متادیتا چیست و چه کاربردهایی دارد؟

متادیتا (Metadata) یا فراداده در حقیقت شناسنامه‌ای از فایل‌های کامپیوتری، صفحات وب، اسناد و سایر منابع حاوی داده هستند که اطلاعات عمومی و کلی در رابطه با موارد ذکر شده در آن جای داده شده است. در این مطلب قصد داریم شما را با ساختار متادیتا، انواع آن و کاربردهای آن آشنا کنیم.

متادیتا چیست؟

متادیتا دربردارنده اطلاعات عمومی و کلی در مورد صفحه وب یا وب‌سایت، یک سند یا یک فایل است که همراه با آن‌ها ایجاد می‌شود. مجموعه اطلاعات مرتبط با یک سند مثل نویسنده آن، اندازه فایل و تاریخ ایجاد آن یا نام هنرمند یا سازنده، نام آلبوم و سال انتشار یک قطعه موسیقی یا ترانه موجود در یک فایل؛ مثال‌های ساده‌ای از فراداده هستند.

متادیتای فایل‌های کامپیوتری یا در داخل خود آن‌ها قرار می‌گیرد یا در جای دیگری ذخیره می‌شود؛ به‌عنوان مثال فراداده برخی از فایل‌های EPUB که معمولاً دربردارنده کتاب الکترونیکی هستند، در قالب یک فایل ANNOT که توسط نرم‌افزار Adobe Digital Editions ایجاد می‌شود و دربردارنده اطلاعاتی مثل نشانه‌ها، نکات مهم و یادداشت‌هایی در مورد کتاب‌های الکترونیکی است، به‌عنوان یک فایل مرتبط با فایل EPUB همراه با آن منتشر می‌شود.

متادیتا در حقیقت اطلاعات و داده‌های پشت‌صحنه‌ای را که همه جا استفاده می‌شوند، ارائه می‌دهد. این اطلاعات در حوزه‌های مختلف به اشکال مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرند و تقریباً در تمام سیستم‌های اطلاعاتی ازجمله شبکه‌های اطلاعاتی، وب‌سایت‌ها، نرم‌افزارها، سرویس‌های استریم محتوا و فروشگاه‌های آنلاین وجود دارند. فایل متادیتا هم می‌تواند به‌صورت دستی ایجاد شود و تمام اطلاعات موردنظر در آن قرار گیرد و هم می‌تواند بر اساس داده‌ها به‌صورت خودکار ایجاد شود.

انواع مختلف فایل فراداده

فایل‌های متادیتا چند نوع هستند و می‌توانند برای اهداف گسترده استفاده شود. این فایل‌ها را تقریباً می‌توان به سه دسته کلی تجاری، فنی و عملیاتی تقسیم کرد.

انواع مختلف این فایل‌ها به شرح زیر هستند:

• فایل‌های دربردارنده اطلاعات توصیفی (Descriptive): این فایل‌ها به‌عنوان‌مثال دربردارنده عنوان، موضوع، نویسنده یا هنرمند ایجادکننده فایل، ژانر و تاریخ ایجاد فایل هستند.

• فایل‌های دربردارنده اطلاعات مرتبط با حق‌وحقوق (Rights): این فایل‌ها حاوی اطلاعاتی وضعیت کپی‌رایت، صاحبان اثر و شرایط و قوانین مرتبط با گواهینامه‌ها هستند.

• فایل‌های دربردارنده اطلاعات فنی (Technical): چنین فایل‌هایی دربردارنده اطلاعاتی مثل نوع، اندازه و تاریخ و زمان ایجاد فایل‌ها و روش فشرده‌سازی آن‌ها هستند. چنین فایل‌هایی می‌توانند برای مواردی مثل مدیریت موضوعات دیجیتالی و مشارکت در این زمینه نیز مورداستفاده قرار گیرند.

• فایل‌های محافظت‌کننده و مراقبت‌کننده (Preservation): این فایل‌های متادیتا برای مشخص کردن مکان یک آیتم در یک سلسله‌مراتب یا توالی استفاده می‌شوند و مسیر دستیابی به آن را مشخص می‌کنند.

• متادیتاهای موجود در زبان‌های نشانه‌گذاری (Markup languages): این نوع از فایل‌های متادیتا برای مشخص کردن مکان یک آیتم و مسیر دستیابی به آن استفاده شوند و دربردارنده اطلاعاتی مانند میان تیتر، نام، تاریخ، فهرست و پاراگراف هستند.

کاربردهای داده‌های متا

داده‌های متا در فضای وب کاربردهای زیادی دارند و می‌توانند برای اهداف زیادی مثل بهتر دیده‌شدن وب‌سایت‌ها در نتایج موتورهای جستجو و جمع‌آوری اطلاعات لازم برای اهداف مختلف استفاده شوند. مهم‌ترین کاربردهای متادیتا شامل موارد زیر می‌شوند.

افزایش میزان بازدید از وب‌سایت‌ها

متادیتای ایجادشده در وب‌سایت‌ها نقش بسیار مهمی در موفقیت آن‌ها دارد. محتوای متادیتای وب‌سایت‌ها معمولاً شامل توضیح مختصری در مورد وب‌سایت، کلمات کلیدی، متاتگ‌ها (Metatags) یا برچسب‌های متا و سایر موارد می‌شود. هر یک از اطلاعات موجود در متادیتای وب‌سایت‌ها نقش مهمی در نمایش دادن لینک‌های یک وب‌سایت در صدر نتایج جستجوی موتورهای جستجو و افزایش ترافیک ورودی وب‌سایت‌ها از موتورهای جستجو دارند.

قرار گرفتن لینک‌های یک وب‌سایت در صدر نتایج جستجوی موتورهای جستجو یا حداقل در صفحه اول این نتایج و افزایش ترافیک ورودی آن از موتورهای جستجو، یکی از عوامل اصلی افزایش میزان بازدید از یک وب‌سایت و درنتیجه افزایش محبوبیت و موفقیت آن محسوب می‌شود.

در هنگام ایجاد یک صفحه وب، متادیتاهای متداولی مثل توضیحات متا و عنوان متا ایجاد می‌شود. توضیحات متا دربردارنده توضیحات مختصر درباره موضوع محتوای یک صفحه وب است. این توضیحات که در هنگام نمایش لینک‌ها در نتایج جستجوی موتورهای جستجو در زیر هر لینک نمایش داده می‌شوند، یک توضیح کلی در مورد موضوع و محتوای یک صفحه وب ارائه می‌دهد.

در حقیقت توضیحات متا اولین آشنایی کاربران با موضوع و محتوای یک صفحه وب قبل از باز کردن آن صفحه است؛ بنابراین می‌توانید با نوشتن متن جذابی برای توضیحات متا که بتواند موضوع اصلی صفحه وب را به‌خوبی و به‌صورت خلاصه منتقل کند، کاربر را برای باز کردن لینک صفحه وب ترغیب کنید.

عنوان متا نیز می‌تواند در نمایش‌داده‌شدن لینک یک صفحه وب در صدر نتایج جستجو کمک شایانی کند. موتورهای جستجو با بررسی کلمات کلیدی نوشته‌شده برای یک صفحه وب یا وب‌سایت و عنوان متا که با نام عنوان سئو شناخته می‌شود، مرتبط‌ترین لینک‌ها با کلمات کلیدی جستجوشده توسط کاربران را در صدر نتایج جستجو نمایش می‌دهند؛ بنابراین چنانچه کلمه کلیدی کاملاً مناسب و مرتبطی با موضوع و محتوای یک صفحه وب بنویسید.

در هنگام نوشتن عنوان متا که معمولا در افزونه های تنظیم سئوی پلتفرم‌های مدیریت محتوای وب‌سایت‌ها (مثل وردپرس) با نام عنوان سئو مشخص شده است، نیز از چند کلمه کلیدی بسیار مهم مرتبط با موضوع و محتوای یک صفحه وب استفاده کنید تا لینک صفحه وب ایجادشده توسط شما در صدر نتایج جستجوهای مرتبط نمایش داده شود (یا حداقل احتمال چنین اتفاقی افزایش یابد) و به این صورت میزان بازدید از مقاله یا هر نوع محتوای دیگری که تهیه کرده‌اید، افزایش یابد.

به‌طور خلاصه دقت و وسواس شما در ایجاد داده‌های متای یک صفحه وب یا وب‌سایت می‌تواند به بهبود سئو صفحه وب یا وب‌سایت و افزایش بازدید از آن کمک زیادی کند. طبیعتا افزایش بازدید از وب‌سایت هم می‌تواند زمینه‌ساز کسب درآمد از آن یا افزایش درآمد آن باشد.

لازم به ذکر است که موتورهای جستجو از توضیحات متا برای دسته‌بندی وب‌سایت‌های مختلف جهت نمایش لینک‌های آن‌ها در نتایج جستجوهای مرتبط نیز استفاده می‌کنند.

پیشنهاد کالاهای مناسب به کاربران فروشگاه‌های اینترنتی متناسب با نیازهای آن‌ها

صاحبان فروشگاه‌های اینترنتی برای جمع‌آوری اطلاعات مرتبط با علایق و سلایق کاربران، کلمات کلیدی جستجوشده توسط آن‌ها و تمام فعالیت‌های آنلاین آن‌ها نیز از توضیحات متا استفاده می‌کنند.

بازاریابان فروشگاه‌های اینترنتی اطلاعات مربوط به تمام کلیک‌های کاربران، کالاهای خریداری‌شده توسط آن‌ها در فروشگاه‌های اینترنتی، نوع دستگاه‌های مورداستفاده، موقعیت مکانی و زمان فعالیت‌های آنلاین آن‌ها و هرگونه اطلاعات دیگری را که مجاز به جمع‌آوری آن‌ها هستند، جمع‌آوری و ذخیره می‌کنند.

این افراد پس از انجام این کار با تجزیه‌وتحلیل این اطلاعات، تصویری از فعالیت‌های آنلاین معمول، تعاملات، علایق، ارتباطات و عادات کاربران به دست می‌آورند و بر اساس این تصویر می‌توانند کالاهای مناسب و موردنیاز هر کاربر را به او پیشنهاد کنند تا برای خرید آن‌ها تشویق شود.

نظارت بر فعالیت آنلاین کاربران

شرکت‌های ارائه‌دهنده سرویس اینترنت یا همان ISP ها، دولت‌ها و هر سازمان یا شرکت دیگری که به مجموعه گسترده‌ای از داده‌های متا دسترسی دارند، می‌توانند با استفاده از داده‌های متای به‌دست‌آمده از ایمیل‌ها، صفحات وب و سایر منابع آنلاین، بر فعالیت‌های آنلاین کاربران نظارت کامل داشته باشند و آن‌ها را کنترل کنند.

ردیابی محتوای نامناسب منتشرشده در فضای وب و مسدودسازی آن‌ها

به دلیل اینکه داده‌های متا ارائه‌دهنده اطلاعاتی در مورد حجم بسیاری زیادی از داده‌ها هستند، مقامات سایبری مسئول نظارت بر محتواهای منتشرشده در فضای وب می‌توانند با جستجوی کلیدواژه‌های مرتبط با محتواهای نامناسب مثل محتواهای تنفرآمیز و محتواهای دربردارنده تهدید در موتورهای جستجو، مطالب موردنظر خود را پیدا و آن‌ها را مسدود کنند.

دولت‌های برخی از کشورها به جمع‌آوری داده‌های متا شهره هستند؛ چنین دولت‌هایی تنها به بررسی ترافیک وب اکتفا نمی‌کنند و منابع اطلاعاتی دیگر مانند تماس‌های تلفنی، موقعیت مکانی و سایر موارد مشابه را نیز تحت نظر دارند.

تقویت عملکرد شبکه‌های اجتماعی و سرویس‌های استریم محتوا برای ارائه خدمات بهتر کاربران

هر زمانی که با فردی در شبکه‌های اجتماعی آشنا و با او دوست می‌شوید یا هر زمانی که محتوای پیشنهادشده در سرویس‌های استریم فایل‌های ویدئویی و صوتی را مشاهده یا گوش می‌کنید یا استاتوسی در شبکه‌های اجتماعی پست می‌کنید یا مطالب منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی توسط کاربران مختلف را به اشتراک می‌گذارید، متادیتا در پشت‌پرده تمام این اتفاقات به‌نوعی به کار گرفته می‌شود. کاربران شبکه اجتماعی پینترست می‌توانند حجم گسترده‌ای از مقالات مرتبط با موضوعات مختلف ایجاد کنند؛ زیرا داده‌های متای این مقالات همراه آن‌ها ذخیره می‌شود.

متادیتا در مواقع خاص در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند بسیار مفید باشد و نقش بسیار مهمی ایفا کند؛ به‌عنوان‌مثال زمانی که شما به دنبال فرد خاصی در شبکه‌های اجتماعی هستید، می‌توانید با استفاده از آیدی ها، نام‌های کاربری، تصاویر پروفایل‌ها و توضیحات مختصر نوشته‌شده توسط کاربران در مورد خود که با عنوان شرح‌حال یا بیوگرافی (Biography یا به‌اختصار Bio) در شبکه‌های اجتماعی ایجاد شده است، فرد موردنظرتان را پیدا کنید. تمام این اطلاعات متادیتا محسوب می‌شود. در ضمن درصورتی‌که قصد برقراری ارتباط یا دوستی با فرد خاصی و ارسال پیام به او را دارید، نیز این اطلاعات می‌توانند در بدست‌آوردن شناخت کلی از فرد موردنظرتان به شما کمک کنند.

ارائه اطلاعات لازم در مورد فایل‌ها

همان‌طور که گفتیم تمام فایل‌های کامپیوتری دربردارنده متادیتا هستند و سیستم‌عامل‌ها بر اساس این اطلاعات، از فایل‌ها استفاده یا آن‌ها را مدیریت می‌کنند. در ضمن کاربران نیز می‌توانند با استفاده از داده‌های متای فایل‌ها اطلاعات لازم در مورد فایل‌های مختلف و نوع آن‌ها را سریعاً به دست آورند.

به‌عنوان‌مثال در سیستم‌عامل ویندوز می‌توانید با راست‌کلیک کردن روی فایل‌های مختلف و انتخاب گزینه Properties، تمام اطلاعات لازم در مورد آن‌ها ازجمله نام، نوع و محل ذخیره آن‌ها در حافظه کامپیوتر، تاریخ ایجاد و تاریخ آخرین تغییرات ایجادشده روی آن‌ها، اندازه فایل‌ها و میزان فضای اشغال‌شده توسط آن‌ها در حافظه کامپیوتر، فرد ایجادکننده فایل‌ها و موارد دیگر را به‌صورت کاملاً مشخص ببینید.

تسهیل یافتن فایل موردنظر

علاوه بر ویندوز، نرم‌افزارهای مختلف نیز به اشکال مختلفی از داده‌های متا استفاده می‌کنند؛ به‌عنوان‌مثال نرم‌افزارها و ابزارهای طراحی‌شده برای جستجوی فایل‌ها، با بررسی متادیتا، فایل‌های موردنظر کاربران را سریعاً پیدا می‌کنند و به آن‌ها نمایش می‌دهند.

مدیریت پایگاه داده (دیتابیس)

متادیتا در حوزه مدیریت دیتابیس می‌تواند برای مشخص شدن اندازه، شکل و فرمت و سایر خصوصیات یک آیتم داده استفاده شود. تفسیر محتوای یک دیتابیس مستلزم دسترسی به این اطلاعات است. زبان برنامه‌نویسی eXtensible Markup Language که در حقیقت یک زبان نشانه‌گذاری محسوب می‌شود، منابع داده‌ها را با روشی تعریف می‌کند که بر پایه استفاده از متادیتا ایجاد شده است.

به‌عنوان‌مثال چنانچه یک «دیتاست (dataset)» (منظور مجموعه‌ای نظام‌مند از داده‌ها است) متشکل از تاریخ‌ها و نام‌های مختلف بدون فراداده داشته باشید، نمی‌توانید بفهمید داده‌ها یدر حال بررسی چه اطلاعاتی را ارائه می‌کند یا ستون‌ها یا ردیف‌های تشکیل‌دهنده دیتاست در حال شرح چه اطلاعاتی هستند؛ اما درصورت ایجاد داده‌های متای پایه و ساده، مثل نام ستون‌ها، می‌توان با بررسی اجمالی‌ سریع دیتابیس به‌راحتی فهمید که دیتاست‌ها در حال تشریح چه اطلاعاتی هستند.

چنانچه یک فهرست اسامی فاقد داده‌های متای تشریح‌کننده باشد، این اسامی می‌توانند برای هر فردی در نظر گرفته شوند؛ اما وقتی متادیتا برای این اسامی مشخص شود (به‌عنوان‌مثال «اسامی کارمندان»)، دیگر ابهامی در مورد اسامی وجود ندارد و به‌سادگی می‌توانید بفهمید فهرستی که در حال مشاهده آن‌ هستید، دربردارنده اسامی کارمندان است. همچنین اگر برای سایر اطلاعات ارائه‌شده در کنار این اسامی، نیز متادیتا ایجاد شود (مثل تاریخ استخدام یا تاریخ پایان خدمت کارمندان)، تمام ابهامات در مورد داده‌های مختلف برطرف می‌شود؛ بنابراین می‌توانیم نتیجه بگیریم که متادیتا در زمینه تجزیه‌وتحلیل و مدیریت دیتابیس نقش بسیار مهمی دارد و انجام این کار بدون استفاده از فراداده غیرممکن یا در بهترین حالت بسیار دشوار است.

چه داده‌هایی نباید با فراداده اشتباه گرفته شود

متادیتا تنها برای تشریح داده‌های مختلف استفاده می‌شود و خود داده نیست؛ به‌عنوان‌مثال تاریخ ایجاد یک سند آفیس و نویسنده آن تنها اطلاعات مرتبط با سند هستند و نمی‌توانیم این اطلاعات را به‌عنوان خود سند در نظر بگیریم.

به دلیل اینکه داده‌های متا تنها دربردارنده اطلاعات عمومی و کلی مرتبط با داده اصلی هستند، در اکثر موارد می‌توانند در اختیار عموم کاربران قرار گیرند؛ زیرا دسترسی به داده اصلی از طریق آن‌ها به‌هیچ‌وجه امکان‌پذیر نیست؛ مثلاً از طریق داده‌های متای یک صفحه وب نمی‌توانیم به محتوای آن دست پیدا کنیم (مگر اینکه لینک صفحه وب در فایل متادیتا قرار گیرد)

سوالات متداول درباره متادیتا