ماه آبی چیست و چه زمانی رخ می‌دهد؟ همه آنچه باید بدانید!

دیدن ماه به رنگ آبی در آسمان پدیده‌ای جالب و جذاب است. ما 2 نوع ماه آبی داریم اما باید بگوییم متأسفانه هیچ‌کدام ربطی به رنگ آبی ندارند. در این مقاله، قصد داریم هر 2 نوع ماه آبی شامل ماه آبی تقویمی و ماه آبی‌رنگ را با هم مرور کنیم. تاریخ این رویدادها و راهنمای رصد آن‌ها را نیز بررسی می‌کنیم.

ماه آبی چیست؟

در تقویم نجومی ما 2 تعریف برای ماه آبی داریم. ابتدا بگذارید بررسی کنیم که چه اتفاقی برای ماه می‌افتد.

می‌دانیم که فازهای ماه تقریباً ۳۰ روز طول می‌کشد؛ بنابراین هر سال 12 ماه کامل و در هر فصل سه ماه کامل داریم. بسیاری از فرهنگ‌ها نیز نام‌های متمایزی برای ماه کامل هر ماه گذاشته‌اند؛ ما انتظار 12 نام برای ماه‌های کامل یک سال داشته باشیم، همین‌ جاست که ماه آبی‌ وارد می‌شود!

مراحل تغییر فاز ماه 29.5 روز را در برمی‌گیرد و تکمیل 12 چرخه قمری فقط 354 روز طول می‌کشد؛ یعنی هر 2.5 سال یا بیشتر، سیزدهمین ماه کامل در یک سال تقویمی مشاهده می‌شود. یعنی در یک فصل، به جای مشاهده سه ماه کامل در آن فصل، شاهد چهار ماه کامل هستیم. به ماه کامل سوم از چهار ماه کامل در یک فصل، «ماه آبی» می‌گویند. این پدیده هیچ‌گونه اهمیت نجومی یا تاریخی ندارد و فقط به این دلیل رخ می‌دهد که زمان بین ماه‌های کامل متوالی کوتاه‌تر از میانگین ماه تقویمی است.

حالا چرا نام آن ماه آبی است؟

زبان انگلیسی اصطلاحات زیادی درمورد رویدادهای نجومی دارد که خیلی عجیب نیست. بشر قبل از اینکه ساعت، رادار، ماهواره و... داشته باشد، برای حفظ زمان و پیش‌بینی تغییرات فصلی کاملاً به مشاهدات خود متکی بود.

اعتقاد بر این است که این کلمه ممکن است از کلمه انگلیسی قدیمی «belewe» گرفته شده باشد که به معنای «خیانت» است؛ زیرا این ماه مردم را فریب می‌داد تا فکر کنند ماه تقویمی جدیدی شروع شده درحالی‌که هنوز در همان ماه قبلی قرار داشتند. همچنین منجر به اشتباهاتی در تعیین تاریخ‌های روزه و عید پاک مسیحیان می‌شد.

احتمال کمی نیز وجود دارد که رویداد در لحظاتی رخ داده باشد که ماه از آنچه عادت کرده‌ایم، آبی‌تر داشته.

ماه کامل آبی و انواع آن

«ماه آبی فصلی» تعریف باستانی این پدیده است و به سومین ماه کامل در فصلی که چهار ماه کامل داشته باشد اطلاق می‌شود. تعریف دیگر، «ماه آبی ماهانه» است که به دومین ماه کامل در یک ماه تقویمی اشاره دارد.

ماه آبی هر چند وقت یک‌ بار رخ می‌دهد؟

برای دیدن ماه به رنگ آبی یا به فوران آتشفشانی عظیم نیاز است یا دود عظیمی از هوا. اما چنین رویدادهایی بسیار اندک هستند و شاید فقط حدود 2 بار در قرن رخ دهند.

اما ماه آبی تقویمی بسیار بیشتر هستند و تقریباً هر 2.5 تا 3 سال یک‌ بار رخ می‌دهند؛ بنابراین بهتر است منتظر ماه‌های آبی تقویمی بمانید.

از‌آن‌جایی که تقریباً 29.5 روز بین ماه‌های کامل فاصله وجود دارد، اسفند هرگز ماه آبی ماهانه را تجربه نمی‌کند؛ زیرا فقط 29 روز در سال معمولی و 30 روز در سال کبیسه دارد.

ماه آبی بعدی چه زمانی است؟

تاریخ ماه آبی بعدی بستگی به این دارد که شما از کدام تعریف برای آن استفاده کنید.

اگر منظور شما تعریف سنتی و فصلی است، ماه آبی بعدی ساعت 21:56 در 29 مرداد 1403 (19/20 آگوست 2024) رخ می‌دهد؛ به‌این‌ترتیب سال 2024 در تابستان 4 ماه کامل (21 ژوئن، 21 ژوئیه، 19 آگوست و 18 سپتامبر) وجود دارد.

همان‌طور که گفتیم هنگامی که یک فصل خاص 4 ماه کامل داشته باشد، سومین آن‌ها ماه آبی نامیده‌ می‌شود تا چهارمین و آخرین ماه همچنان ماه آخر خوانده‌ شود.

ماه آبی ماهانه بعدی نیز 10 خرداد 1405 (31 می 2026) رخ می‌دهد.

آیا ماه واقعاً می‌تواند به رنگ آبی تبدیل شود؟

بله اما این رویداد بسیار نادر است. سال 1883 یک آتشفشان در اندونزی به نام «کراکاتوآ» فوران کرد و خاکستر را تا ارتفاع 80 کیلومتری در جو پخش کرد. ذرات ریز خاکستر مانند فیلتر عمل کردند و نور قرمز را پراکنده کردند تا ماه به رنگ سبزآبی دیده شود.

پس از فوران آتشفشانی کراکاتوآ، ابر عظیمی از خاکستر و غبار به لایه‌ای از جو به نام «استراتوسفر» تزریق شد. این ابر باعث شد هم ماه هم خورشید از مکان‌های زیادی در نیم‌کره شمالی چندین ماه پس از انفجار آبی‌ به‌ نظر برسند.

به گفته ناسا، فوران‌های آتشفشانی دیگری نیز عامل قمرهای آبی شناخته شده‌اند؛ ازجمله فوران آتشفشان «ال چیچون» در مکزیک در سال 1983 و فوران‌های کوه «سنت هلن» در سال 1980 و «کوه پیناتوبو» در سال 1991.

ابرماه چیست؟

اصطلاح «ابرماه» را به‌عنوان ماه جدید یا کامل سال 1979 «ریچارد نول» ابداع کرد. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که ماه در نزدیک‌ترین فاصله خود با زمین باشد.

ماه در مداری بیضی‌شکل یا دایره‌ای کشیده‌ به دور سیاره ما می‌چرخد و زمین به یک طرف بیضی نزدیک‌تر است. ماه طی گردش خود به دور زمین از نزدیک‌ترین نقطه به زمین (حضیض) و دورترین نقطه از آن (اوج) عبور می‌کند. زمانی که ماه هم‌زمان با کامل شدن در نزدیک‌ترین نقطه خود به زمین یا نزدیک آن باشد، به آن «ابرماه» می‌گویند.

در این رویداد، ازآن‌جایی که ماه کامل کمی از حد معمول به ما نزدیک‌تر است، در آسمان بزرگ‌تر و درخشان‌تر از حد معمول به‌ نظر می‌رسد.

ازآن‌جایی‌ که مدار ماه بسته‌ به جایی که خورشید و زمین در مدار خود قرار دارند و می‌چرخند، متفاوت است، فاصله دقیق این حضیض و اوج هم متفاوت است. اما ماه می‌تواند در حضیض، 14 درصد بزرگ‌تر از اوج و 30 درصد درخشان‌تر به‌ نظر برسد.

ازآن‌جایی که ما متوجه ماه‌های جدید نمی‌شویم، آنچه توجه عموم را جلب کرده، ابرماه‌های کامل هستند؛ زیرا بزرگ‌ترین و درخشان‌ترین ماه‌های کامل سال محسوب می‌شوند.

ابَرماه آبی

ابرماه آبی‌ ترکیبی از 2 پدیده ابرماه و ماه آبی است. حالا که با تعریف هر 2 ماه آبی‌ و ابرماه آشنا شدیم، می‌توانیم بگوییم که ابرماه آبی‌ هنگامی رخ می‌دهد که دومین ماه کامل در یک ماه تقویمی یا سومین ماه کامل در یک فصل با 4 ماه کامل، به نزدیک‌ترین فاصله خود از زمین برسد. بنابراین خیلی پیش نمی‌آید که شما این 2 پدیده را با هم مشاهده کنید.

ما 3 تا 4 بار در سال ابرماه داریم؛ پس حدود 25 درصد تمام ماه‌های کامل ابرماه هستند. اما فقط 3 درصد ماه‌های کامل سال ماه آبی‌ هستند! بنابراین ابرماه آبی پدیده‌ای نادر محسوب می‌شود.

زمان بین ابرماه‌های آبی کاملاً نامنظم است، گاهی ممکن است 20 سال طول بکشد تا یک ابرماه آبی ببینیم. اما به‌طورکلی، میانگین رخ‌دادن آنها هر 10 سال است.

آخرین ابرماه آبی 8 شهریور 1402 از زمین قابل‌مشاهده بود و ابرماه بعدی 13 سال دیگر، سال 1416 رخ می‌دهد.

راهنمای رصد ماه آبی

ممکن است از خودتان بپرسید حالا که ماه‌ آبی‌رنگ نیست، آیا ارزش تماشا دارد؟ در پاسخ می‌توانم بگویم بله، همیشه زمان خوبی برای نگاه‌کردن به ماه است!

در اینجا چند نکته و راهنمایی برای مشاهده بهتر این پدیده را ذکر می‌کنیم:

1. زمان وقوع آن را فراموش نکنید: زمان رخداد این پدیده 29 مرداد 1403، ساعت 21:56 خواهد بود. البته شما در یک یا دو روز بعدی نیز فاز کاملی از ماه را خواهید دید.
2. از آلودگی نوری و موانع دید دور بمانید: برای مشاهده بهتر ماه، به مکانی با آسمان صاف، بدون ابر و آلودگی نوری بروید. هرچند ماه به‌قدری درخشان است که حتی با وجود آلودگی نوری نیز می‌توانید آن را واضح ببینید. مناطق دور از ساختمان‌های بلند شهری برای ایجاد موانع و مناطق روستایی معمولا بهترین مکان‌ها برای مشاهده هستند.
3. از دوربین دوچشمی استفاده کنید: اگرچه ماه با چشم غیرمسلح نیز دیده می‌شود، استفاده از دوربین دوچشمی به شما این امکان را می‌دهد که جزئیات بیشتری از آن را ببینید.
4. استفاده از نقشه آسمان: شما می‌توانید برای اطلاع از نام و موقعیت اجرام اطراف ماه، از نقشه آسمان استفاده کنید. نقشه آسمان در اپلیکیشن‌های متفاوتی در دسترس است که در این مطلب آنها را کامل معرفی کردیم.

افسانه‌ها و فرهنگ؛ ماه آبی نشانه چیست؟

به‌طور خلاصه، ماه آبی در طول تاریخ با طیف گسترده‌ای از افسانه‌ها و فرهنگ‌ها همراه بوده است؛ گاهی رویداد نجومی نادر یا ظهور قدرت‌ها و پیشگویی‌های جادویی دیده می‌شود و گاهی نیز الهام‌بخش شاعران و نویسندگان بوده است. در ادامه به برخی از این تأثیرات اشاره می‌کنیم:

• قدرت‌های جادویی: در برخی فرهنگ‌ها، اعتقاد بر این است که ماه آبی قدرت جادویی دارد؛ برای مثال، در فرهنگ بومیان آمریکا، در زمان رخداد این پدیده می‌توان با ارواح و اجداد ارتباط برقرار کرد و آرزوها را برآورده کرد.
• پیشگویی‌ها و نشانه‌ها: در برخی فرهنگ‌ها، ماه آبی‌ نشانه‌ای از رویدادهای مهم در آینده در نظر گرفته می‌شود، چه خوب چه بد. برخی از فرهنگ‌های باستانی معتقد بودند این پدیده هشداری درمورد فاجعه‌ای قریب‌الوقوع است، درحالی‌که برخی دیگر آن را نشانه‌ای از خوش‌شانسی می‌دانستند.

• عشق و عرفان: در فرهنگ عامه، ایت پدیده اغلب با عشق و عرفان همراه است. عبارت «یک بار در ماه آبی» اغلب برای توصیف چیزی نادر و خاص، مانند برخورد تصادفی با معشوق استفاده می‌شود.
• خرافات و شایعات: در برخی فرهنگ‌ها، این پدیده به‌عنوان نشانه‌ای از عذاب قریب‌الوقوع در نظر گرفته می‌شود، درحالی‌که در برخی دیگر، زمان افزایش انرژی معنوی تلقی شود. در اروپای قرون وسطی، مردم معتقد بودند که ماه سیزدهم نشانه فاجعه، قحطی یا بیماری است. اما اکنون برخی بر این باورند که در این زمان به احتمال زیاد آرزوها برآورده می‌شوند یا زمانی است که باید ریسک کنید و تصمیمات جسورانه بگیرید.
• ترانه‌ها و ادبیات: اصطلاح ماه آبی‌ در آهنگ‌ها و قطعات ادبی متعددی نیز ظاهر شده است. معروف‌ترین نمونه ترانه‌ای به همین نام است که توسط «ریچارد راجرز» و «لورنز هارت» در سال 1934 نوشته شده است. این آهنگ توسط هنرمندان بی‌شماری بازخوانی شد و تبدیل به کلاسیکی جاودانه شده است.

اهمیت مطالعه این پدیده برای دانشمندان

ماه آبی در مطالعات نجومی اهمیت خاصی دارد و به‌دلایل مختلفی موردتوجه قرار می‌گیرد. این پدیده به‌دلیل نادر بودنش، در تاریخ‌نگاری و تقویم‌شناسی اهمیت دارد و به دانشمندان کمک می‌کند تقویم‌های دقیق‌تری تهیه کنند. همچنین تغییرات و تفاوت‌های 2 تقویم قمری و شمسی را بهتر درک کنند.

ماه آبی‌، به‌عنوان پدیده‌ای نادر و جذاب، فرصتی برای ترویج علم نجوم و آموزش عمومی نیز فراهم می‌کند. این پدیده می‌تواند علاقه‌مندان را به مشاهده و مطالعه بیشتر ترغیب کند و به افزایش آگاهی عمومی درباره علم نجوم کمک کند.

خلاصه مطلب

ماه آبی فصلی تعریف سنتی این پدیده است و به سومین ماه کامل در فصلی که چهار ماه کامل داشته باشد، اطلاق می‌شود. درحالی‌که تعریف دوم ماه آبی ماهانه است که به دومین ماه کامل در یک ماه تقویمی اشاره دارد. امروزه تعریف ماه آبی ماهانه رایج‌تر است.

تاریخ ماه آبی فصلی بعدی ساعت 21:56 در 29 مرداد 1403 خواهد بود. ماه آبی ماهانه بعدی نیز 10 خرداد 1405 رخ می‌دهد.

توجه کنید که این رویداد تقویمی هیچ ارتباطی به تغییر رنگ ماه به آبی ندارد و فقط این‌طور نامیده می‌شود. برای مشاهده بهتر این پدیده، به مکانی با آسمان صاف، بدون ابر و آلودگی نوری بروید. مناطق دور از ساختمان‌های بلند شهری برای ایجاد موانع و مناطق روستایی معمولاً بهترین مکان‌ها برای مشاهده هستند.

آیا شما تابه‌حال این پدیده را دیده‌اید؟ درباره تأثیرات آن چه‌ چیزهایی شنیده‌اید؟ دیدگاه خود را با ما به اشتراک بگذارید!

سؤالات متداول