ورم معده چیست؟ | علائم و راه درمان التهاب معده (گاستریت)

ورم معده یا گاستریت بیماری‌ای است که در آن پوشش محافظ معده دچار التهاب و تورم می‌شود. این بیماری به اشکال گوناگونی پدیدار می‌شود: ورم معده حاد که با التهاب ناگهانی و شدید همراه است؛ ورم معده مزمن که شامل التهاب طولانی مدت است و در صورت عدم درمان می‌تواند سال‌ها ادامه یابد و ورم معده فرسایشی که شکل کمتر شایع این بیماری است و معمولاً التهاب زیادی ایجاد نمی‌کند اما می‌تواند منجر به خونریزی و زخم در پوشش معده شود. در این مقاله خواهیم دید که که ورم معده چیست. با علائم ورم معده و علل ابتلا به آن آشنا می‌شویم. همچنین خواهیم دید انواع مختلف التهاب معده در بیماری ورم معده یا گاستریت چیست. سپس به راه‌های تشخیص، درمان و پیشگیری این بیماری می‌پردازیم.

التهاب معده چیست؟

گاستریت یا ورم معده، یک اصطلاح کلی برای گروهی از شرایط با یک ویژگی مشترک است: التهاب در لایه مخاطی و نرم معده. این پوشش یک سد محافظ در معده شما است. پوشش معده قوی است و در بیشتر موارد، اسید به آن آسیبی نمی‌رساند. اما درصورت مصرف بیش از حد الکل، آسیب ناشی از مسکن‌هایی به‌نام «NSAIDها» یا سیگار کشیدن، این محافظ می‌تواند ملتهب و تحریک شود.

ورم معده زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن شما تهدیدی را برای این سد تشخیص دهد. درواقع سیستم ایمنی باعث ایجاد التهاب در بافت‌ها می‌شود تا به مبارزه با عفونت‌ها و بهبودی کمک کند.

در برخی موارد، گاستریت می‌تواند منجر به زخم و افزایش خطر سرطان معده شود. با این‌حال، برای اکثر افراد، خطر جدی نیست و با درمان به سرعت بهبود می‌یابد.

علائم ابتلا به ورم معده چیست؟

گاستریت، ورم معده یا التهاب معده در همه افراد علائم قابل توجهی ایجاد نمی‌کند. اگر علائم بروز کنند ممکن است به این معنی باشد که شدیدتر است یا مدت طولانی است که ادامه دارد. علائم ممکن است زمانی رخ دهد که پوشش معده شما به اندازه کافی فرسوده شده باشد که دیگر نتواند دربرابر اسیدها و آنزیم‌های خود دفاع کند.

اسیدها ممکن است باعث علائم سوء هاضمه شوند یا ممکن است باعث زخم معده شوند که با درد و خونریزی همراه است. اما رایج‌ترین این علائم را در ادامه برمی‌شماریم:

• حالت تهوع و استفراغ
• ناراحتی یا درد معده
• سکسکه و آروغ زدن
• خون در استفراغ یا مدفوع
• سوزش معده
• خونریزی شکم
• احساس پری در قسمت بالای شکم، به خصوص پس از غذا خوردن
• از دست دادن اشتها و سوءهاضمه

گاستریت فرسایشی نیز ممکن است با علائم زیر همراه باشد:

• مدفوع سیاه و قیرمانند
• استفراغ خون یا موادی شبیه به تفاله قهوه

علت ابتلا به ورم و سفتی معده چیست؟

ورم معده درواقع پاسخی از سیستم ایمنی بدن به چیزی است که قبلاً در معده اتفاق افتاده است. سیستم ایمنی بدن شما سلول‌های التهابی را به پوشش معده می‌فرستد تا با عفونت مبارزه کند و به ترمیم بافت کمک کند. اما چیزهایی که پوشش معده را تهدید می‌کنند و آن را ملتهب می‌سازند می‌توانند موارد مختلفی باشند.

• عفونت‌ها

عفونت‌ها از شایع‌ترین علل ورم معده به ویژه از نوع حاد هستند. عفونت‌های باکتریایی و ویروسی مرتبط با آنفولانزای معده می‌توانند واکنش کوتاه مدتی ایجاد کنند که معمولاً خود به خود از بین می‌رود. عفونت هلیکوباکتر پیلوری یک عفونت باکتریایی شایع و مزمن است که می‌تواند باعث ورم معده مزمن هم شود. به‌طور معمول، عفونت‌های انگلی و عفونت‌های قارچی هم می‌توانند باعث گاستریت حاد یا مزمن شوند.

• مواد شیمیایی

الکل و برخی داروها، بسته به مقدار و تعداد دفعات مصرف آنها می‌توانند باعث گاستریت حاد یا مزمن شوند. آنها می‌توانند باعث فرسایش شیمیایی پوشش معده (گاستریت فرسایشی) شوند. استفاده بیش از حد از NSAIDها (داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی)، مانند آسپرین و ایبوپروفن، یکی از شایع‌ترین علل گاستریت حاد است. برخی از مواد مخدر مانند کوکائین هم از جمله موارد به شمار می‌آیند.

• بیماری خودایمنی

بیماری‌های خود ایمنی باعث التهاب مزمن می‌شوند. در بیماری خودایمنی، سیستم ایمنی بدن شما به اشتباه با التهاب به سلول‌های بدن شما حمله می‌کند. ورم معده توسط خودایمنی مزمن می‌تواند خود به خود یا به‌عنوان عارضه جانبی یک بیماری خودایمنی دیگر اتفاق بیافتد.

• کاهش خون‌رسانی

یک جراحی بزرگ، ضربه یا بیماری بحرانی می‌تواند باعث گاستریت حاد شود. استرس شدید فیزیولوژیکی باعث می‌شود که بدن، جریان خون را از سیستم گوارش خارج کند تا آن را به سمت اندام‌های حیاتی هدایت کند. این سیستم دفاعی مخاط معده را کاهش می‌دهد و آن را دربرابر مواد شیمیایی داخل آسیب‌پذیرتر می‌کند.

• علل دیگر

علل دیگر ورم معده عبارتند از؛ پرتودرمانی (موکوزیت)، شیمی درمانی، رفلاکس صفرا و افزایش سن.

بیماری ورم معده را چگونه تشخیص می‌دهند؟

در ابتدا پزشک معالج یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و علائم بیمار و سابقه بیماری خانوادگی فرد را ارزیابی می‌کند. سپس، جهت بررسی ابتلا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری ممکن است انجام آزمایش‌هایی چون آزمایش تنفس، خون یا مدفوع را توصیه کند. علاوه‌بر این پیگیری و انجام اقدامات زیر نیز مرسوم است:

• آندوسکوپی دستگاه گوارش در بررسی التهاب در مری، معده و اثنی عشر کاربرد دارد. در حین این فرآیند، ممکن است پزشک یک نمونه کوچک یا بیوپسی از پوشش معده بگیرد و یک آسیب‌شناس این نمونه را برای وجود هر چیز غیرعادی مطالعه کند.
• تصویربرداری جهت بررسی نواحی موردنظر از دستگاه گوارش بیمار، پس از نوشیدن محلولی باریمی، با اشعه ایکس انجام می‌شود.
• آزمایش خون برای ارزیابی علل دیگر علائم ورم معده یا علائم عوارضی از بیمار گرفته می‌شود.
• آزمایش مدفوع احتمال ابتلا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری یا وجود خون در مدفوع را بررسی می‌کنند که ممکن است حاکی از خون‌ریزی در معده باشد.
• آزمایش تنفس اوره که گاهی از بیمار می‌خواهند آن را انجام دهد؛ با قورت دادن یک کپسول اوره و بررسی دی‌اکسیدکربن در بازدم بیمار، عفونت هلیکوباکتر پیلوری را تشخیص می‌دهد.

ورم معده چگونه درمان می‌شود؟

درمان ورم معده به علت بیماری بستگی دارد، اما درمان‌ها را می‌توان در موارد زیر دسته‌بندی کرد.

• کنترل داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)

اگر گاستریت در اثر مصرف داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) یا سایر داروها پدید آید، احتمالاً اجتناب از این داروها در تسکین علائم موثر واقع خواهد شد. در این صورت، توصیه می‌شود قبل از قطع یا تغییر دوز دارو با پزشک خود مشورت کنید. این داروها معمولاً در درمان درد به ویژه دردهای مفصلی، تب و التهاب کاربرد دارند.

• درمان عفونت هلیکوباکتر پیلوری

پزشکان به‌طور معمول گاستریت ناشی از عفونت هلیکوباکتر پیلوری را با آنتی‌بیوتیک درمان می‌کنند تا باکتری‌ها را از بین ببرند. این بیماری اغلب شایع و بی‌دردسر است اما گاهی منجر به مشکلاتی بزرگ‌تر مانند زخم معده یا سوراخ شدن آن نیز می‌گردد. غذا، آب، ظروف یا بزاق و سایر مایعات بدن هلیکوباکتر پیلوری را انتقال می‌دهند.

سایر داروهای ورم معده

علاوه بر آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای دیگری نیز در درمان ورم معده نقش دارند:

• مهارکننده‌های پمپ پروتون

داروهایی به‌نام مهارکننده‌های پمپ پروتون با مسدود کردن سلول‌هایی که اسید معده را تولید می‌کنند، کار می‌کنند. بازدارنده‌های رایج پمپ پروتون عبارتند از: امپرازول (پریلوسک)، لانزوپرازول، اسموپرازول (نکسیوم).

با این‌حال، استفاده طولانی مدت از این داروها، به ویژه در دوزهای بالا، نه تنها خطر شکستگی ستون فقرات، لگن و مچ را افزایش می‌دهد، بلکه ممکن است منجر به افزایش خطر نارسایی کلیوی، زوال عقل و کمبود مواد مغذی شود.

لذا ضروری است که قبل از شروع درمان با این داروها، با پزشک معالج مشورت نمایید.

• داروهای کاهش‌دهنده اسید

فاموتیدین یکی از نمونه‌های دارویی است که میزان اسید تولیدی معده را کاهش می‌دهد. این داروها با کاهش میزان اسیدی که در دستگاه گوارش آزاد می‌شود، درد ورم معده را تسکین می‌دهد و پوشش معده فرصتی برای بهبود می‌یابد.

• آنتی‌اسیدها

آنتی‌اسیدها در تسکین سریع درد ورم معده کاربرد دارند. این داروها می‌توانند اسید معده را خنثی سازند. در عین‌حال، مصرف برخی از آنتی اسیدها ممکن است منجر به اسهال یا یبوست شود.

• پروبیوتیک‌ها

مطالعات نشان داده است که پروبیوتیک‌ها به بهبود زخم معده کمک می‌کنند. با این‌حال، هیچ شواهدی مبنی بر تأثیر آنها بر ترشح اسید وجود ندارد. درحال حاضر هیچ دستورالعملی مبنی بر استفاده از پروبیوتیک‌ها برای درمان زخم وجود ندارد.

عوارض ابتلا به ورم معده چیست؟

در صورت عدم درمان ورم معده ممکن است با عوارض به خصوصی رو‌به‌رو شوید. اشکال خاصی از گاستریت می‌تواند خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهد، به ویژه در افرادی که پوشش معده نازکی دارند.

عوارض ممکن است شامل این موارد باشد:

• کم‌خونی
• کمبود ویتامین ب12، ویتامین دی، اسید فولیک، ویتامین سی، روی، کلسیم و منیزیم
• خون‌ریزی در معده
• سوراخ شدن داخل معده
• زخم معده
• از بین رفتن سلول‌های غدد معده در اثر ابتلا به ورم معده مزمن
• متاپلازی و دیس‌پلازی معده که از انواع ضایعات پیش سرطانی در معده هستند.
• کاهش اسید معده
• سرطان‌هایی مانند سرطان معده، لنفوم معده و تومورهای عصبی غدد درون ریز

پیش‌گیری از ورم معده

به صورت کلی راهبردهای پیشگیرانه به وضعیت سلامتی و محیطی شما بستگی دارد. اما، از آن‌جایی که ورم معده همیشه علت مشخصی ندارد، پیش‌گیری از آن دشوار است.

با این حال، راهکارهای مؤثری نیز وجود دارند:

• رعایت بهداشت شخصی؛ شستن‌ مرتب دست‌ها خطر ابتلا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری را کاهش می‌دهد.
• مراقبت از سلامت روان؛ اقدامات خودمراقبتی و تنش‌زدایی ممکن است خطر ابتلا به گاستریت ناشی از استرس را کاهش دهند.
• حفظ یک رژیم غذایی سالم؛ وعده‌های غذایی کوچک، آهسته و منظم غذا خوردن‌ و پرهیز از غذاهای سرخ شده‌، شور، شیرین و تند.
• ترک مصرف دخانیات.
• اجتناب یا محدود کردن الکل و کافئین.

بایدها و نبایدهای رژیم غذایی

رژیم غذایی نقش مهمی در سلامت گوارش و سلامت کلی بدن دارد. پیروی از یک رژیم غذایی مناسب می‌تواند تا حد زیادی علائم را تسکین بخشد. به طور کلی، رژیم غذایی ورم معده ایجاد نمی‌کند، اما برخی غذاها می‌تواند علائم را بدتر می‌سازند. این مواد غذایی عبارتند از:

• سرخ‌کردنی‌ها
• غذاهای تند
• غذاهای اسیدی

برخی بیماران متوجه شده‌اند که مصرف این غذا و نوشیدنی‌ها به کاهش علائم گاستریت کمک کرده است:

• غذاهای پرفیبر، مانند غلات کامل، میوه‌ها، سبزیجات و لوبیا
• غذاهای کم‌چرب مانند ماهی، گوشت بدون چربی و سبزیجات
• غذاهایی با اسیدیته کم، از جمله سبزیجات و لوبیا
• نوشیدنی‌های بدون گاز
• نوشیدنی‌های بدون کافئین

جمع‌بندی

در این مقاله خواندیم که ورم معده و انواع التهاب معده در این بیماری چیست. اصطلاح گاستریت یا ورم معده به شرایطی اطلاق می‌شود که در آن پوشش معده دچار التهاب شود. رعایت یک رژیم غذایی مناسب می‌تواند در مدیریت این بیماری مفید باشد.
دو نوع ورم معده وجود دارد: گاستریت حاد که به طور ناگهانی و شدید پدیدار می‌شود، و گاستریت مزمن که در طولانی‌مدت ادامه می‌یابد.
علت های مختلفی باعث ایجاد انواع مختلف ورم معده یا گاستریت می‌شوند، برخی از علائم عبارتند از: سوءهاضمه، درد شکم، حالت تهوع، احساس سیری.

درمان ورم معده یا گاستریت به نوع، علت و شدت آن بستگی دارد.

گاستریت حاد معمولاً با درمان به سرعت برطرف می‌شود. به عنوان مثال، عفونت هلیکوباکتر پیلوری اغلب با یک یا دو دوره مصرف آنتی بیوتیک قابل درمان است.

با این‌حال، گاهی اوقات درمان با شکست مواجه می‌شود و می‌تواند به گاستریت مزمن یا طولانی مدت تبدیل شود. در این صورت، با پزشک خود برای اجرای درمانی مؤثر مشورت کنید.

پرسش‌های متداول