جدال بی‌پایان: مسئول اصلی تغییرات اقلیم کدام کشور است؟

یکی از بزرگترین مشاجره‌ها در اجلاس آب و هوای سازمان ملل در گلاسکو این بود که آیا و چگونه ثروتمندترین کشورهای جهان، که تا به امروز به‌طور نامتناسبی مسئول گرمایش جهانی هستند، باید خسارت ناشی از افزایش دما را به کشورهای فقیرتر پرداخت کنند یا خیر.

کشورهای ثروتمند از جمله ایالات متحده، کانادا، ژاپن و بسیاری از کشورهای اروپای غربی، تنها 12 درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، اما مسئول 50 درصد از کل گازهای گلخانه‌ای در گرمایش سیاره هستند. آن‌ها با استفاده بیش از حد از سوخت‌های فسیلی و صنعتی در 170 سال گذشته مسبب این امر شده‌اند.

در طول این مدت، زمین تقریبا 1.1 درجه سلسیوس (2 درجه فارنهایت) گرم شده و در پی آن، موج گرمای قوی‌تر و مرگبارتر، سیل، خشکسالی و آتش‌سوزی جنگل‌های مختلف رخ داده است. کشورهای فقیرتر و آسیب‌پذیرتر از کشورهای ثروتمند خواسته‌اند که هزینه بیشتری صرف سازگاری با این دسته از خطرات را فراهم کنند.

در این نشست، «سونام پی وانگدی» که ریاست مجموعه 47 کشور موسوم به کشورهای کمتر توسعه یافته را برعهده داشت، خاطر نشان کرد که کشور بوتان مسئولیت کمی در قبال گرم شدن کره زمین دارد زیرا این کشور در حال حاضر دی اکسید کربن بیشتری را از جنگل‌های وسیع خود جذب می‌کند. با این وجود، بوتان با خطرات شدید ناشی از افزایش دما مواجه است زیرا ذوب شدن یخچال‌های طبیعی در هیمالیا باعث سیل و رانش شده که روستاهای این کشور را تخریب کرده است.

او ادامه داد: «ما کمترین میزان سهم را در گرمایش کره زمین داشتیم اما به‌طور نامتناسبی از مشکلات آن رنج می‌بریم. بنابراین نیاز است حمایت فزاینده‌ای برای انطباق با میزان سهم هر کشور وجود داشته باشد.»

یک دهه پیش، ثروتمندترین کشورهای اقتصادی جهان متعهد شدند که تا سال 2020، 100 میلیارد دلار برای رفع مشکلات مالی کشورهای فقیرتر در زمینه آب و هوا فراهم کنند. نیاز است که کشورهای فقیرتر با خطرات گرمایش زمین به کمک این مبلغ مقابله کنند.

به‌طور جداگانه؛ کشورهای آسیب‌پذیر نیز تاکید کرده‌اند که نمی‌توانند با هر طوفان یا قحطی که به علت گرمایش زمین، حادتر می‌شود کنار بیایند. با این وضعیت، جهان به گرم شدن ادامه خواهد داد. مردم همچنان در اثر بلایای ناشی از گرمایش زمین خواهند مرد. روستاها به زیر آب می‌رود و سپس ناپدید می‌شود.

بنابراین، کشورهایی که بسیاری از آن‌ها سهم بسیار کمی در گرمایش زمین دارند، برای جبران خساراتی که نمی‌توانند جلوی آن را بگیرند، درخواست یک صندوق جداگانه کرده‌اند که توسط کشورهای ثروتمند تامین شود. از این صندوق به عنوان صندوق خسارت یاد می‌شود.

«عبدل مومن»، وزیر امور خارجه بنگلادش گفت: «بسیاری از مردم زندگی خود را از دست می‌دهند و باید کسی مسئولیت این مشکلات را بپذیرد.» او ضرر زیان ناشی از این مسائل را با روشی مقایسه کرد که دولت ایالات متحده در دهه 1990 از شرکت‌های دخانیات شکایت کرد تا میلیاردها دلار در هزینه‌های مراقبت بهداشتی ناشی از همه‌گیری سیگار را جبران کند.

کشورهای ثروتمند به‌طور تاریخی در برابر درخواست‌ها برای مکانیسم بودجه خاص برای ضرر و زیان مقاومت کرده‌اند، از ترس اینکه این مکانیسم می‌تواند دری را برای سایر ادعاهای مالی کشورهای فقیرتر باز کند. تنها دولت اسکاتلند مایل به ارائه مقادیر مشخص دلاری بوده و در طی هفته پیش 2.7 میلیارد دلار برای قربانیان بلایای آب و هوایی متعهد شده است.

• 

در همین زمان، برخی از بزرگترین اقتصادهای در حال توسعه جهان شروع به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کرده‌اند. چین که 18% از جمعیت جهان را در خود جای داده است، مسئول تقریبا 14% از کل گازهای گلخانه‌ای است که در نتیجه سوخت فسیلی از سال 1850 حاصل شده است. امروزه این کشور بزرگترین تولید کننده انواع گاز در جهان است که تقریبا رقمی 31% را در سال جاری و با احتساب دی اکسید کربن شامل می‌شود.

با اینکه چین درخواست کشورهای آسیب‌پذیر را برای تامین مالی ضرر و زیان در اجلاس آب و هوا در گلاسکو تائید کرده است، اما هنوز هیچ پرداختی به صندوق خسارات نداشته است.  (تاکنون بحث‌های مالی در مذاکرات جهانی آب و هوا بر مسئولیت کشورهای توسعه یافته که سازمان ملل آن‌ها را کشورهای «ضمیمه 2» می‌نامد، متمرکز بوده است.)

مسئولیت‌های تاریخی تنها راه برای نگاه کردن به مسائل عدالت و انصاف نیست. یکی دیگر از معیارهای کلیدی در بررسی میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای، بررسی آن به ازای هر نفر است. بنابراین به عنوان مثال، هند به عنوان یک کل کشور حدود 7 درصد از انتشار دی اکسید کربن جهان را در سال جاری به عهده داشته است. یعنی چیزی در حدود میزان تولید شده از همین گاز توسط اتحادیه اروپا و نیمی از ایالات متحده. اما هند بسیار بیشتر از مجموع هردو منطقه جمعیت دارد و بسیار فقیرتر نیز هست. در این کشور صدها میلیون نفر از دسترسی ایمن به برق محروم هستند. در نتیجه، انتشار گازهای گلخانه‌ای آن برای هر نفر بسیار کمتر است.

در اجلاس آب و هوا، ایالات متحده و اتحادیه اروپا استدلال کرده‌اند که جهان هرگز قادر نخواهد بود خسارات ناشی از گرمایش جهانی را به حداقل برساند، مگر اینکه کشورهای صنعتی به سرعت همانند هند اقدام به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای خود کنند. اما هند که اخیرا متعهد شده است تا سال 2070 میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را به صفر برساند، می‌گوید که برای تغییر از زغال سنگ به انرژی پاک‌تر، نیاز به کمک مالی بیشتری دارد. دلیل این درخواست نیز، سهم کمتری است که به ازای هر نفر در تولید این گاز دارد.