صندوق نوآوری و شکوفایی از چرایی تاخیر در انتشار لیست دریافت‌کنندگان وام می‌گوید

صندوق نوآوری و شکوفایی چند هزار میلیارد تومان به تیم‌های دانش‌بنیان وام داده و خبری از لیست این دریافت کنندگان وام نیست. این موضوعی است که این روزها اکوسیستم استارتاپی ایران را درگیر کرده. برخی از تیم‌ها خودشان در شبکه اجتماعی توییتر شروع به خود اظهاری کردند تا شفافیت به وجود بیاید. خود صندوق نوآوری و شکوفایی اما می‌گوید چالش‌های زیادی بر سر راهشان قرار گرفته تا بتوانند لیست کامل دریافت کنندگان وام را منتشر کنند.

«سیاوش ملکی‌فر» معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی در گفتگو با دیجیاتو درباره همین موضوع توضیحاتی می‌دهد و تاکید می‌کند که آنها خودشان باب صحبت درباره این موضوع را باز کردند و قصد ندارند که غیرشفاف باشند. او می‌گوید آنها در تلاش هستند تا بتوانند بدون چالش‌های قانونی این لیست را منتشر کنند. با او درباره صندوق نوآوری و شکوفایی و اقداماتش و حواشی اخیر و گله‌هایی که از سوی اکوسیستم استارتاپی به آنها می‌شود صحبت کردیم تا بدانیم آیا انتقاداتی که به آن شده را می‌تواند پاسخگو باشد یا خیر.

آرش پارساپور- دیجیاتو: آیا وجود چنین نهادی به نام صندوق نوآوری و شکوفایی به طور مجزا در کشور لازم بود؟ امکان تاسیس این نهاد در دل یک وزارتخانه یا سازمان دیگر نبود؟

کشور برای کمک توسعه فناوری باید کارهای زیادی بکند. توسعه فناوری خیلی موارد لازم است، از آموزش و پول گرفته تا حتی جا و مکان. دولت در این زمینه‌ها کارهای زیادی انجام داده است. یک بار در سال ۷۹ صندوق‌هایی مجوز می‌گیرند به اسم صندوق پژوهش و فناوری‌های دولتی اما این مساله ادامه دار شد و بر اساس ماده ۱۰۰ مجوزهایی از مجلس گرفت تا صندوق‌هایی برای توسعه فناوری بیافریند. دولت و مجلس در سال ۸۷ قانون حمایت از شرکت‌های دانش بنیان و کمک به توسعه سازی اختراعات را شروع می‌کنند و کاری می‌کنند یک نهاد شرکت‌های دانش بنیان را تشخیص دهد و باقی نهادها به آنها کمک کنند. در خیلی از کشورها یک نهاد عمومی در این زمینه وجود دارد.

پس شما می‌گویید عده‌ای که می‌گویند دولت نباید وارد این موضوع شود اشتباه می‌کنند؟

این نظر اشتباه است. نه اینکه چون ما اینجا نشستیم این را می‌گویم بلکه وظیفه دولت اینست. دولت باید جایی پول بریزد که در حالت عادی نمی‌ریزد. دولت باید چیزهایی را رشد بدهد که در حالت عادی رشد نمی‌کند. بخش خصوصی که مترو توسعه نمی‌دهد و اورژانس توسعه نمی‌دهد و دولت‌ها مالیات می‌گیرند که این موارد را توسعه ببخشند. در آمریکا هم این موضوع وجود دارد و مداخله دولت لازم است و نهادهای جدا و تخصصی هم لازم دارد تا در این راه کنارش باشند.

کار صندوق نوآوری و شکوفایی چطور شروع شد و الان چه می‌کند؟

صندوق از سال ۹۲ کار خود را شروع کرد و در وهله اول تسهیلات را راه انداخت و از سال ۹۵ به طور جدی وارد حوزه توانمندسازی شد. در اول کار سه سرویس داشتیم و در حال حاضر ۶۰ سرویس ارائه می‌دهیم. در سرمایه‌گذاری رفتار صندوق اینگونه بود که مانند یک سرمایه‌گذار سراغ طرح‌های سرمایه‌پذیر رفته بود و دیدیم این مساله چند آفت دارد. وقتی که یک سرمایه‌گذار با چند هزار میلیارد تومان وارد بازی می‌شود، مثل یک خریدار بزرگ است که بازار را به هم زده است و نظم بازار به هم می‌ریزد. همچنین نباید ما در هیات مدیره استارتاپ‌ها حضور پیدا می‌کردیم و ژن دولتی را به استارتاپ‌ها تزریق می‌کردیم، این مساله خلاف آرمان‌های کشور هم است. پس تصمیم گرفتیم پول به مارکت بیاوریم اما مارکت را به هم نریزیم.

برای عملی شدن این تصمیم چه کاری کردید؟

همکاری کردیم با بخش‌های دیگر. به اصطلاح جهانی بدان می‌گویند Co-Invest و در دنیا هم دولت‌ها این کار را می‌کنند. ما می‌خواستیم هیچ شرکت دانش بنیانی که همه چی آن خوب است و آماده ورود به بازار است بخاطر مشکل مالی به چالش نخورد. ما سراغ سرمایه‌گذارهای شناسنامه‌دار رفتیم مثل صندوق‌های پژوهش و فناوری. در واقع سرمایه‌گذاری مستقیم را کلا حذف کردیم و از اهرم‌ها کمک گرفتیم؛ بجز صندوق‌های پژوهش و فناوری با شتابدهنده‌های دانش بنیان و صندوق‌های بورسی همکاری کردیم و سعی کردیم همه چیز شفاف پیش برود.

پس برای همین با فرشتگان سرمایه‌گذار هم همکاری ندارید؟

بله چون نهاد قانونی وجود ندارد که فرشتگان سرمایه‌گذار را شناسنامه‌دار کند، این مشکل را اگر به صورت ریشه‌ای نهاد دیگری حل کند ما مشکلی با همکاری با فرشتگان سرمایه‌گذار و دیگر موارد نداریم.

در سوال قبل صحبت از شفافیت کردید و مرا رساندید به موضوعی که این روزها اتفاق افتاده و انتقاداتی که نسبت به عملکرد غیرشفاف صندوق می‌شود. یک سری آمارها برای سال‌های قبل از ریاست آقای وحدت وجود دارد که تکلیف آنها هم مشخص نیست اما چرا لااقل این آمارهای زمان ریاست خود ایشان منتشر نمی‌شود؟ بیش از ۸ هزار میلیارد تومان تسهیلات به شکل وام بوده و لیستی از دریافت کنندگان آنها نیست. چرا سامانه شفافیت راه‌اندازی نکردید؟

ما این بحث را خودمان مطرح کردیم پس ابایی از این مساله نداریم. خودمان شروع کردیم اما مشکلات قانونی در این راه داریم هرچند در حال اخذ مجوزهای لازم هستیم تا شرکتی از ما شکایت نکند که چرا این آمارها را منتشر کردید. این آمارها که می‌گویید در حال حاضر در دست تک تک اعضای هیات امنا از جمله وزیر ارتباطات و رییس بانک مرکزی و... است و به آنها ارسال کردیم. می‌دانید که بانک‌ها لیست وام گیرندگان خود را بر اساس قانون ارائه نمی‌کنند چون به رقابت شرکت‌ها و آینده شرکت‌ها لطمه می‌زند. این موضوع در اینجا هم صدق می‌کند.

چیزی که در این میان مهم است اینست که باید بدانیم نزدیک به ۵ هزار میلیارد تومان این وام‌های ارائه شده از سوی بانک‌ها به تیم‌های دانش بنیان ارائه شده و از همین رو افشای آنها بر اساس قوانین بانکی چالش به وجود می‌آورد. ما با بانک‌های زیادی سر و کار داریم که اسامی آنها در سایت و پوسترهایمان هم معلوم است.

این موضوع ارائه وام از بانک‌ها با کمک شما را برایمان باز می‌کنید؟

بله. اینکه چطور وام‌های از سوی بانک‌ها داده شده نه ما هم جریان خودش را دارد که خیلی‌ها نمی‌دانند و در اینجا مساله را کاملا باز می‌کنم. اگر صندوق نوآوری و شکوفایی با توجه به سرمایه محدودی که در اختیار دارد و این سرمایه به این شکل نیست که به صورت بودجه سالانه به آن افزایش شود و تزریق منابع جدیدی صورت نگرفته است. این رقم نزدیک به ۲۷۰۰ میلیارد تومان بوده و برای اینکه بتوانیم این پول را به درستی و خوبی تقسیم کنیم از یک روش دیگر یعنی سپرده گذاری در بانک‌ها استفاده کردیم اما نه آنکه چیزی به نفع‌مان باشد بلکه دقیقا برعکس از سودمان زدیم.

ما بر اساس قانون مصوبه مجلس و اساسنامه‌مان این اختیار را داریم که در بانک‌ها سپرده‌گذاری کنیم. تلاش کردیم از این منابع محدود با سپرده‌گذاری در بانک‌ها توان وام دهی خودمان را بیشتر کنیم. با بانک‌ها تعامل کردیم و با بیش از ده بانک این کار را کردیم، روند کار به این شکل است که منابع خودمان را در بانک‌ها می‌گذاریم و از آنها می‌خواهیم سودی به ما ندهند بلکه به شرکت‌هایی که ما به آنها معرفی می‌کنیم، تا سقف ۵۰ میلیارد تومان وام با سود کم اعطا کنند. ما اگر می‌خواستیم خودمان این وام‌ها را بدهیم سرمایه اولیه خودمان به زودی از بین می‌رفت و منابع‌مان ته می‌کشید.

به این کار به اصطلاح بانکی می‌گویند عدم‌النفع و از این طریق بیش از ۵ هزار میلیارد تومان تاکنون وام به دست تیم‌ها رساندیم. در این حالت ریسک بر عهده بانک است و تمام قوانین بانکی پیش می‌رود و همین است که بر سر انتشار این اسامی به چالش می‌خوریم.

این موضوع که می‌گویید درست است اما به هر حال چند هزار میلیارد تومان دیگر مربوط به بقیه موارد است.

۴۰۸۹ فقره قرارداد بوده ک ۸۵۲۲ میلیارد تومان آن تسهیلات بوده و بقیه به عنوان ضمانت اعطا شده است. ضمانت‌نامه‌هایی که شاید رقمشان به ۴ هزار میلیارد تومان هم نرسد اما کاری کرده که شرکت‌های دانش بناین بیش از ۲۰ هزار میلیارد تومان قرارداد با دستگاه‌های اجرایی داشته باشند.

منظورم اینست که یک سری از وام‌ها از منابع داخلی و دیگر موارد اعطا شده.

بله اما می‌خواهیم کل لیست را یکجا منتشر کنیم. همانطور که گفتم بخش اعظم مربوط به وام‌های بانکی است و اسامی که برای جامعه و اکوسیستم جالب است در همین لیست قرار دارد.

یک مساله دیگر هم به جز این شفافیت لیست است، عده‌ای می‌گویند صندوق نوآوری به شرکت‌های دانش بنیانی وام می‌دهد که اصلا به مفهوم واقعی دانش بنیان نیستند و معلوم نیست چرا از این خدمات بهره‌مند می‌شوند.

دانش بنیان بودن شرکت‌ها را ما تشخیص نمی‌دهیم و نهاد متولی این کار معاونت علمی و ریاست جمهوری است. ما هیچ تصمیمی در این موضوع نمی‌توانیم بگیریم و در این زمینه مجری قانون هستیم. البته این امر به این معنا نیست که هیچ گونه نظارتی روی لیستی که به ما داده می‌شود نداریم و تعاملاتی با این نهاد داریم و در برخی مواقع خودمان نیز مواردی را دوباره بررسی می‌کنیم اما در نهایت آنها به ما اعلام می‌کنند چه شرکتی دانش بنیان است و چه شرکتی نیست. در زمینه رقم وام و تسهیلات اما همه چیز دست ماست و آن نهاد تصمیم‌گیری ندارد. این ما و کارشناسان صندوق هستند که بسته به نیاز شرکت مذکور تعیین می‌کنند چه تسهیلاتی باید ارائه شود؛ گاهی از رقم درخواستی بیشتر هم داده شده چرا که برآورد می‌کنیم این کار با مقداری که خواسته شده شدنی نیست و گاهی هم کمتر از رقم درخواستی است چرا که مبلغ بیشتر از حدی از ما خواسته شده است. کارشناسان ما در این زمینه خیلی دقیق هستند، حتی مواردی بوده که کارشناس ما رفته و گفته که شرکت مذکور به جای اینکه قرار بود تجهیزات اداری فلان مارک را بخرد، یک مارک کمی ارزان‌تر تهیه کرده است.

همچنین باید بدانیم یک شرکتی علی‌الظاهر دانش بنیان نیست اما اینطور نیست که دانش بنیان نباشد، مثلا یک اسپری ضدعفونی کننده می‌بینیم که رویش نوشته محصول شرکت دانش بنیان X و مردم می‌گویند این مگر تکنولوژی و دانش خاصی دارد که دانش بنیان است. مسلما ندارد اما لزوما این اسپری باعث دانش بنیان بودن آن شرکت نشده و شاید محصول دیگری دارد که باعث شده دانش بنیان بشود، محصولی که اصلا در بازار عمومی نیست و B2B است. ما با آن بخش دانش بنیان بودن این شرکت‌ها کار داریم. اصلا عبارت «دانش بنیانی» برای محصول است و نه یک شرکت. صندوق نوآوری اکثر وام‌های خود را به شرکت‌ها هم نمی‌دهد بلکه این وام‌ها به محصول تعلق می‌گیرد.

یک نکته دیگر هم مهم است که به شما بگویم و اینست که شرکت‌های دانش بنیان یک مدت زمان خاصی شاید دانش بنیان باشند. در واقع دانش بنیان بودن دائمی نیست و زمانی که لیست ما منتشر شود شاید نام شرکتی وجود داشته باشد که در سال ۹۷ دانش بنیان بوده اما الان نیست چرا که دیگر محصولش پتانسیل دانش بنیان بودن را نداشته است. این مساله خروج شرکت از رده دانش بنیان‌ها هم ما تعیین نمی‌کنیم و کارش با معاونت علمی و ریاست جمهوری است.

می‌توانید به ما بگویید اساسا دانش بنیان بودن چگونه مطرح می‌شود؟

دانش بنیان بودن هیچ مهر و برگه و نماد خاصی ندارد و تنها یک پیامک به مدیرعامل شرکت زده می‌شود و نامش در فهرست اسامی شرکت‌های دانش بنیان قرار می‌گیرد. دانش بنیان بودن یعنی شرکت محصولی High Tech در حد سطح اولیه آزمایشگاهی تولید کرده باشد و به تکنولوژی تولید آن دست یافته باشد ولو مهندسی معکوس کرده باشد و در نهایت طراحی این محصول پیچیده و کپی کردن آن دشوار باشد. دانش بنیان بودن حتی به فروش محصولاتش هم مربوط نیست و شاید فروش یک شرکت دانش بنیان صفر باشد ولی این برچسب را گرفته باشد و از خدمات و تسهیلات آن هم بهره‌مند شود.

شرایط بازپرداخت وام برای شرکت‌های دانش‌بنیان کوچک و بزرگ یکسان است؟

خیر. باید بدانیم شرکت‌های دانش بنیان بسته به اندازه‌ای که دارند وام‌های مختلفی با شرایط گوناگون می‌گیرند، یعنی مثلا قطعا شرایط وام برای یک فروشگاه اینترنتی بزرگ ایرانی با یک شرکت کوچک نوپا متفاوت است.

نظارت‌های پیشین و پسین شما چطور است؟ چطور نظارت می‌کنید که شرکت مذکور با وام شما دقیقا چه کار می‌کند و آیا در راستای کاری که باید بکند پیش می‌رود یا نه؟

گاهی شرکت‌ها را از ابعاد مختلفی چک می‌کنیم و تعامل‌هایی با معاونت علمی ریاست جمهوری برای برخی شرکت‌ها داریم. نظارت پسینی هم داریم و همانطور که گفتم برآورد می‌کنیم مبلغی که فرد خواسته آیا کافی است یا زیاد است. هر مبلغی که در نهایت مقرر شد که به شرکت مذکور وام داده شود به یک کمیسیون ارجاع داده می‌شود که بسته به مقدار مبلغ آن، این کمیسیون متفاوت است. در وام‌های بانکی هم همین شکل است و وام‌های کلان‌تر را هیات مدیره برقرار می‌کند. بعد از اینکه وام مصوب می‌شود همه چیز تعیین می‌شود که این مبلغ باید صرف چه مواردی شود و در چه زمانی. مثلا اگر شرکتی سی میلیارد تومان وام گرفت، باید بر اساس آن برنامه ریز پیش برود. مثلا اجرای طرح آن دوره شش ماهه است و ما به صورت چند مرحله‌ای وام می‌دهیم و تا مفاد ماه اول طرح انجام نشود، بخش دوم وام برای او آزاد نخواهد شد. در هر مرحله کارشناس ما می‌رود و گزارش می‌گیرد و می‌گوید که آیا مفاد قرارداد انجام شده است یا خیر که اگر مثبت باشد، بخش‌های بعدی وام اعطا می‌شود.

همچنین ما یک وام اشتغالزایی داریم که اگر شرکت به هر نفر بالای دیپلم و زیر ۴۰ سال یک نفر را جذب کند و سه ماه حق بیمه‌اش را رد کند ما تا سقف سی میلیون به صورت قرض الحسنه به آن وام می‌دهیم و این موضوع تا سقف سی نفر ادامه دارد. ارزیابی این وام‌ها هم کاملا دقیق است و باید لیست‌ها را ببینیم.

شما حامی شرکت‌های دانش بنیان هستید و ظاهرا از استارتاپ‌ها به معنی کلاسیکش حمایت نمی‌کنید. این نکته را از این جهت مطرح می‌کنم که بسیاری از اعضای اکوسیستم استارتاپی هم بر این باور هستند که حمایت‌های درستی از سوی شما صورت نگرفته و کارنامه خوبی در این زمینه ندارید.

همانطور که گفتم در وهله اول باید به این توجه کنیم که قرار بوده ما به شرکت‌های دانش بنیان کمک کنیم و اگر استارتاپی در این میان شرکت دانش بنیان هم بشود می‌تواند روی حمایت ما حساب کند. استارتاپ‌هایی که در این جرگه قرار ندارند را ما قانونا نمی‌توانیم کاری کنیم اما اینطور هم نبوده که هیچ کاری نکرده باشیم. ما کارهایی در پشت صحنه کردیم که شاید به چشم استارتاپ‌ها و تیم‌های کوچک نیاید و آن حمایت از شتابدهنده‌ها بوده است. حمایت از شتابدهنده‌ها یعنی حمایت غیرمستقیم از استارتاپ‌ها، ما بسیاری از تیم‌هایی که شتابدهنده‌ها آنها را هدایت می‌کنند حمایت کردیم و به نمایشگاه‌ها فرستادیم و یا وامی در اختیار شتابدهنده دادیم تا بین تیم‌ها تقسیم کند.

در کنار همه این‌ها دوشنبه‌های استارتاپی را راه‌اندازی کردیم که به واسطه آن استارتاپ‌ها بیایند و با سرمایه‌گذاران رو در رو شوند. اینها بخشی از اقداماتی بوده که برای اکوسیستم استارتاپی در کنار شرکت‌های دانش بنیان انجام دادیم اما شاید زیاد به چشم نیاید چرا که مستقیما با این تیمها طرف نیستیم بلکه با شتابدهنده‌ها و کارخانه‌های نوآوری طرف هستیم.

به شتابدهنده‌ها تامین ۷۰ درصد ودیعه رهن فضای استقرار و یا تسهیلات قرض الحسنه برای تامین سرمایه بذری و موارد دیگر اعطا کردیم و با هم سرمایه‌گذاری در صندوق‌های مشترک نیز کاری کردیم که عملا به استارتاپ‌ها کمک کرده باشیم. همکاری با صندوق‌های بورسی این کار را کرده است.

همکاری‌تان با صندوق‌های جسورانه بورسی به چه شکل است؟

صندوق‌های جسورانه بستر و ابزاری پایدار مبتنی بر توان و تخصص بخش خصوصی است و ورود صندوق محرکم توسعه آنها از نظر حجم منابع است. قبل از اینکه ما با آنها مشارکت کنیم ۸ صندوق با سرمایه ۲۲۵ میلیارد تومانی در کشور فعالیت می‌کردند که پس از مشارکت ما این عدد به ۱۵ صندوق و سرمایه ۱۱۲۵ میلیارد تومان رسید.

آقای ملکی‌فر، اگر در پایان این مصاحبه به حواشی این روزها اگر برگردیم و در نهایت بخواهیم بدانیم که این لیست منتشر می‌شود یا خیر؛ پاسخ‌تان چیست؟

باور دارم این موضوع تا قبل از پایان این دولت و در همین ماه شدنی باشد. همانطور که گفتم در حال رایزنی‌هایی هستیم تا بتوانیم از چالش‌های احتمالی آن جلوگیری کنیم. هرچند خود شرکت‌ها هم چندان تمایلی به انتشار این اسامی ندارند؛ برخی رسانه‌ها می‌گویند که فلان شرکت موافق انتشار اطلاعات است، بروید با چند مورد صحبت کنید و ببینید چه می‌گویند. همه‌شان اینطور نیستند و تعداد معدودی شاید مایل باشند. اما با این وجود قصد نداریم شفاف سازی نکنیم، ساختمان صندوق شیشه‌ای است و تمام معماری داخل آن نیز همین رویه را پیش گرفته است، ما هم می‌خواهیم با حل چالش‌ها لیست دقیقی را که به اعضای هیات امنا از جمله وزیر ارتباطات و رییس بانک مرکزی و دیگران دادیم به صورت عمومی نیز منتشر کنیم.