زهر جانوران چگونه باعث پیشرفت پزشکی می‌شود؟

خطر زهرها به خوبی اثبات شده است، اما این مواد مرگبار می‌توانند جان انسان‌ها را نجات هم بدهند. دکتر زولتان تکاش (Zoltan Takacs)، زهرشناس، می‌گوید زهرها تنها مولکول‌هایی روی زمین هستند که تکامل آن‌ها را انتخاب کرده تا در کمتر از یک دقیقه جان یک موجود زنده را بگیرند.

در یک مقاله که سال ۲۰۱۵ در نیوزیلند هرالد منتشر شد، دیوید وارل (David Warrell)، متخصص پزشکی گرمسیری دانشگاه آکسفورد، تخمین زد که نیش مار باعث ۲۰۰ هزار مرگ در سال می‌شود.

توسعه پادزهرهای جدید یک چالش در پیش روی علم پزشکی به شمار می‌رود، هرچند پژوهشگران در یافته‌اند که سم موجودات زهردار می‌تواند در درمان دیگر بیماری‌ها نیز کمک کند و چندین دارو بر پایه‌ی زهر نیز در حال حاضر مورد استفاده هستند. در اینجا به معرفی چهار گونه می‌پردازیم که زهر آن‌ها برای کمک به بشریت استفاده می‌شود.

مارها

زهر مار عبارتی است که برای طیف وسیعی از زهرها به کار می‌رود. بعضی از آن‌ها به سرعت می‌کشند، و بقیه به آرامی. بیشتر مارها سم خود را از راه دندان‌های نیش خود اعمال می‌کنند که مکانیزمی شبیه به سرنگ دارد. وقتی دندان نیش درون گوشت قربانی مارها فرو می‌رود، سم از راه دندان به طور مستقیم وارد جریان خون طعمه می‌شود. مارهای دیگری نیز هستند که زهر خود را تف می‌کنند، مثل مار کبرای تن‌انداز موزامبیک (Naja mossambica).

از آنجا که تنوع زهرها بسیار بالا است، کاربردهای پزشکی بالقوه برای زهر هر مار تفاوت دارد. بیماری‌های مربوط به شریان‌های قلبی یکی از حوزه‌هایی است که درمانش به کمک  زهر برخی مارها ممکن می‌شود. تکاش توضیح می‌دهد:«زهر مارها به عنوان قالبی برای برخی از بیماری‌های مربوط به فشار خون، نارسایی قلبی و حمله قلبی کاربرد دارند. می‌توان ادعا کرد مار افعی گودال جارارا (Bothrops jararaca)، که منشا کلاس دارویی مهارکننده آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE - angiotensin-converting enzyme) است، بیشتر از هر حیوانی در تاریخ بشریت جان انسان‌ها را نجات داده است.»

اژدهای کومودو

مکانیزم غده زهر اژدهای کومودو با غده مارها متفاوت است. به جای روش سرنگ مانند مارها، اژدهای دراگون از روشی چکه‌ای برای وارد کردن سم استفاده می‌کند. وقتی آرواره اژدها طعمه‌اش را گیر می‌اندازد، زهر از درون «کسیه‌هایی» روی دندان‌های حیوان ترشح می‌کند. زهر با خون طعمه ترکیب می‌شود و از لخته شدن آن جلوگیری می‌کند.

به این دلیل قربانی آن‌ها بعد از حمله به خونریزی ادامه می‌دهند. در حالی که ضدلخته بودن این زهر برای طعمه‌ها مرگبار است، برای کاربردهای درمانی بالقوه آن یک ویژگی کلیدی به شما می‌رود. این سم‌ها در درمان سکته، حمله قلبی و آمبولی ریه کاربرد دارند، چرا که همه این بیماری‌ها می‌توانند ناشی از لخته شدن خون باشند.

عقرب‌ها

بیش از ۱٫۲ میلیون نفر در هر سال نیش عقرب را تجربه می‌کنند که طبق یک پژوهش در سال ۲۰۰۸، ۳۲۵۰ مورد از آن‌ها منجر به مرگ می‌شود. عقرب استاکر مرگ (Leiurus quinquestriatus)، جدا از نام وحشتناکش، طبق گزارش CBS نقشی مهم در درمان سرطان دارد. زهر قدرتمند استاکر مرگ، سمی به نام کلوروتاکسین دارد که برای استفاده در تشخیص سرطان و درمان تومورها در حال توسعه است.

حشره‌خوار دم‌کوتاه شمالی

زهر معمولا در پستانداران پیدا نمی‌شود، و با این که زهر این حشره‌خوار به قدری قدرتمند نیست که یک انسان را بکشد، می‌تواند باعث درد و ورم گردد. حشره‌خوار زهردار شاید در ذهن عامه مردم محبوبیتی نداشته باشد، اما توجه جامعه علمی را به خودش جلب کرده. به این دلیل: زهر این حیوان برای کاربردش در درمان سرطان مورد مطالعه است.

تکاش می‌گوید این امکان وجود دارد که ژن برخی از سلول‌های تومورها بیانی داشته باشند که شبیه هدف طبیعی زهر این حیوان است. او ادامه می‌دهد:«با استفاده از این شباهت، این امکان وجود دارد که بتوان این ماده سمی را به یک عامل تشخیص یا درمان سرطان تبدیل کرد.»