چالش‌های سازمان امور مالیاتی چه بلایی سر استارتاپ‌های ایرانی می‌آورد؟

فعالان اقتصاد نوآورانه کشور و مدیران عرصه فین تک بر این باورند که قوانین سنتی و به روز نشده مالیاتی، کسب‌وکارهای نوآورانه را دچار مشکل کرده و در جریان اقتصاد نوآورانه کشور دستاوردی نداشته مگر نابود کردن انگیزه تیم های استارتاپی. آنها همچنین معتقد هستند کاهش 90 درصدی ورود کسب‌وکارها به بازار از دیگر دستاوردهای این قوانین دست و پا گیر است.

قوانین سنتی و پیچیده مالیاتی به سراغ جریان اقتصاد نوآورانه آمده و استارتاپ‌ها در حوزه‌های گوناگون، مخصوصا فین‌تک‌ها درگیر حواشی غیرنوآورانه قوانین مالیاتی شده‌اند. قوانینی که بعد از گذشت سال‌ها کسب‌وکارهای سنتی با آن خود گرفته‌اند اما ادبیات استارتاپی امکان درک و ارتباط موثر با آن را ندارد.

حقیقت این است که قوانین مالیاتی همیشه از آن دست قوانینی بوده که حتی اگر درگیر آن نشده باشید هم نقل پیچیدگی یا بهتر بگوییم ساختار سنگین، سنتی و حتی پوسیده آن را بسیار شنیده‌اید. حالا همین قوانین قرار است برای کسب‌وکارهی نوین تعیین و تکلیف کند.

تغییر کاربری قوانین، از تسریع در توسعه تا مانع‌زایی

گره اصلی ماجرا کجاست؟ چطور ممکن است قوانینی که در راستای توسعه و البته افزایش رفاه اجتماعی تدوین شده‌اند، حالا دستاوردی نداشته باشند مگر پیچیدگی بیشتر در جریان توسعه کسب‌وکارها؟ حالا باید دید آیا قوانین مالیاتی نیازمند بازنگری اساسی است یا این کسب‌وکارها هستند که باید خود را با آن همسو کنند.

مهدی عبادی، عضو انجمن فین‌تک و فعال حوزه اقتصاد نوآورانه در پاسخ به پرسش دیجیاتو مبنی بر اینکه مشکلات این حوزه از کجا آغاز شده است، گفت: « گره اصلی در واقع قانون مالیاتی است که سال‌ها پیش تدوین شده و تا امروز سازمان امور مالیاتی همچنان با استناد به این قانون کار خود را پیش می‌برد.»

عبادی با توضیح درباره نگاه کیپارچه قوانین مالیاتی به انواع کسب‌وکارها و رویکرد و ثابت آن به کسب‌وکارهای کوچک تا بزرگ، خانگی تا استارتاپی، گفت: «در این قانون تمام تصمیمات برای یک تراکنش با 100 هزار تومان تا کسی که میلیون‌ها تراکنش دارد هیچ تفاوتی دیده نشده است.»

به گفته او بر این اساس فرایند مالیاتی کسب‌وکارهای مختلف یکسان است. همین موضوع هم منجر به شکل‌گیری معضلات مالیاتی برای کسب‌وکارها شده پیچیدگی‌های بسیار زیادی در حوزه مالیات پدید آورده است.

قوانین به روز نشده و حذف نوآوری

ماجرای به روز نشدن قوانین در امور گوناگون، مخصوصا امور مالیاتی کشور بیشترین ضربه ممکنه را به توسعه و پیشرفت کسب‌وکارهای نوآوران و استارتاپ‌ها زده است. این شاخص هم شاید بد نباشد که در بین شاخص‌های مشوق مهاجرت استارتاپ‌ها مورد توجه قرار داد.

دستاورد این قوانین به باور عبادی برای استارتاپ‌ها چیزی نبوده مگر ناامیدی و توقف کار. او معتقد است گاهی استارتاپ‌ها در همان پیچ و خم اولیه ایجاد شده توسط چنین فرایندی از بین می‌روند و گاهی اساسا از ورود به این روند منصرف شده و به سراغ راهکارهای جایگزین مثل کارت به کارت می‌روند.

ماجرا اما از کجا پیچیده‌تر و دشوارتر شده است؟ داستان بی‌پایان اینماد یکی از دلایل پیچیدگی است. به گفته عبادی با اضافه شدن ای‌نماد در کنار جریان قوانین مالیاتی شاهد کاهش 91 درصدی در شروع کسب‌وکارهای بوده‌ایم.

او با ابراز نگرانی نسبت به این کاهش قابل توجه گفت: «انجمن فین‌تک بر اساس بررسی‌ها و پیمایشی که انجام داده با آمار کاهش 91 درصدی شروع به کار کسب‌وکارها مواجه شد. به این معنی که اگر تا پیش از این در ماه 100 کسب‌وکار شروع به فعالیت می‌کردند حالا به 9 کسب‌وکار در ماه رسیده‌ایم.»

اجرای اصل قانون، اما قانونی فشل

پاسخ به اینکه سازمان امور مالیاتی در جریان چالش‌آفرینی نقش دارد یا این قوانین هستند که آغاز همه این مشکلات شده‌اند، شاید اولین قدم برای استفاده از راهکار باشد. اما ماجرا اینجاست که تقریبا مدل اجرایی سازمان امور مالیاتی هم مدل درستی نیست.

عبادی با توضیح درباره این موضوع و پاسخ به این پرسش که نحوه ورود استارتاپ‌ها به جریان مالیاتی بر چه اساسی است، گفت: «استارتاپ‌ها در شروع کار شخصیت حقوقی نیستند. از همین رو برای ورود به جریان مالیاتی یک نفر از اعضای استارتاپ باید همه حواشی و مسائل را تقبل کند.»

به گفته او حواشی، مشکلات و چالش‌هایی که صرفا یک فرد از استارتاپ با متحمل شدن مسائل مالیاتی باید قبول کند، خود یکی از دلایلی شده که شروع یک کسب‌وکار را دشوار و پیچیده کرده است.

فین‌تک‌ها بر این باورند که این ساز‌وکار سازمان امور مالیاتی روند را ایجاد کرده که بر اساس آن بیشترین آسیب را این کسب‌وکارها خواهند دید. این البته در حالی است که عبادی، به عنوان عضو انجمن فین‌تک معتقد است تمامی کسب‌وکارها هزینه سنگین و گزافی برای قوانین مالیاتی و همچنین قوانی مربوط به ای‌نماد اجباری پرداخت خواهند کرد.

او با تاکید بر اینکه همه استارتاپ‌ها با چنین رویکردی دچار مشکل خواهند شد و البته فین‌تکی‌ها به دلیل درگیری بیشتر با جریان مالی این روند برایشان ملموس‌تر است، به ارائه راهکار پرداخت و گفت: «بهترین روش در این شرایط تعامل و بررسی مشکلات بین دو طرف سازمان امور مالیاتی و همچنین استارتاپ‌ها و تدوین ساختار مالیاتی مناسب این نوع از کسب‌وکارها است.»

عبادی با تاکید بر اینکه فین‌تک‌ها زیرساخت فعالیت دیگر کسب‌وکارها را ایجاد می‌کنند، گفت: «با چالش‌های پیش آمده بازار فین‌تک‌ها بسیار کوچک شده و در عمل فین‌تک‌ها دچار آسیب بیشتری خواهند شد.»

به باور عبادی این در نهایت اثرگذاری دومینووار چالش‌های متفاوت از ای‌نماد تا مالیات بر سیستم کسب‌وکاری است که منجر مشکلات قابل توجه در توسعه استارتاپ‌ها خواهد شد.

بی‌اعتمادی بین ممیزان و مودیان مالیاتی

فعالان حوزه اقتصاد نوآورانه بر این باورند که استارتاپ‌های فین‌تکی به عنوان یک پلتفرم بین دو کاربر یا یک کسب‌وکار و یک کاربر قرار می‌گیرند، آنها گردش مالی بالایی دارند اما درصد کارمزد ناچیزی روی هر تراکنش دریافت می‌کنند و مدل کسب و کارشان براساس مقیاس پذیری بالا و تعداد زیاد تراکنش طراحی شده است. موضوعی که توضیح آن برای یک ممیز مالیاتی به آسانی ممکن نیست.

مجید خاکپور، عضو هیئت مدیره انجمن صنفی کسب و کارهای اینترنتی نیز در نقد شرایط نامطلوب سیستم مالیاتی کشور و اثرگذاری آن بر روند شروع فعالیت کسب‌وکارهای کوچک و استارتاپ‌ها به دیجیاتو گفت: «مشکل اساسی این است که قوانین مالیاتی هم به طور کلی و هم به ویژه برای استارتاپ ها روشن و شفاف نیست. در کمال تاسف، اینطور به نظر می‌رسد که فرض ساختار مالیاتی کشور این است که همه اشخاص حقیقی و حقوقی سعی در کتمان فعالیت تجاری و کسب‌وکاری خود دارند و همین موضوع منجر به بی‌اعتمادی زیادی بین ممیزان و مودیان شده است.»

خاکپور بر این باور است که در نتیجه این روند، کسب‌و‌کارهای کوچکی که گردش مالی بالا دارند و در مقابل حاشیه سود پایین، برای تشریح مدل کسب و کار خود به ممیزان مالیاتی دچار مشکل می‌شوند.

او با انتقاد از کاغذی بودن بسیاری از مراحل مالیاتی، گفت: «مشکل دیگر این است که مراحل زیادی در روند مالیاتی، لازم است به صورت کاغذی انجام شود. این در حالی است که حجم تراکنش‌های استارتاپ‌های به طور معمول بسیار بالاست و ارائه آن به شکل کاغذی امکان پذیر نیست یا پر هزینه است و با ذات کسب و کارهای اینترنتی هم همخوانی ندارد.»

خاکپور با اشاره به اینکه سختی تعامل با اداره مالیات در رابطه با استارتاپ‌ها گفت: «اما در مقابل اداره مالیات به دلیلی که برای ما روشن نیست احساس عدم شفافیت و تسلط بر اطلاعات می‌کند. از سویی دیگر در همین روند توجیه و توضیح درباره اینکه چه اتفاقی در جریان ارائه خدمات فناورانه در حال رخ دادن است، برای اداره مالیات دشوار است.»

تغییری که ایجاد شده و ساختاری که تغییر را نپذیرفته

یکی از مشکلاتی که بین اداره مالیات با رویکرد سنتی و استارتاپ‌ها وجود دارد، مسئله عدم درک تغییر و تحولات سریع در زمینه نوآوری است. سرعت رشد و تغییر و تحول در کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و فناورانه بالاست. این در حالی است که امکان دارد درک این سرعت تغییرات برای ساختار سنتی مالیات ساده نباشد.

خاکپور با توجه به این موضوع و در پاسخ به این پرسش که این رویکرد چه اثری بر سیستم کاری استارتاپ‌های فین‌تکی خواهد داشت، گفت: «یک کارآفرین که در حوزه‌‌های جدید  استارتاپی می‌خواهد فعالیت خود را شروع کند، به دلیل ابهامات زیاد در ساز و کار مالیاتی، با عدم اطمینان و سوالات زیادی روبروست.»

به باور او استارتاپ نمی‌داند در جریان رسیدگی مالیاتی کسب‌وکار با چه روندی مواجه خواهد شد و همین موضوع، خود یک مانع جدی برای شروع به فعالیت و همچنین نوآوری است.

عضو هیئت مدیره انجمن صنفی کسب و کارهای اینترنتی با تاکید بر اینکه شاید اغراق نباشد که استارتاپ‌ها شفاف‌ترین کسب‌وکارها هستند، گفت: «استارتاپ‌ها اساسا از آنجایی که به طور معمول تمام جزئیات عملکردشان از نظر سیستمی و اجرایی روشن است، مشخص‌ترین زیرساخت‌ها را می‌توانند برای تعامل سازنده مالیاتی با اداره مالیات اجرا کنند.»

راه نجات، تعامل

خاکپور در پاسخ به این پرسش که راهکار و راه‌حل عملیاتی در چنین شرایطی چیست، گفت: «برگزاری جلسات مشترک از طرف اداره مالیات با تشکل های علمی و صنفی مرتبط با استارتاپ‌ها مثل نظام صنفی رایانه ای کشور، انجمن صنفی کسب و کارهای اینترنتی، اتحادیه کشوری کسب و کارهای مجازی، انجمن بلاکچین و انجمن فینتک و تشکیل کمیته هایی برای تعیین و تعریف سازو کارهای مالیاتی استارتاپ ها، بررسی نیازها و دغدغه‌های اداره مالیات و همچنین استارتاپ‌ها و توسعه راهکارها برای مدیریت این موارد،  یکی از روش‌هایی است که می تواند به حل این چالش هم برای اداره مالیات و هم استارتاپ‌ها و کسب و کارهای اینترنتی، کمک کند.»  

به باور خاکپور، تعیین دوره معافیت مالیاتی برای استارتاپ‌ها در سال‌های اولیه فعالیت، هم  فرصتی را برای اداره مالیات ایجاد می‌نماید تا با دریافت اظهارنامه‌های کاملاً معاف از مالیات، مدل کسب و کار این استارتاپ‌ها را بشناسد و هم فرصتی را برای کارآفرینان ایجاد می‌کند که بدون واهمه از عواقب مالیاتی ناشناخته، روی نوآوری و توسعه استارتاپ‌های فناورانه تمرکز نمایند و در عین حال شفافیت مالیاتی مناسبی نیز وجود خواهد داشت.

استارتاپ‌ها در راستای تغییر و تحول

پیش‌نویس لایحه اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم یکی از موضوعاتی است از طرف فعالان استارتاپی مورد انتقاد قرار گرفته است. اما نقد اساسی بر این پیش‌نویس به مانند گذشته بر عدم تعامل و مشورت در جریان تدوین آن است. 

خاکپور در پاسخ به این پرسش که این پیش‌نویس چه آینده‌ای را برای جریان فعالیت‌های استارتاپی تصویر خواهد کرد، گفت: «نیاز استارتاپ‌ها، تدوین مدل مالیاتی منطبق با مدل درآمدی آنها است. نیازی که متاسفانه در این پیشنویس اثری از آن دیده نمی‌شود.»

به هر روی استارتاپ‌ها در حال حاضر عموماً خواستار معافیت مالیاتی بلند مدت نیستند، آنها بر این باورند که در شرایط فعلی هیچ حمایت ویژه‌ای نیاز نیست و از بین رفتن موانع، می‌تواند بهترین حمایت از آن‌ها باشد.

کندی سرعت تطبیق اداره مالیات با مدل‌های جدید کسب و کار هم یکی از مشکلاتی است که بسیاری از موانع ایجاد شده در جریان کارآفرینی و ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان حاصل آن است. به روز رسانی قوانین بر اساس تغییر و تحولات سریع دنیای فناوری و استارتاپ‌ها در شرایط امروز، نیازی اساسی است و به نظر می‌رسد صرفا با تعامل پیوسته و نزدیک بین اداره مالیات و نمایندگان استارتاپ‌ها و خود این کسب و کارهای اینترنتی ممکن خواهد شد.