نوع B بود که علاوه‌بر چین، در سراسر شرق آسیا هم گسترش یافته بود. جهش غالب در اروپا هم نوع C بود که در بیماران روزهای نخست عالم‌گیری در کشورهای فرانسه، ایتالیا، سوئد و انگلستان مشاهده شده بود.

چند ماه بعد از این مطالعه، از حدود اکتبر 2020 (مهر 1399) تا مارس 2021 (فروردین 1400) جهش‌های جدیدی در نقاط مختلف جهان مشاهده شدند که سرعت سرایت‌شان بسیار بالاتر از انواع اولیه است.

تاکنون جهش‌های ویروس کرونا گونه‌های مختلفی به‌وجود آورده‌اند که از مهم‌ترین و خبرسازترین آنها می‌توان به گونه B.1.351 معروف به کووید نوع آفریقای جنوبی، گونه‌های P.1 و P.2 یا B.1.1.28 معروف به کووید نوع برزیلی، گونه B.1.1.7 معروف به کووید نوع انگلیسی و گونه‌های B.1.618 (شیوع در بنگال غربی) و B.1.617 معروف به کووید نوع هندی اشاره کرد.

کرونا هندی چیست؟

از ابتدای عالم‌گیری، D618G جهش غالب در جمعیت هند بود. این جهش در شاخک پروتئینی باعث افزایش سرعت سرایت می‌شد و گونه‌ای که حامل جهش ژنتیکی D618G بود و تا ژوئن 2020 بیشترین سرایت را در هند داشت با شناسه B.1 شناخته می‌شد.

اما ۱۴ مهر ۱۳۹۹ اولین نمونه از نوع جدیدی از کووید-19 در هند شناسایی و به‌صورت گونه B.1.617 نامگذاری شد و اکنون به‌عنوان «نوع تحت تفحص» (VUI) معرفی می‌شود و بنابراین، هنوز نیازمند بررسی و جمع‌آوری نمونه‌های بیشتر است. این گونه از نوع جهش دوگانه است. جهش دوگانه بدین ‌معناست که در گونه B.1.617 به‌جای یک جهش، دو جهش با نام‌های E484Q و L452R بر رمزگذاری توالی شاخک پروتئینی اثر می‌گذارند.

ژنوم B.1.617 دست‌کم 15 جهش دارد که از این‌ تعداد، همان‌طور که گفته شد دو جهش مشخص، مربوط به شاخک پروتئینی هستند که اولی E484Q است. این جهش در موقعیت 484، نوعی جایگزینی اسید گلوتامیک به گلوتامین است و موجب می‌شود ویروس کرونا نوع B.1.617 با پتانسیل قوی‌تری به hACE2 (گیرنده ACE2 انسانی) متصل شود و همچنین در مقایسه با انواع دیگر کووید-19 توانایی‌اش در فرار از دستگاه دفاع ایمنی میزبان بیشتر باشد.

جهش دوم، L452R است که در موقعیت 452، نوعی جایگزینی اسید آمینه لوسین به اسید آمینه آرژنین قرار دارد و موجب می‌شود میل اتصال شاخک پروتئینی به گیرنده ACE2 بیشتر شود و درعوض قدرت دستگاه ایمنی میزبان نسبت به شناسایی این پروتئین کاهش یابد. هریک از این دو جهش به‌طور مجزا ایجاد شده‌اند و فقط منحصر به این واریانت نیستند اما وقوع هم‌زمان هر دوی آنها در نوع کووید هندی B.1.617 منحصربه‌فرد است.

آمارها چه می‌گویند؟

روز جمعه ۳ اردیبهشت ماه، وزارت بهداشت هند با ثبت 332.730 مورد جدید ابتلا به کووید-19 اعلام کرد که فقط در روز جمعه این کشور رکورد 2 هزار و 263 مورد فوتی را ثبت کرده و از این نظر حتی از برزیل هم پیشی گرفت و باعث شد تا روز ۶ اردیبهشت نرخ تعداد فوتی‌ها از آغاز شیوع بیماری در این کشور به رقم 192 هزار مورد برسد.

گزارش ۳ اردیبهشت وزارت بهداشت هند همچنین نشان می‌دهد که فقط در شهر دهلی 4 هزار و 500 نفر در آی‌سی‌یو بستری شده‌اند و بیش ‌‌از 18 هزار و 400 نفر دیگر در این شهر خارج از آی‌سی‌یو بستری هستند و فقط دو هزار تخت خالی از ظرفیت بیمارستان‌های پایتخت این کشور باقی‌ مانده است.

از ۱۴ مهر ۱۳۹۹ تا ۴ اردیبهشت ۱۴۰۰ در مجموع 800 توالی این نوع ویروس در 21 کشور شناسایی شده. بین این کشورها هند، انگلستان، ایالات‌ متحده، سنگاپور، استرالیا، بحرین و نیوزلند بیشترین آمار ابتلا به کووید هندی را ثبت کرده‌اند.

باتوجه به انتشار تصاویری که گوشه‌هایی از فاجعه فوتی‌ها و مبتلایان در هند را به نمایش گذاشته‌اند، بسیاری از کشورها اعمال محدودیت‌هایی را برای پروازهای این کشور آغاز کرده‌اند. برای ‌مثال انگلستان از ۳۰ فروردین هند را در فهرست قرمز قرار داد. به ‌این‌ ترتیب، فقط مسافرانی که گذرنامه انگلیس و ایرلند دارند یا دارای اقامت انگلیس هستند حق ورود از هند به این کشور را دارند؛ اما باید به‌مدت 10 روز در یک هتل مورد تایید دولت قرنطینه شوند.

همچنین مرکز کنترل و پیشگیری بیماری در ایالات ‌متحده هشدارهایی را در مورد آمریکایی‌هایی که به هند سفر می‌کنند یا از سفر هند بازمی‌گردند، صادر کرده است. امارات ‌متحده‌ عربی و عمان هم از ۴ اردیبهشت کلیه پروازهای خودشان را از هند به حالت تعلیق درآورد‌ه‌اند و سنگاپور هم در اقدامی پیشگیرانه اعلام کرده کلیه مسافرانی که از هند به این کشور وارد می‌شوند، باید به‌مدت 21 روز قرنطینه شوند.

از گونه B.1.617 تا B.1.618

واریانت جهش دوگانه B.1.617 تنها نوع جدید از کووید-19 نیست که در هند در حال شیوع گسترده است. ‌طوری‌که اطلاعات موجود در پایگاه داده‌های ویروسی GISAID نشان می‌دهد، توالی‌های نوع جدید دیگری از این ویروس که اولین موارد آن در بنگال غربی مشاهده بود و B.1.618 نام دارد، در این کشور به‌سرعت در حال انتقال است و در حال‌ حاضر، گونه B.1.618 با سرایت در 12 درصد از مبتلایان سومین نوع رایج از ویروس کرونا است که در 60 روز اخیر توالی‌های آن در بیماران مشاهده شده است و نوع B.1.617، با 29 درصد رایج‌ترین نوع بین توالی‌ها است و پس‌از آن B.1.1.7 (نوع انگلیسی) با 15 درصد در رتبه دوم قرار دارد.

دکتر «سائومیترا داس»، مدیر موسسه ملی ژنومیک زیست‌پزشکی هند در این‌خصوص می‌گوید: «نوع خاص B.1.618 مدتی پیش در بنگال غربی ظاهر شده بود و اکنون حدود 25 درصد از کل جهش‌های گزارش‌ شده در بنگال غربی را تشکیل می‌دهد. این ‌در حالی ‌است که گونه B1.617 اکنون در کل کشور غالب شده و در بعضی مناطق، برای‌ مثال ایالت‌هایی چون ماهاراشترا شیوع این نوع جهش‌یافته در حدود 80 درصد از نمونه‌‌گیری‌ها را شامل می‌شود.»

گونه B.1.618 نخستین‌بار یک‌سال قبل در ‍اردیبهشت ۱۳۹۹ در بنگال غربی پیدا شد و بر اساس تحلیل‌های پایگاه outbreak.info از 130 توالی B.1.618 در هند، 129 توالی مربوط به نمونه‌گیری‌هایی هستند که در بنگال غربی جمع‌آوری شده‌اند. این تحلیل‌ها نشان می‌دهد که از کل نمونه‌های گونه B.1.618 که در سراسر دنیا رصد شده‌اند، 62.5 درصد در کشور هند هستند.

تاثیر واکسن بر گونه B1.617

نتایج پژوهشی که مرکز زیست‌شناسی سلولی‌مولکولی حیدرآباد روز ۳ اردیبهشت منتشر کرد، نشان می‌دهد که گونه B1.617 در برابر واکسن کووی‌شیلد معروف به آسترازنکا مقاوم نیست و بنابراین همچنان می‌توان از اثربخشی این واکسن برای کنترل بیماری بهره‌مند شد.

همچنین نتایج پژوهشی که گروهی از پژوهشگران شورای تحقیقات پزشکی هند، موسسه ملی ویروس‌شناسی با همکاری شرکت بهارات بایوتک روز ۴ اردیبهشت در وبگاه bioRxiv منتشر کردند، نشان می‌دهد که این دانشمندان با جمع‌آوری توالی‌های نوع تحت تفحص B.1.617 از نمونه‌‌‌گیری‌های بالینی مبتلایان در سنین 26، 28، 54، 60 و 77 سال که همگی علائم خفیف شامل تب اندک، سرفه و گلودرد داشتند و هیچ‌یک از آنها علائم حاد تنفسی نشان نداده و به‌سرعت بهبود یافته بودند، اثربخشی واکسن کوواکسین تولید شرکت بهارات بایوتک را بر این گونه خاص آزمایش کردند.

این پژوهشگران از سرم افراد واکسینه‌ شده که طی فاز دوم کارآزمایی بالینی واکسن کوواکسین جمع‌آوری شده بود؛ برای مقایسه تاثیر خنثی‌سازی این واکسن بر نمونه‌‌گیری‌های ویروس گونه B.1.617 استفاده کردند و نشان دادند که اثربخشی واکسن کوواکسین بر B.1.617 برابر با میزان اثربخشی فاز دوم کارآزمایی بالینی و معادل 95 درصد است.

به‌گفته این پژوهشگران، براساس این پژوهش می‌توان نتیجه گرفت که این واکسن برای گونه‌های B.1.1.7 (کرونا انگلیسی)، B.1.351 (کرونا آفریقای جنوبی) و B.1.1.28 (کرونا برزیلی P1 و P2) و همچنین گونه تحت تفحص B.1.617 (کرونا هندی) اثربخشی 95 درصد دارد.

البته bioRxiv تاکید می‌کند که این پژوهش، نتایج گزارش اولیه است و هنوز به‌مرحله پیش‌بازبینی و داوری نرسیده و بنابراین، همچنان نیازمند بررسی‌های بیشتر است.