خرابکاری در نقشه‌های OSM؛ آیا مسیریاب بلد در این کار نقش داشته است؟

برخی از ادیتورهای نقشه OSM مسیریاب بلد را متهم به دستکاری مغرضانه در این نقشه کرد‌ه‌اند و از آن سو بلد با صدور بیانیه‌ای این اتهامات را تلویحا رد کرده و آن را منتسب به برخی کارمندان خود دانسته که در توسعه OSM نیز نقش دارند.

همه چیز با یک پست وبلاگی شروع شد: «بلد؛ اعمال خرابکاری عمدی در نقشه OSM». کاربری به نام Sosha با انتشار پستی با این عنوان در ویرگول، مدعی شده که مسیریاب بلد طی ماه‌های گذشته به صورت عامدانه و هدف‌دار در نقشه‌های متن باز Open Street Maps که مورد استفاده این مسیریاب است اعمال خرابکاری می‌کرده و اطلاعات را بسته به امیال خود تغییر می‌داده است.

بلد اما در واکنش به این موضوع، ضمن انتشار یک بیانیه و تکذیب این اتهام گفته که ادعاهای کذب کاربر Sosha را مورد پیگرد قضایی قرار می‌دهد. اما اصل ماجرا چیست؟ در نقشه‌های OSM دقیقا چه اتفاقاتی افتاده و چرا انگشت اتهام به سوی مسیریاب بلد گرفته شده است؟

اتهام اول: ایجاد اختلال در مسیریابی جاده هراز و آزادراه غدیر

Sosha در این پست وبلاگی ادعا می‌کند که در تاریخ 3 اسفند 99، در دو محور مهم کشور، مسدودیتی در «جاده هراز» و «آزاد‌راه غدیر» وجود داشت که باعث می‌شد مسیریاب‌هایی که از نقشه OpenStreetMap استفاده می‌کنند دچار مشکل شدید مسیریابی شوند.

این اتفاقات در حالی بود که این مشکل در مسیریاب شرکت «کافه‌بازار» یعنی «بلد» وجود نداشت. در وهله اول به نظر می‌آمد که این اتفاق صرفا یک اشتباه از طرف تیم ویرایشگران این شرکت باشد. بنابراین گروه اوپن‌استریت‌مپ ایران تصمیم گرفت برخوردی با این موضوع نداشته باشد ولی اعضای ویرایشگران این شرکت را زیر ذره‌بین قرار دهد تا ببیند میزان رخ داد عمدی این کار در چه حد است.

اتهام دوم: دستکاری عامدانه در نقشه‌های عربستان سعودی

کاربر Sosha که خود را وبلاگ‌نویس و توسعه‌دهنده معرفی کرده، در ادامه پست ویرگول خود به دستکاری عامدانه کاربران در نقشه‌های عربستان سعودی Open Street Maps اشاره می‌کند و بر این باور است که بخش زیادی از این خرابکاری‌ها که شامل پاک کردن حجم عظیمی از اطلاعات بوده به دست کاربری به نام arezu انجام شده که یکی از کارمندان مسیریاب بلد به شمار می‌آید.

به گفته Sosha کاربران ایرانی در ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۰ متوجه می‌شوند که یک سری از کاربران OSM مشغول تغییر دادن نام «خلیج فارس» به «خلیج العربی/خلیج فارس» هستند. با توجه به این موضوع، کاربران OSM Iran با بنیاد OSM تماس می‌گیرند و تلاش می‌کنند که مسئله را با مذاکره و به صورت مسالمت‌آمیز حل کنند اما متأسفانه موضوع با ورود اشخاص ایرانی و غیر ایرانی و سیاسی شدن بحث به حاشیه کشیده می‌شود.

از طرفی خرابکاری‌ها در سطحی بوده که OSM تصمیم می‌گیرد تگ name را از روی خلیج فارس بردارد. با این حساب OSM تصمیم می‌گیرد که هر کشوری برای اشاره به خلیج فارس بتواند از اسم دلخواه خود استفاده کند.

اما ماجرا از ۲۸ خرداد ۱۴۰۰ ابعاد تازه‌ای پیدا می‌کند. برای اولین بار کاربران عربستان در Mailing List بنیاد OSM از حجم گسترده‌ای از خرابکاری سیتماتیک در نقشه OSM توسط «ایرانی‌ها» خبر می‌دهند. همچنین در ۳۰ خرداد ۱۴۰۰ کاربران عربستان لیستی از کاربرانی را منتشر می‌کنند که در ابعاد گسترده اقدام به حذف بالای ۳۰۰هزار آبجکت از نقشه کرده بودند.

با بررسی‌های بیشتر در تاریخ ۷ تیر ۱۴۰۰ مشخص می‌شود که بیشترین میزان خرابکاری‌های داخلی و خارجی در سطح نقشه، مربوط به کاربری به نام arezu بوده است. Sosha می‌گوید با بررسی‌ و تحقیق و پیدا کردن صفحه لینکدین این کاربر متوجه می‌شوند که او از کارمندان نقشه و مسیریاب بلد است و بعد از علنی شدن این موضوع، این کاربر یوزرنیم خود را در OSM از arezu به 2hamta تغییر داده که می‌تواند نشانه‌ای بر لو رفتن و دست داشتن مسیریاب بلد در این خرابکاری‌ها باشد.

واکنش مسیریاب بلد: تکذیب ارتباط سازمانی با خرابکاری‌ها

مسیریاب بلد روز جمعه 11 تیر 1400 در واکنش به ادعای کاربر Sosha بیانیه‌ای منتشر کرده و در آن اعلام کرده است که کاربر arezu اقدامی «احساسی» انجام داده و ارتباط سازمانی این موضوع به بلد را تکذیب کرده است.

همچنین در این بیانیه گفته شده که دلیل مسدود نشان دادن جاده هراز در مسیریاب بلد و ویرایش در نقشه، بارش سنگین برف در جاده بوده و مسدود نشان دادن آزادراه غدیر هم به این دلیل انجام شده که در آن زمان هنوز افتتاح نشده بوده است. در انتهای بیانیه بلد ضمن اشاره به مطالب کذب در جهت تخریب این اپلیکیشن اعلام کرده که از انتشاردهندگان این مطالب شکایت قضایی خواهد کرد.

متن کامل بیانیه به شرح زیر است:

بیانیه‌ رسمی بلد در ارتباط با تغییرات روی نقشه OSM

نقشه OSM به‌عنوان یک منبع آزاد اطلاعاتی، نقشه‌ پایه مورد استفاده بلد بوده و صحت اطلاعات آن همواره در راستای منافع بلد بوده است. در مقاله اخیر منتشرشده توسط یکی از ادیتورهای OSM، ادعاهایی طرح شده که بلد درجهت ایجاد شفافیت و رد این ادعاها توضیحات ذیل را ارائه می‌دهد:

خلیج فارس: پس از تغییر نام «خلیج فارس» به «خلیج عربی» در OSM و درپی شکل‌گرفتن جنگ ویرایشی و اصلاح چندباره نام «خلیج عربی» به «خلیج فارس» توسط ادیتور OSM شاغل در بلد، و اقدام متقابل توسط ادیتورهای سایر کشورها در نقشه OSM، مجموعه ویرایش‌هایی توسط یکی از ادیتورهای بلد، در اطلاعات خارج از ایران ایجاد شده که متناقض با قوانین OSM بوده است. ضمن درک احساسات این همکار و عده‌ای از هموطنان در مناقشات مشابه، هرگونه ارتباط سازمانی این موضوع به بلد را تکذیب می‌کنیم و معتقدیم که تغییرات این چنینی باید برمبنای اصول و قواعد اصلی در OSM انجام پذیرد. شایان ذکر است از آنجایی که بلد درحال حاضر هیچ کاربری در خارج از کشور ندارد، صحت یا عدم صحت اطلاعات نقشه در خارج از ایران هیچگونه منفعت یا ضرری برای بلد ندارد.

تغییرات جاده هراز و آزادراه غدیر: همزمان با بارش سنگین برف در تاریخ ۱۰ بهمن (https://plink.ir/K4B3K) مسدودی موقتی در جاده هزار رخ می‌دهد که به همین دلیل پیشنهاد مسدودی از طرف ادیتور OSM شاغل در بلد در نقشه OSM ثبت شده است.

آزادراه غدیر در ابتدای اسفندماه سال ۹۹ آماده استفاده شده، اما تاریخ شروع بهره‌برداری در روز ۷ استفاد و همزمان با تاریخ افتتاح این آزادراه بوده است (http://plink.ir/bdOD7). به‌همین جهت در تاریخ ۵ اسفند پیشنهاد محدودیت برای این مسیر توسط یکی از ادیتورهای OSM شاغل در بلد روی نقشه osm ثبت شده است.

قراردادهای انحصاری: بلد از ابتدای تاسیس تابه‌حال از هیچ‌گونه قرارداد انحصاری در ارتباط با سازمان‌های دولتی استفاده نکرده است و نویسنده مقاله در صورتی که نتواند مدرکی دراین‌رابطه ارائه نماید، از منظر قانونی باید پاسخگوی این اتهام واهی باشد. گزارش‌های سامانه‌های شفافیت نهادها و سازمان‌هایی مانند شهرداری‌ها گواه این است که اتفاقا بلد هیچ گونه قرارداد پیمانکاری یا همکاری انحصاری با «سازمان‌های عمومی کشور» ندارد.

نقشه‌های آنلاین ایرانی و جهانی نقشه‌های پویایی هستند که با کمک صدها هزار کاربر و ادیتور، روزبه‌روز درحال دقیق‌تر شدن هستند. برخی از این تغییرات به‌دلایل سهوی یا عمدی توسط کاربران به‌صورت اشتباه ثبت می‌شوند و با تلاش‌های ادیتورهای اصلی و مدیران، این موارد بررسی و اصلاح می‌شوند. در نهایت ضمن ابراز ناراحتی از اینکه انتشار مطالب دروغ در جهت تخریب درحال تبدیل شدن به یک رویه مرسوم است، حق شکایت قضایی از انتشار دهندگان این مطالب غیرواقعی را برای خود محفوظ می‌دانیم.

شایان ذکر است که بحث و جنجال در رابطه با این موضوع همچنان در فضای مجازی ادامه دارد و افراد مختلف فعال در حوزه مشغول اظهار نظر در این رابطه هستند. دیجیاتو ضمن پیگیری این موضوع، تلاش می‌کند تا به شکل مستقل با طرفین موضوع برای دریافت توضیحات تکمیلی گفتگو کند.