امروز در فضا: انقلاب زمستانی در نیم‌کره شمالی زمین

هر سال در 21 یا 22 دسامبر، «انقلاب زمستانی» رخ می‌دهد. برای کسانی که در نیمکره جنوبی زمین زندگی می‌کنند نیز این روز در دسامبر هر سال «انقلاب تابستانی» است.

انقلاب زمستانی، کوتاه‌ترین روز سال است؛ زمانی که خورشید در شمال دورتر دیده می‌شود. در نیمکره شمالی زمین دسامبر کوتاه‌ترین روز و ژوئن طولانی‌ترین روز را دارد.

انقلاب‌ها و تغییر فصول به این واقعیت بستگی دارد که محور چرخش زمین نسبت به صفحه مداری آن به دور خورشید «عمودی» نباشد.

اگرچه خود انقلاب زمستانی تنها یک لحظه طول می‌کشد، اما این اصطلاح به روزی که در آن رخ می‌دهد نیز اشاره دارد.

انقلاب زمستانی ممکن است لحظه خاصی از چرخه سالانه برای برخی فرهنگ‌ها حتی در دوران نوسنگی بوده‌ باشد. از دوران ماقبل تاریخ، این رویداد نجومی در بسیاری از فرهنگ‌ها زمان مهمی از سال بوده است و جشن‌ها و آیین‌هایی مانند شب یلدا، کریسمس و حنوکا با نشانه مرگ نمادین و تولد دوباره خورشید جشن گرفته‌ می‌شود. کاهش تدریجی ساعات نور روز معکوس می‌شود و دوباره شروع به رشد می‌کند.

برخی از بناهای باستانی مانند گور نیوگرنج، استون‌هنج و کاهوکیا وودهنج با طلوع یا غروب خورشید در انقلاب زمستانی همسو هستند.

در فرهنگ ایرانی جشن شب یلدا یا «شب چله» یکی از قدیمی‌ترین سنت‌هایی است که بدین مناسبت از قدیم الایام وجود داشته‎ است. در این شب همه افراد خانواده معمولاً در خانه بزرگتر دور هم جمع می‌شوند، آجیل، انار و هندوانه سرو می‌شود و توسط شعرخوانی (مثلا حافظ) جشن می‌گیرند.

اگرچه لحظه انقلاب را می‌توان محاسبه کرد، اما مشاهده مستقیم لحظه با ادراک بصری ممکن نیست، زیرا خورشید خیلی آهسته حرکت می‌کند یا به‌ نظر می‌رسد ساکن است.