چگونه کهربا فسیل‌هایی نفیس می‌سازد؟
شکل‌گیری کهربا، سنگی با رنگ گرم و محبوب جواهرسازان، بیش از ۴۰٬۰۰۰ سال زمان می‌برد. تصاویری را از بهترین گونه‌های این سنگ ببینید.
در دیجیاتو ثبت‌نام کنید
جهت بهره‌مندی و دسترسی به امکانات ویژه و بخش‌های مختلف در دیجیاتو عضو ویژه دیجیاتو شوید.
عضویت در دیجیاتوتازههای تکنولوژی
برای هزاران سال، رزین‌های فسیل‌شده درخت‌ها که با نام کهربا شناخته می‌شوند، جواهرسازان را جذب کرده و الهام‌بخش تخیلات علمی بوده‌اند. مخصوصاً در ۲۰۰ سال گذشته، دیرینه‌شناسان به کهربا روی آورده‌اند تا گذشته‌های دور را بهتر بفهمند؛ با مطالعه فسیل‌های شگفت‌انگیز حفظ‌شده درون آن‌ها.
سؤالاتی درباره کهربا دارید؟ در اینجا به آن‌ها پاسخ خواهیم داد.
کهربا چیست و فسیل‌ها چگونه از درونش سر در می‌آورند؟
گیاهان مایعات ویسکوز مختلفی را ترشح می‌کنند؛ مثلاً لاتکس، گام (gum) و موم. برخی از گیاهان، معمولاً گیاهان چوب‌دار، رزین تولید می‌کنند: ماده‌ای پیچیده و چسبناک که در آب محلول نیست و در تماس با هوا سخت می‌شود.
رزین‌ها زخم‌های گیاهان را می‌پوشانند و به‌نوعی مانند پلاکت‌های خون ما عمل می‌کنند. وقتی درختی که رزین می‌سازد، مجروح می‌شود یا یک شکستگی در سطحش به‌وجود می‌آید ــ مانند ترکی که در امتداد تنه درخت ایجاد می‌شود ــ رزین در آن ناحیه تراوش می‌کند. وقتی رزین در معرض هوا قرار می‌گیرد و در آفتاب می‌پزد، شروع به سخت‌شدن می‌کند. این فرایند لایه‌ای محافظ در زخم درخت ایجاد می‌کند که قارچ‌ها و دیگر عوامل بیماری‌زا را بیرون نگه می‌دارد.
چون رزین چسبناک است، وقتی از تنه درخت به بیرون ترشح می‌کند، به زمین می‌چکد یا حتی از ریشه‌های درخت به بیرون جریان می‌یابد، جانوران کوچک می‌توانند در آن به دام بیفتند. در مواقعی، برخی از این قطرات وارد آب می‌شوند؛ شاید درخت در ساحل یک اقیانوس یا دریاچه باشد یا شاید سیل درختی را به رودخانه انداخته باشد. از این قطرات رزین درون آب، تعدادی در رسوب‌ها دفن می‌شوند؛ مانند شن‌های یک پهنه سیلابی یا سیلت کف دریاچه.
در طول هزاران سال، هرچه رزین در عمق بیشتری دفن شده باشد، فشار و گرمای بیشتری را حس می‌کند. در دوره‌ای طولانی، این شرایط باعث پلیمرشدن ترکیبات رزین می‌شود؛ یعنی آن‌ها با یکدیگر وارد واکنش‌هایی شیمیایی می‌شوند که انبوهی از پیوندهای شیمیایی را ایجاد می‌کند.
این فرایند به ساخت ماده‌ای شیشه‌ای و سخت منجر می‌شود که آن را کهربا می‌نامیم و همچنین می‌تواند با تعهدی شگفت‌انگیز اشکال هر موجود ریزی را که درون رزین گرفتار شده بود، حفظ کند.
چقدر طول می‌کشد تا رزین به کهربا تبدیل شود؟
گفتن زمان دقیقش سخت است. تبدیل رزین به کهربا نهایتاً محصول شرایطی است که قطره رزین تجربه کرده. اگرچه به‌طور کلی کهربا معمولاً بسیار بیشتر از ۴۰٬۰۰۰ سال عمر دارد.
هر سنگ جوان‌تر از این به‌احتمال‌زیاد در دسته کپال (Copal) قرار بگیرد؛ رزینی قدیمی و درحال پلیمرشدن که هنوز برخی ویژگی‌های رزین تازه را دارد؛ مثل سطحی چسبناک‌تر.
چه فسیل‌هایی درون کهربا پیدا شده‌اند؟
چون کهربا می‌تواند حتی جانوران با بدن نرم را در بر بگیرد و محافظت کند، در حفظ ساکنان ریزتر و له‌شونده درون اکوسیستم‌های جنگلی عالی است.
تقریباً بیش از دو قرن است که دیرینه‌شناسان با مطالعه کهربا توانسته‌اند حشرات، عنکبوتیان، خرچنگ‌ها، گیاهان، قارچ‌ها، نماتدها (کرم‌های لوله‌ای)، گیاهان، میکروارگانیسم‌ها و حتی تکه‌هایی از حیوانات مهره‌دار بزرگ‌تر را پیدا کنند.
اما همان‌طور که حدس زده‌اید، فسیل‌هایی که سر از کهربا درمی‌آورند، معمولاً جانورانی هستند که احتمال دفن‌شدنشان درون رزین یک درخت باستانی بیشتر بوده است.
فسیل‌های درون کهربا کجا پیدا می‌شوند؟
بیش از ۱۶۰ سایت در سراسر دنیا هستند که در آن‌ها کپال یا کهربا پیدا شده است و قدیمی‌ترین کهربای روی زمین که در شکاف زغال‌سنگ ایلینویز کشف شد، حدود ۳۲۰ میلیون سال عمر دارد. بااین‌حال این تکه‌های کهربا به‌طور میانگین کمتر از نیم سانتی‌متر عرض دارند و هیچ فسیلی در آن‌ها نیست.
در میان تمام ذخایر کهربای زمین، تنها حدود یک دوجین از آن‌ها فسیل‌هایی متنوع دارند. تقریباً همه این ذخایر فسیل‌دار حدوداً ۱۲۵ میلیون سال یا کمتر سن دارند، همراه با تنها یک استثنای شناخته‌شده: یک ذخیره ۲۳۰ میلیون ساله کهربا در آلپ ایتالیا که یک گونه مگس و دو گونه مایت در آن وجود دارد.
ذخایر کهربایی که بیشتر از همه مطالعه شده‌اند، کدامند؟
کهربای بالتیک طبق تخمین‌ها بین ۳۴ و ۳۸ میلیون سال عمر دارد؛ اگرچه برخی از ذخایر آن زودتر شکل گرفتند. این کهربا با فرسایش رسوبات ساحل شمالی دریای بالتیک در اروپا آشکار می‌شود و مطالعه‌شده‌ترین رسوبات آن از استان کالینینگراد روسیه هستند.
بیش از ۳٬۵۰۰ گونه بندپای فسیلی در کهربای بالتیک پیدا شده‌اند؛ ازجمله بیش از ۶۵۰ گونه عنکبوت. در مواردی نادر، کهربای بالتیک فسیل‌های مهره‌داران را نیز در خود دارد ــ شامل یک گونه مارمولک گکو به نام Yantarogekko balticus، متعلق به حدود ۵۴ میلیون سال قبل.
این ذخیره کهربا فسیل‌هایی از گیاهان نیز دارد؛ ازجمله قدیمی‌ترین فسیل‌شناخته‌شده یک گل درون کهربا.
کهربای دومینیکن طبق باورها چیزی بین ۱۵ تا ۲۰ میلیون سال عمر دارد؛ اگرچه سن دقیق آن محل بحث است. دانشمندان بیش از ۱٬۰۰۰ گونه فسیل درون این کهربا پیدا کرده‌اند؛ ازجمله بیش از ۴۰۰ گونه حشره و ۱۵۰ گونه عنکبوت. گاهی فسیل‌هایی از مهره‌داران نیز آشکار می‌شود؛ ازجمله آنول‌ها و حتی یک سمندر.
کهربای برمه‌ای حدود ۹۹ میلیون سال قدمت دارد و از معادن شمال ایالت کاچین در میانمار به‌دست می‌آید که در ۲٬۰۰۰ سال گذشته برای تجارت جواهر بهره‌برداری شده‌اند. علاقه علمی به کهربای برمه‌ای در دو دهه قبل به اوج خود رسیده است؛ چرا که دیرینه‌شناسان از یک اکوسیستم بسیار متنوع پرده برداشته‌اند: «مورچه‌های جهنم» گوشت‌خوار که حین خوردن وعده غذایی خود به دام افتاده‌اند، تکه‌ای از دم یک دایناسور پردار، پوسته یک جاندار دریایی به نام آمونیت و حتی یک بچه پرنده باستانی.
البته دانشمندان بر سر اخلاقیات مطالعه کهربای برمه‌ای نیز اختلاف نظر دارند. معادن کهربای کاچین برای دهه‌ها صحنه نزاع بین ارتش میانمار و گروه‌های مستقل محلی بوده است و جز در اندکی از مطالعات علمی کهربای برمه‌ای، خبری از نویسندگان اهل میانمار نیست.
کهربای کانادایی چیزی بین ۷۸ و ۷۹ میلیون سال عمر دارد و عمدتاً از سایتی به نام دریاچه گرسی در غرب استان آلربرتا به‌دست می‌آید. بیش از ۱۳۰ گونه فسیل متفاوت درون این کهربا پیدا شده‌اند که بسیاری از آن‌ها شته یا مایت هستند. اما برخی از تکه‌های کهربا تکه‌هایی از سوزن‌های مخروطیان، قارچ‌ها، گرده و حتی پرهای پرنده‌ها و دایناسورها را در خود دارند.
برای گفتگو با کاربران ثبت نام کنید یا وارد حساب کاربری خود شوید.