واریانت امیکرون : هر آنچه باید از سویه جدید بدانیم

این روزها یکی از خبرهایی که دوست نداریم بشنویم، خبر شیوع واریانت جدید ویروس سارس-کوو-۲ (امیکرون) است، اما لازم است همه چیز درباره آن شفاف شود تا بتوانیم بهتر از خودمان در برابر بیماری کرونا که اکنون دو سال است گریبان همه را گرفته، محافظت کنیم.

سازمان جهانی بهداشت (WHO) در روز ۵ آذر ۱۴۰۰ طی جلسه‌ای در ژنو با انتشار بیانیه‌ای رسما واریانت B.1.1529 را با نام اُمیکرون (Omicron Variant) معرفی کرد و این واریانت جدید در رده‌های نگران کننده (Variant of Concern) در کنار واریانت آلفا، بتا، دلتا و گاما قرار داد.

WHO در این بیانیه نیز به تمام کشورهای جهان توصیه کرد تا با افزایش نظارت و بررسی ژنتیکی سویه به درک بهتر واریانت جدید کمک کنند، داده‌های ژنتیکی سویه را به طور کامل در بانک اطلاعات GISAID ثبت کنند و شیوع آن را در خوشه‌های مختلف جمعیتی به سازمان جهانی بهداشت سریعا گزارش دهند.

واریانت امیکرون برای اولین بار ۳ آذر در کشور بوتسوانا (Botswana) در آفریقا شناسایی شد و سپس سریعا کل آفریقای جنوبی را در بر گرفت. متاسفانه هنوز اطلاعات زیادی از این واریانت جدید در دسترس نیست، اما می‌دانیم که جهش‌های ژنتیکی این واریانت به قدری زیاد است که نگرانی تمام دنیا را برانگیخته و همه را تحت تاثیر قرار داده است. با این حال، WHO و سایر سازمان‌ها اطلاعات مفیدی در اختیار عموم قرار دادند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

کرونا امیکرون چیست و از کجا آمده است؟

همانطور که گفتیم، این سویه جدید برای اولین بار در روز ۳ آذر در کشور بوتسوانا در آفریقا شناسایی شد و سازمان جهانی بهداشت در روز ۵ آذر رسما این واریانت را در لیست سویه‌های نگران‌کننده قرار داد. در کرونا امیکرون ۵۰ جهش جدید دیده شده که تنها ۳۲ جهش در پروتئین اسپایک (بخشی که ویروس را به سلول بدن متصل می‌کند) به وجود آمده و ۱۰ جهش از بین جهش‌های اسپایک، روی اتصال گیرنده ویروس رخ داده است.

متخصصان تاکنون اعلام کرده‌اند که تعداد جهش‌ها در این واریانت عادی نیست و ویروس به احتمال بسیار زیاد در بیماری خاص جهش پیدا کرده که بدن آن فرد توانایی پاکسازی آن را نداشته و ویروس بیشتر از سایر بیماران در بدنش باقی مانده و انتقال‌پذیرتر بوده است. به طور کلی، هر چه عفونتی مدت زمان بیشتری در بدن باقی بماند، تعداد جهش‌های آن ویروس بیشتر می‌شود و حتی انتقال‌پذیری ویروس راحت‌تر می‌شود. چنین اتفاقی در بدن کسانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی ضعیف و آسیب‌پذیری دارند. حالا این اتفاق در بدن فردی افتاده که سیستم ایمنی فوق‌العاده ضعیفی داشته که تنها ۳۲ جهش در پروتئین اسپایک رخ داده است. 

نام تخصصی سویه جدید کرونا چیست؟

سازمان جهانی بهداشت نام تخصصی این واریانت جدید را B.1.1.529 اعلام کرد و آن را با نام اُمیکرون، پانزدهمین حرف از الفبای یونانی شناخت. این سازمان تاکنون پنج سویه نگران‌کننده (VOC) و هشت سویه جالب توجه (VOI) معرفی کرده که همه آن‌ها را به جز واریانت B.1.1.529 به ترتیب حروف الفبای یونانی نامگذاری کرده است.

همه انتظار داشتند که این واریانت جدید با نام نوو (ν) که سیزدهمین حرف از این الفباست شناخته شود، اما WHO اعلام کرد که به دلیل شباهت تلفظی این حرف با کلمه «جدید» در سراسر دنیا، آن را به نام پانزدهمین حرف یونانی، یعنی امیکرون (o) شناخت. این سازمان حتی چهاردهمین حرف یونانی یعنی کیسی(ξ - Xi) هم رد کرد و گفت برای اینکه نام خانوادگی افراد زیادی به این نام ثبت شده است، از این حرف هم صرف نظر می‌کند.

شاید جالب باشد بدانید اسامی تخصصی واریانت‌ها که به عدد و حروف انگلیسی نوشته می‌شود با نرم‌افزاری به نام PANGOLIN تولید می‌شود. این نرم‌افزار که مخفف عبارت «Phylogenetic Assignment of Named Global Outbreak Lineages» است توسط متخصصان مرکز نظارت پاتوژن ژنومی در انگلستان توسعه داده شده تا واریانت‌های ویروس سارس-کوو-۲ را با جهش‌هایی که در هر واریانت به وجود آمده، نامگذاری کند.

تشابه ویروس اومیکرون با بیماری‌هایی مثل سارس چیست؟

متاسفانه هنوز اطلاعات زیادی از واریانت امیکرون در دسترس نیست و همچنان ویژگی‌های آن ناشناخته است. اما می‌دانیم که بیماری سارس که با ویروس سارس-کوو-۱ به وجود می‌آید، علائمی مانند تب، بدن درد، خستگی و گلودرد دارد که در تمام سویه‌های نگران‌کننده کرونا نیز مشاهده می‌شود. مدت زمانی که طول می‌کشد تا علائم بیماری سارس در بدن فرد مشخص شود چیزی بین ۴ تا ۶ روز است و می‌تواند تا ۱۴ روز نیز پنهان بماند.

تاکنون چیزی که می‌دانیم این است که اولین موارد واریانت اومیکرون در هنگ کنگ مسافرانی بودند که تست پی سی آر آن‌ها پس از گذراندن دوران قرنطینه در هتل مثبت شده است. چنین اتفاقی نشان می‌دهد که این واریانت جدید می‌تواند حتی بیشتر از ۱۴ روز هم پنهان بماند و علائمی در بدن فرد مبتلا ایجاد نکند.

میزان سرایت امیکرون تا چه اندازه بیشتر از سایر واریانت‌ها است؟

بیشتر جهش‌هایی که در واریانت اومیکرون به وجود آمده، پروتئین اسپایک ویروس را تحت تاثیر قرار داده است. پروتئین اسپایک یا شاخک‌های ویروس بخشی است که ویروس به واسطه آن‌ها به سلول بدن می‌چسبد و کدهای ژنتیکی خود را وارد سلول میزبان می‌کند. جهش روی این پروتئین می‌تواند سرایت ویروس را راحت‌تر و یا سخت‌تر کند و این کار را با ساختار مکملی که دارد انجام می‌دهد. علاوه بر این، ویروس با جهش در اسپایک می‌تواند از ایمنی قبلی بدن که با واکسن یا ابتلا به خود ویروس به وجود آمده است، فرار کند.

واکسن‌ها طوری طراحی شده‌اند که سیستم ایمنی را به این بخش از ویروس حساس کنند و به سلول‌ها یاد می‌دهند که هر بار چنین چیزی را شناسایی کردند، پادتن تولید کنند و سیستم ایمنی از گسترش ویروس در بدن جلوگیری کند و به مبارزه با باقی ویروس‌ها بپردازد.

حالا اگر تغییر به گونه‌ای باشد که هم بتواند به سلول راحت‌تر بچسبد و هم با ساختاری که سیستم ایمنی قبلا به آن حساس شده، متفاوت باشد، می‌تواند از دست سیستم ایمنی فرار کند و تا قبل از اینکه شناسایی شود به میزان قابل توجهی گسترش پیدا کند.

تا جایی که اطلاع داریم عدد R واریانت اومیکرون ۱ گزارش شده است. عدد R نرخ تولید مثل ویروس را نشان می‌دهد یا میانگین تعداد افرادی را نشان می‌دهد که فرد آلوده می‌تواند ویروس را به آن‌ها منتقل کند. اگر عدد R هر عددی بیشتر از ۲ باشد به این معنی است که ویروس به صورت صعودی گسترش پیدا می‌کند و مقابله با آن بسیار سخت‌تر می‌شود و حتی شیوع آن بین مردم هم بیشتر می‌شود.

ما این اطلاعات را از داده‌های اولیه‌ای که وجود دارند می‌دانیم. با این حال، هنوز به اندازه‌ای اطلاعات کافی نداریم که بتوانیم با قطعیت نتیجه‌گیری کنیم و درباره میزان ابتلا و یا حتی سختی یا راحتی انتقال واریانت امیکرون صحبت کنیم.

اما داده‌های اولیه چنین احتمالاتی را در خود دارند و نشان می‌دهند که باید با احتیاط بیشتری رفتار کنیم و با واریانت جدید روبرو شویم. سازمان جهانی بهداشت در این باره گفت که حتی حدس شیوع‌پذیری واریانت، آن را تقویت می‌کند و باعث می‌شود تا خطرناک‌تر به نظر برسد. تاکنون تنها یک هفته از شناسایی این واریانت جدید گذشته است و متخصصان در روزها و هفته‌های آینده می‌توانند اطلاعات مفیدتری به دست آورند.

آیا کرونا امیکرون خطرناک‌تر از سویه دلتا است؟

تعداد جهش‌هایی که در واریانت امیکرون رخ داده، پنج برابر جهش‌های واریانت دلتا است. در این واریانت جدید ۳۲ جهش روی اسپایک به وجود آمده که در واریانت دلتا تنها ۱۰ جهش وجود داشت. طبق آماری که وجود دارد حدود ۹۹.۸ درصد ابتلا به بیماری کرونا در جهان با واریانت دلتا که فقط ۱۰ جهش در اسپایک داشت، گزارش شده است.

حالا تمام دنیا در معرض ویروسی قرار دارد که داده‌های اولیه از آن نشان می‌دهد که احتمالا نرخ شیوع بیشتری دارد و از ایمنی قبلی بدن نسبت به کرونا فرار می‌کند و بنابراین می‌تواند از دلتا خطرناک‌تر باشد. با این حال، هنوز نمی‌دانیم که این واریانت جدید چقدر خطرناک است و در کنار آن هنوز هم نمی‌دانیم که آیا بی خطر است یا خیر.

منشا اصلی اومیکرون از چه کشوری است؟

اولین مورد ابتلا به این واریانت روز ۳ آذر در کشور بوتسوانا (Botswana) آفریقای جنوبی به سازمان جهانی بهداشت گزارش شد. وضعیت اپیدمیولوژی در آفریقای جنوبی به گونه‌ای است که تاکنون سه پیک قابل توجه در این قاره مشاهده شده است و موارد ابتلا در آخرین پیک عمدتا واریانت دلتا گزارش شده بود.

در هفته‌های گذشته، این عفونت در آفریقای جنوبی به طرز عجیبی افزایش پیدا کرد، به طوری که باعث افزایش ۲۰۰ درصدی ابتلا در آفریقا شد و در نهایت به شناسایی واریانت جدید اومیکرون ختم شد. اولین مورد تائید شده از واریانت امیکرون نیز از نمونه‌ای در ۱۸ آبان گزارش شد.

تاکنون بیش از ۱۰۰ مورد ابتلا به این واریانت در سراسر جهان گزارش شده که اکثر آن‌ها در استان گوتنگ آفریقای جنوبی است. ۷۷ مورد از تمام مواردی که در روزهای ۲۱ تا ۲۹ آبان‌ماه در این استان شناسایی شده‌اند، موارد ابتلا به واریانت امیکرون هستند.

در حال حاضر، گمان‌هایی درباره شیوع ناگهانی واریانت اومیکرون در آفریقای جنوبی وجود دارد، اما باید همچنان صبر کنیم تا سازمان جهانی بهداشت اطلاعات مفیدتری را در دسترس عموم قرار دهد.

اما می‌دانیم که نرخ واکسیناسیون در کشور بوتسوانا تنها ۲۹ درصد و در آفریقای جنوبی تنها ۲۱ درصد است و ایمنی جمعی این دو کشور در سطح بسیار پایینی قرار دارد. ایمنی جمعی کمتر باعث می‌شود تا شیوع بیماری بسیار بیشتر از حد انتظار باشد و شاهد چنین فاجعه‌هایی در مقیاس کشوری و حتی جهانی باشیم.

اثر امیکرون در بدن چیست؟

همانطور که گفته شد، ۳۲ جهش در واریانت امیکرون مربوط به پروتئین اسپایک، بخش اتصال ویروس به سلول‌ بدن است. اگر جهش‌ها به صورتی باشد که ویروس بتواند راحت‌تر به سلول متصل شود، می‌تواند راحت‌تر شیوع پیدا کند. از طرفی اگر اسپایک‌ها طوری تغییر کرده باشد که ویروس بتواند از ایمنی قبلی ایجاد شده در بدن به دور باشد، زمان بیشتری برای گسترش در بدن دارد.

بنابراین، اگر بدن توانایی تشخیص زودهنگام ویروس را از دست بدهد، نمی‌تواند با ویروس مقابله کند و آن را تا قبل از گسترش در بدن از بین ببرد. چنین چیزی به این معنی است که این ویروس می‌تواند بسیار خطرناک‌تر از چیزی که تصور می‌کنیم باشد و بدن را بسیار زودتر از واریانت‌های قبلی تحت تاثیر قرار دهد و حتی نجات از بیماری سخت‌تر باشد. البته مشخص شده که این ویروس کودکان را کمتر تحت تاثیر بیماری های شدید کرونا قرار می‌دهد.

امیکرون الان کجاست و کدام کشورها را دربرگرفته است؟

با توجه به داده‌های بانک اطلاعات GISAID تا کنون ۱۲۴ مورد در آفریقای جنوبی، ۱۹ مورد در بوتسوانا، ۱۲ مورد در هلند، ۶ مورد در استرالیا، ۵ مورد در هنگ کنگ، ۴ مورد در ایتالیا، ۴ مورد در بریتانیا، ۲ مورد در کانادا و در کشورهای آلمان، بلژیک، اسرائیل، اتریش، اسپانیا و جمهوری چک تنها یک مورد ابتلا به کرونا امیکرون گزارش شده است.

وزیر بهداشت ایران نیز اعلام کرد که تاکنون هیچ موردی از ابتلا به این واریانت جدید در کشور مشاهده نشده است، اما احتمال اینکه موردی از سویه جدید ببینیم بسیار بالاست.

استراتژی کشورهای جهان در برابر واریانت جدید چیست؟

بریتانیا با منع سفرهای هوایی هنگ کنگ، آفریقای جنوبی، بوتسوانا، نامیبیا، زیمبابوه، لسوتو و اسواتینی خواست تا از شیوع واریانت جدید در این کشور جلوگیری کند. اتحادیه اروپا نیز از کشورهای عضو درخواست کرد تا با منبع سفر‌های هوایی این مناطق به مقابله با واریانت جدید بپردازند. علاوه بر این، مسافرانی که به این کشورها وارد می‌شوند باید قرنطینه شوند و پس از ارائه تست منفی می‌توانند به مقصد نهایی خود بروند.

ایالات متحده آمریکا و کانادا نیز این رویه را در پیش گرفتند، اما می‌دانیم که چنین راه‌حلی نمی‌تواند کاملا جلوی شیوع واریانت جدید را بگیرد. از طرفی از زمان شیوع واریانت امیکرون تا شناسایی رسمی آن زمان زیادی سپری شده و این سویه جدید قطعا در کشورهای دیگر نیز شیوع پیدا کرده است.

آنگولا، آرژانتین، استرالیا، برزیل، چین، دانمارک، مصر، فیجی، فرانسه، آلمان، یونان، هند، اندونزی، ایرلند، اسرئیل، ایتالیا، ژاپن، کویت، مالدیو، مالتا، هلند، نیوزلند، عمان، پاکستان، فیلیپین، روسیه، رواندا، عربستان سعودی، سنگاپور، اسپانیا، سری‌لانکا، تایلند، ترکیه و امارات متحده عربی نیز پرواز به هفت کشور کانونی این سویه را ممنوع اعلام کردند و برای ورود به کشور شرایط قرنطینه کامل و تست منفی پی سی آر را برای مسافران از این کشورها وضع کردند.

با توجه به شرایطی که هم اکنون در آن قرار داریم، باید دوباره منتظر قرنطینه کامل و منع ترددهای اجتماعی در این کشورها باشیم. البته که هنوز چنین چیزی مطرح نشده است، اما باید این احتمال را هم در نظر بگیریم.

سازمان جهانی بهداشت نیز اعلام کرد که در این دوران سفرهای خارجی باید با رویکرد علمی و مبتنی بر ریسک انجام شوند و مصونیت صددرصدی از این واریانت با ممنوعیت پرواز تنها چند کشور امکان پذیر نیست.

ایران در برابر امیکرون چه استراتژی اتخاذ کرده است؟

وزیر بهداشت کشور ورود از کشورهای بوتسوانا، نامیبیا، استواتینی، زیمباوه و موزامبیک را ممنوع اعلام کرد و از مردم ایران درخواست کرد تا فعلا به این کشورها سفر نکنند. علاوه بر این، رئییس مرکز پیشگیری از بیماری‌ها نیز گفت که همه ایرانی‌هایی که قصد ورود به ایران از کشورهای اعلام شده را دارند، باید قرنطینه شوند و پس از دو تست پی سی آر منفی می‌توانند به شهر و منزل خود بروند.

ویژگی‌های اصلی کرونا امیکرون چیست؟

• ۵۰ جهش در ویروس سارس-کوو-۲
• ۳۲ جهش در پروتئین اسپایک این ویروس
• پنجمین واریانت در لیست سویه‌های نگران‌کننده WHO
• احتمال شیوع بیشتر از سایر واریانت‌های نگران‌کننده مثل دلتا
• احتمال گریز از ایمنی قبلی ایجاد شده در بدن از طریق واکسن یا ابتلا به کرونا
• احتمال گریز از تست‌ها (با این حال تاکنون تست‌ها به خوبی جواب داده‌اند.)

واریانت جدید کرونا چگونه تشخیص داده می‌شود؟

یکی از جهش‌هایی که در این واریانت جدید رخ داده است، در بخشی از هدف تست‌ها قرار دارد. با این حال، تست‌هایی مثل پی سی آر دو یا سه هدف برای تشخیص این بیماری دارند و به همین دلیل، واریانت جدید نمی‌تواند کاملا از روش‌های تشخیص تست پنهان بماند.

تاکنون آزمایش‌های پی سی آر در تشخیص این واریانت موفقیت‌آمیز بودند و توانستند به خوبی عمل کنند. تست‌های آنتی ژن نیز می‌توانند به خوبی در تشخیص واریانت امیکرون کمک کنند و تاکنون تاثیرگذار بودند.

آیا واکسن‌های موجود در برابر واریانت جدید موثر است؟

هنوز نمی‌دانیم. با این حال، واکسن‌هایی که هم اکنون در اختیار داریم بهترین ابزار ما برای مقابله با ویروس کرونا هستند و ایمنی بدن ما و به طور کلی ایمنی جمعی را افزایش می‌دهند و می‌توانیم امیدی برای مقابله با این واریانت جدید داشته باشیم.

هنوز مشخص نیست که امیکرون از ایمنی قبلی ایجاد شده با واکسن فرار می‌کند یا نه، اما می‌دانیم که واکسن‌ها ما را به بخش بزرگی از واریانت‌های ویروس کرونا ایمن می‌کنند و خطر ابتلا به این بیماری را به حد قابل توجهی کاهش می‌دهند. بنابراین، اگر هنوز واکسن نزدید هر چه سریع‌تر اقدام کنید و زندگی خود و عزیزانتان را نجات دهید.

خبرهای جدید نشان می‌دهد واکسن های سینوفارم و اسپوتنیک اثر بسیار پایینی روی کرونا امیکرون دارند.

ساخت واکسن جدید چقدر طول می‌کشد؟

شرکت مدرنا اعلام کرد که در صورت نیاز می‌تواند واکسن جدید خود را برای مقابله با کرونا امیکرون تا اوایل سال جدید میلادی بسازد، این در صورتی است که این شرکت برای تولید واکسن کرونای بتا و دلتا به ۶۰ تا ۹۰ روز احتیاج داشت. همچنین، سخنگوی شرکت مدرنا اعلام کرد که خوبی واکسن‌های mRNA در این است که می‌توان به سرعت آن‌ها را ارتقا داد و به راحتی تولید کرد. علاوه بر این، این شرکت گفت که می‌توانیم امیدوار باشیم که تا کمتر از سه ماه واکسنی برای این واریانت جدید داشته باشیم و بین سه تا شش ماه آینده، شاهد واکسن جدید در بازار جهانی باشیم.

در همین بین، شرکت‌های فایزر و بیون‌تک اعلام کردند که واکسن جدید تا شش هفته دیگر آماده می‌شود و تا صد روز آینده می‌توانند بسته‌های اولیه را ارسال کنند. در حال حاضر این شرکت‌ها منتظر نتایج آزمایش‌هایی هستند که هم اکنون روی کرونا امیکرون در حال انجام است و تا دو هفته دیگر به دستشان خواهد رسید. اگر مشخص شود که این واریانت جدید واکسن گریز است، احتمالا این دو شرکت باید تغییرات بیشتری روی واکسن‌هایشان انجام دهند و به زمان بیشتری برای تولید واکسن جدید نیاز داشته باشند.

آسترازنکا نیز اعلام کرد که هم اکنون در حال انجام آزمایشات خود در کشورهای کانونی واریانت اومیکرون است و منتظر نتایج این آزمایش‌هاست. از آنجایی که واکسن این شرکت در همکاری با دانشگاه آکسفورد ساخته شده است، می‌تواند بسیار زودتر از حد معمول به واریانت‌های جدید واکنش نشان دهد و واکسن جدید تولید کند، اما همچنان اعلام نکرده که تا چه زمانی می‌تواند به واکسن جدید خود برسد.

واکنش متخصصان مطرح بیماری‌های عفونی ایران و جهان نسبت به امیکرون چیست؟

تاکنون متخصصان عفونی سراسر دنیا به دلیل تعداد جهش‌های بسیار زیاد آن، سویه امیکرون را «وحشتناک» می‌دانند. با این حال، افرادی مثل مشاور ارشد پزشکی رئیس جمهور آمریکا می‌گویند که هنوز اطلاعات بسیار کمی درباره این ویروس داریم و باید همچنان منتظر نتایج آزمایش‌هایی باشیم که هم اکنون در آفریقای جنوبی در حال انجام است.

این واریانت جدید می‌تواند تمام تلاش‌های ما را تا به امروز به عقب برگرداند، اما می‌دانیم که شروعی دوباره نیست و می‌توانیم امیدوار باشیم که با واکسن‌های جدید به این واریانت نیز ایمن شویم.

چه کار کنیم که به امیکرون مبتلا نشویم؟

سازمان جهانی بهداشت اعلام کرد که مردم برای جلوگیری از ابتلا به واریانت اومیکرون همچنان باید ماسک بزنند، از تجمعات بزرگ جلوگیری کنند، تمام فضاها مثل خانه و ادارات باید با وسیله مناسب تهویه شود و دست‌های خود را مرتب بشویند. علاوه بر این، با افرادی که اخیرا از این کشورها وارد ایران شده‌اند فعلا قطع ارتباط کنید تا سلامتی خود و دیگران را به خطر نیندازید.

ما هنوز در مراحل اولیه تشخیص کرونا امیکرون قرار داریم و کار بیشتری جز رعایت پروتکل‌های بهداشتی نمی‌توانیم انجام دهیم. با این حال، اگر هنوز واکسن خود را نزده‌اید هر چه سریع‌تر اقدام کنید و تزریق واکسن را به بقیه نیز توصیه کنید.

سوالات متداول کاربران درمورد ویروس جدید کرونا