آیا دریای قطب جنوب مستعمره ماهی‌های غول‌پیکر بوده است؟

به محض اینکه دوربین به کف دریای «ودل» با عمق بیش از هزار فوت – در زیر یخچال‌های عظیم – رسید، «لیلیان بوهرینگر» دانشجوی محقق در موسسه «آلفرد وگنر» در آلمان متوجه لانه‌های ماهی‌های یخی شد. دوربین نشان می‌داد دهانه‌های شنی کف دریا دارای ساختاری منظم و به صورت فرو رفته هستند و هرکدام به اندازه کمتر از یک فوت از هم فاصله دارند. هر دهانه یک ماهی یخی بزرگ را در خود جای می‌داد که باله‌های تیره رنگ‌اش مانند بال‌های خفاش روی دسته‌ای از تخم‌های ماهی باز شده بود.

ماهی‌های یخی که به درستی نام‌گذاری شده‌اند، در آب‌های نقاط سرد و یخ بسته زندگی می‌کنند. آن‌ها قلبی بزرگ دارند تا بتواند میزان خون بیشتری را در هر ثانیه در بدن ماهی جابجا کند. خون آن‌ها شفاف است زیرا فاقد گلبول‌های قرمز و هموگلوبین برای انتقال اکسیژن در سراسر بدن است. نداشتن هموگلوبین به آن‌ها اجازه می‌دهد آب‌های غنی از اکسیژن قطب جنوب را از طریق پوست خود جذب کنند.

این مشاهده در فوریه 2021 در اتاق دوربین یک کشتی تحقیقاتی به نام «پولارسترن» رخ داد که به دریای ودل آمده بود تا در مورد موضوعات دیگری مطالعه کند، نه ماهی یخی. ساعت 3 بامداد نزدیک قطب جنوب بود، خورشید بیرون آمده بود اما هنوز بیشتر افراد خواب بودند. در کمال تعجب، خانم بوهرینگر دوربین را در روشن می‌کند و در حین حرکت کشتی به بررسی اعماق آب می‌پردازد. او در آن لحظات با تصاویری از لانه‌های ماهی‌های یخی مواجه می‌شود.

بوهرینگر می‌گوید: « ماهی‌ها با دیدن دوربین پراکنده نشدند. همه آن‌ها در یک ناحیه تجمع کرده بودند.» کمی بعد «آتون پرسر» زیست‌شناس اعماق دریا در همان موسسه، به بوهرینگر پیوست. تصاویر دوربین در آن زمان چیزی به جز لانه‌ها را نشان نمی‌داد. او گفت: «ما فکر می‌کردیم نسل ماهی‌های یخی منقرض شده است. چطور تاکنون کسی متوجه حضور آن‌ها نشده بود؟»

آن‌ها موفق شدند در مدت چهار ساعت نزدیک به شانزده هزار عکس از لانه‌ها ثبت کنند. دانشمندان به کمک این تصاویر تخمین زدند لانه‌های ماهی‌های یخی در محیطی به اندازه 92 مایل مربع در کف قطب جنوب گسترده شده است و درمجموع این ناحیه شامل 60 میلیون لانه فعال است. محققان در مقاله‌ای که در روز پنجشنبه در مجله «Current Biology» به چاپ رسید، این مکان را «بزرگترین مستعمره ماهی یخی» نامگذاری کردند.

«ماریو لامسا» زیست‌شناس در موسسه علوم قطبی در «بولونیا» در ایتالیا گفت: « این تصاویر شواهدی است از اکوسیستم پیچیده در اعماق دریای قطب جنوب که هنوز به خوبی توصیف نشده است. سال گذشته تلاش‌های بسیاری در شناخت این محیط صورت گرفت اما هنوز ساختارهای بسیاری هستند که باید به مطالعه آن‌ها بپردازیم.»

اطلاعات بدست آمده از لانه ماهی یخی

هر یک از لانه‌های کشف شده به صورت متوسط دارای 1735 تخم بزرگ هستند که باروری مطلوبی برای یک ماهی به حساب نمی‌آید. زیرا تنها یک غفلت کوتاه می‌تواند آن‌ها را تبدیل به غذایی لذیذ برای شکارچیانی مانند ستاره دریایی، کرم‌ها و یا عنکبوت‌های دریایی کند. به گفته «مانوئل نوویلو» محقق در موزه علوم طبیعی «برناردینو ریواداویا» ماهی‌های نر همواره باید به صورت نگهبان از تخم‌ها نگهداری کنند تا اطمینان حاصل شود که تخم‌ها توسط شکارچی ربوده و نابود نمی‌شوند.

حدود سه چهارم از لانه‌ها توسط ماهی‌های نر حفاظت می‌شوند. مابقی لانه‌ها با داشتن تخم، بدون محافظ بودند. در برخی قسمت‌ها نیز لانه‌های بدون استفاده و به صورت متروکه رها شده بودند. برخی نیز دارای لاشه‌های ماهی یخی بودند که ستاره‌های دریایی و اختاپوس‌ها برای تغذیه از اجساد آن‌ها گردهم آمده بودند.

دکتر پرسر گفت: « اگر ماهی در لانه خود بمیرد، در همان‌جا هم می‌پوسد. اما اگر در فضایی دورتر از لانه بمیرد، امکان حمله گونه‌های دیگر به جسد آن زیاد است.»

محققان مشاهده کردند که این مستعمره یک بخش گرم غیرمعمول از آب عمیق را اشغال کرده است که دمایی در حدود 35 درجه فارنهایت دارد – در مقایسه با بقیه مناطق قطب جنوب، این دما بسیار زیاد است.

اگرچه کشف لانه‌ها به درک دانشمندان از چرخه زندگی ماهی یخی کمک می‌کند، اما سوالات بیشتری در ذهن آن‌ها ایجاد شده است. به عنوان مثال، هنوز نمی‌دانیم لانه‌ها هرچند وقت یکبار ساخته می‌شوند؟ آیا می‌توان از آن‌ها دوباره استفاده کرد؟ آیا ماهی‌ها پس از بیرون آمدن از تخم می‌میرند؟ و ...

دانشمندان هیچ پاسخ قانع‌کننده‌ای برای این سوالات ندارند. آن‌ها احتمال می‌دهند که جریان‌های آب گرم ماهی‌ها را به سمت عمق دریا سوق می‌دهد تا در آن محل لانه‌های خود را بسازند. از سوی دیگر احتمال می‌دهند انبوهی از پلانکتون‌ها در این منطقه برای بچه ماهی‌ها وجود دارد. شاید هم علت حضور ماهی‌ها در این ناحیه چیز دیگری است.

اما باید اطلاعات خاصی در مورد این محل استعمار شده وجود داشته باشد. در حدود 31 مایلی غرب این ناحیه، محققان تکه‌ای دیگر از کف دریا را یافتند که به‌طور مشابه‌ای پر از لانه بود: همه آن‌ها در کمال تعجب خالی بودند. دکتر پورسر گفت: « این لانه‌ها خالی و رها شده بودند و توسط اسفنج‌ها و مرجان‌ها – موجوداتی با عمر طولانی که سال‌ها طول می‌کشد تا رشد کنند، پر شده بود.»

آب‌های بالای این لانه‌ها محل زندگی فوک‌های گرسنه است. هنگامی که محققان داده‌های ردیابی ماهواره‌ای از فوک‌ها را در طول یک سال زندگی‌شان جمع‌آوری کردند و آن‌ها را تجزیه و تحلیل کردند، دریافتند که فوک‌ها گاهی به سمت لانه‌ ماهی‌های یخی حمله می‌کنند. درحقیقت ماهی‌های یخی وعده لذیذی برای فوک‌ها هستند.

پیش از پایان سفر دریایی این گروه علمی، محققان دوربینی را مستقر کردند که دو بار در روز و به مدت دو سال، از این مکان عکس بگیرد. آن‌ها امیدوار هستند تا به کمک این تصاویر اطلاعات بیشتری از زندگی ماهی یخی کسب کنند.