آغاز دنیای مد: شواهد صدوبیست‌هزارساله از تولید لباس

در فرهنگ عامه، معمولاً می‌بینیم که انسان‌های غارنشین لباس‌هایی از جنس خز پوشیده‌اند، اما شواهد باستان‌شناسی موجود از آنچه که واقعاً اجداد ما در عصر سنگ بر تن می‌کردند، زیاد نیست.

اما به تازگی، محققان موفق شده‌اند تا یکی از اولین شواهدی را که نشان از استفاده انسان از لباس دارد را در غاری در مراکش، پیدا کنند. (البته که هیچ لباسی مربوط به دوره پیش از تاریخ در این غار پیدا نشده است، بلکه تنها شواهد و ابزارهایی یافت شده است که حاکی از آن است که انسان‌ها به کمک آن ابزارها لباس تولید می‌کردند)

خز، چرم و دیگر مواد ارگانیک عموماً در طول زمان- آن هم بیش از صدهزارسال پیش- باقی نمی‌مانند. اما محققان در غاری در کشور مراکش، شصت‌ودو ابزار استخوانی را کشف کرده‌اند که انسان‌ها از آن‌ها برای تولید لباس استفاده می‌کردند. قدمت این دست‌سازه‌ها بین نودهزار تا صدوبیست‌هزارسال پیش است.

در این مطالعه که نتایج آن در ژورنال i Science منتشر شده است، به بررسی ابزارهای یافت شده در غار کانترابندیر(Contrebandiers Cave) در مراکش می‌پردازد. این ابزارهای استخوانی به عصر سنگ میانه(Middle stone age) مربوط می‌شوند و به اهداف گوناگونی مورد استفاده قرار می‌گرفتند که از آن جمله، کندن پوست حیوانات و استفاده از خز و چرم است.

امیلی هالت، از نویسندگان این پژوهش در موسسه ماکس پلانک در امور علوم تاریخ انسان می‌گوید که مطالعه استخوان‌های جانوری را ابتدا در سال 2012 آغاز کرد و به دنبال آن بود که رژیم غذایی انسان‌های اولیه را بازسازی کند و بررسی کند که آیا با تغییر فناوری ابزارهای سنگی، تغییری در شیوه تغذیه هم به وجود آمده است یا نه.

هالت می‌گوید:« انتظار پیدا کردن این‌ [ابزارهای استخوانی] را نداشتم. من ابتدا در حال مطالعه این مجموعه بودم تا با بررسی استخوان‌های جانوری بتوانم رژیم غذایی انسان را بازسازی کنم.»

او اضافه می‌کند که وقتی در حال بررسی این استخوان‌های جانوری بود- حدود دوازده‌هزار استخوان- متوجه می‌شود که برخی از آن‌ها شکل متفاوتی دارند و به شکل حالت طبیعی خود نیستند. روی آن‌ها براق بود و شیارها یا خراش‌هایی بر روی‌شان دیده می‌شد.

برخلاف استخوان‌هایی که بعد از تغذیه از حیوانات دور انداخته می‌شدند، استخوان‌هایی که انسان‌ها به طور مداوم از آن استفاده می‌کردند، حالت صیقلی پیدا می‌کردند. حتی امروزه هم برخی از صنعتگران و شرکت‌هایی که چرم تولید می‌کنند از ابزارهایی از جنس استخوان و به شکلی تقریباً مشابه آنچه یافت شده است، استفاده می‌کنند.

استخوان‌های یافت شده از روباه، شغال و گربه وحشی نشان از علائم بریدگی‌هایی دارد که حاکی از کندن پوست آن‌ها برای استفاده از خز این جانداران است. اما علائم موجود بر روی استخوان‌های جانورانی چون گاو وحشی، نشان‌دهنده آن است که این جانوران، برای گوشت‌شان مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

هالت می‌گوید که:«من بیش از همه بابت علائم [موجود بر روی استخوان‌های] گوشت‌خواران هیجان دارم، چراکه چنین الگویی را قبلاً ندیده بودم و امیدوارم که باستان‌شناسانی که بر روی محوطه‌های قدیمی‌تر کار می‌کنند هم شروع به جست‌وجوی این الگوها کنند.»

هالت می‌گوید با اینکه این امکان وجود دارد که انسان‌ها از این ابزارهای استخوانی برای استفاده دیگری بهره جسته باشند، اما مجموعه شواهد حاکی از آن است که انسان‌های اولیه، از آن برای تولید لباس استفاده می‌کردند.

اما تشخیص اینکه انسان‌ها از چه زمانی شروع به استفاده از لباس کردند، کار چالش‌برانگیزی است. مطالعات ژنتیکی انجام شده بر روی شپش لباس حاکی از آن است که لباس و پوشاک در آفریقا حدود صدوهفتادهزارسال پیش، ظاهر شده است.

احتمال زیادی وجود دارد که انسان‌های اولیه چون نئاندرتال‌ها که در شرایط اقلیمی سرد زندگی می‌کردند برای حفاظت خودشان دربرابر هوای سرد، از لباس استفاده کرده باشند، اما شواهد زیادی برای این موضوع وجود ندارد.

 هالت می‌گوید که شرایط آب‌وهوایی این ناحیه در صدوبیست‌هزارسال پیش همانند امروز، معتدل بوده است و این باعث افزایش این احتمال می‌شود که لباس‌های مورد استفاده در آن دوره می‌توانستند علاوه‌بر کاربری حفاظتی، کاربرد تزئینی و یا نمادین هم داشته باشد.

النور اسکری، باستان‌شناس تکاملی در موسسه ماکس پلانک در امور علوم تاریخ انسان و از دیگر نویسندگان این پژوهش می‌گوید:«پوشاک، نوآوری‌ای خاص انسان‌ها است.»

«ما از لباس، برای گرم نگه‌داشتن و یا حفاظت پوستمان استفاده می‌کنیم. همچنین از لباس‌ها به صورت نمادین برای بیان آنچه که هستیم هم بهره می‌بریم.»

دست‌سازه‌های یافت شده در این غار به دوره زمانی‌ای برمی‌گردد که شواهدی از زیورآلات شخصی و دیگر تجلی‌های نمادین در محوطه‌های گوناگون باستان‌شناسی، ظاهر می‌شود.

تاکنون، برخی از قدیمی‌ترین شواهد یافت شده که نشان از پوشیدن لباس توسط هوموساپینس‌ها دارد، سوزن‌هایی از جنس استخوان هستند که حدوداً به چهل‌وپنج تا چهل‌هزارسال پیش برمی‌گردند و در سیبری یافت شده‌اند.

دکتر مت پاپ، متخصصی در حوزه نئاندرتال‌ها در موسسه باستان‌شناسی دانشگاه UCL می‌گوید که ریشه پوشاک، تقریباً به طور قطع به پیش از صدوبیست‌هزارسال پیش باز می‌گردد.

البته که او اضافه می‌کند، این پژوهش جدید نشان از آن دارد که هوموساپینس‌ها در غارکانترابندیر همانند نئاندرتال‌ها در محوطه‌هایی در فرانسه این ابزارهای تخصصی را درست می‌کردند تا بتوانند پوست حیوانات را به چرمی نرم و منعطف تبدیل کنند- چیزی می‌توانستند از آن به عنوان سرپناه هم برای مثال استفاده کنند.

او می‌گوید که:«تاریخ اولیه این ابزارها از غار کانترابندیر به ما کمک می‌کند که ریشه این فناوری و پراکندگی آن میان گروه‌های مختلف جمعیتی انسان‌های اولیه را بهتر درک کنیم.»