شاتون زدن چیست؟ بررسی علت شاتون زدن ماشین و نشانه‌های آن
شاتون زدن به خرابی، شکستگی یا خم شدن قطعهای به نام شاتون در موتور گفته میشود که وظیفه اتصال پیستون به میللنگ را دارد.
اگر هنگام رانندگی ناگهان صدای «تقتق» یا کوبش شدیدی از موتور شنیدید و خودرو شروع به لرزش کرد، احتمال زیادی وجود دارد که موتور دچار شاتون زدن شده باشد. این اتفاق یکی از بدترین خرابی‌های موتور است و در صورت بیتوجهی، می‌تواند به قفل شدن کامل موتور یا حتی شکستگی بلوک سیلندر منجر شود. هزینه‌ی تعمیر یا تعویض موتور در چنین حالتی گاهی بسیار زیاد است.
در این مطلب از دیجیاتو بررسی خواهیم کرد که دقیقاً شاتون زدن چیست، چه علائمی دارد و چه عواملی باعث بروز آن می‌شوند تا بتوانید با شناخت به‌موقع نشانه‌ها، از آسیب‌های سنگین و هزینه‌های بالا جلوگیری کنید.
فهرست مطالب
شاتون زدن چیست؟
شاتون زدن به معنای شکستگی، تغییر شکل یا خم شدن شاتون در موتور خودرو است. این قطعه میله‌ای که پیستون را به میللنگ متصل میکند، وظیفه تبدیل حرکت رفت و برگشتی پیستون به حرکت چرخشی در میللنگ را برعهده دارد.
هنگامی که فشار بیش از حد (ناشی از عوامل مکانیکی یا هیدرولیکی) به شاتون وارد شود، این قطعه مهم ممکن است خم شود، بشکند یا از جای خود خارج شود. در شدیدترین حالت، شاتون شکسته ممکن است از دیواره بلوک سیلندر یا کارتر خارج شود و آسیب‌های فاجعه‌بار و غیرقابل جبرانی به موتور وارد کند. این موضوع را تحت عنوان شاتون زدن ماشین می‌شناسیم.
علت شاتون زدن
شاتون زدن یکی از بدترین خرابی‌های ممکن برای موتور و تقریباً همیشه ناشی از ترکیب عوامل مکانیکی و حرارتی است.
| علت شاتون زدن | توضیح |
| روغنکاری نامناسب | کمبود روغن یا کیفیت پایین باعث فرسایش یاتاقان و آسیب به شاتون میشود. |
| داغ شدن بیش از حد موتور | افزایش دمای موتور باعث کاهش مقاومت قطعات و شکست شاتون میشود. |
| خرابی یاتاقان | فرسودگی یاتاقان موجب لقی و ضربات به شاتون میشود. |
| خرابی گژن پین | خرابی گژن پین موجب وارد آمدن فشار غیرعادی به شاتون میشود. |
| نفوذ آب به سیلندر (قفل هیدرولیکی) | ورود آب به سیلندر مانع حرکت پیستون و موجب خم شدن شاتون میشود. |
| احتراق ناقص و کوبش موتور | احتراق زودهنگام یا سوخت نامناسب فشار غیرعادی به شاتون وارد میکند. |
| ضربه شدید و تصادف | تصادف شدید می‌تواند مستقیماً به شاتون آسیب برساند. |
| رانندگی در دور موتور بالا | رانندگی با دور موتور بالا فشار حرارتی و مکانیکی زیادی به شاتون وارد میکند. |
۱. روغنکاری نامناسب
مهم‌ترین و رایج‌ترین عامل، نقص در سیستم روغنکاری است. کمبود روغن یا کیفیت پایین روغن موتور باعث میشود یاتاقان‌های متصل به شاتون به درستی روانکاری نشوند. در نتیجه، یاتاقان‌ها فرسوده می‌شوند، اصطکاک افزایش می‌یابد، حرارت بالا می‌رود و نهایتاً شاتون آسیب می‌بیند.
پیشنهاد مطالعه: بهترین زمان تعویض روغن گیربکس دستی و اتومات
۲. داغ شدن بیش از حد موتور
بالا رفتن دمای موتور به دلایل مختلف (مانند خرابی واتر پمپ، ترموستات یا نشتی رادیاتور)، باعث انبساط بیش از حد قطعات فلزی و کاهش تحمل مکانیکی آن‌ها میشود. این حرارت بالا به‌طور مستقیم به یاتاقان‌ها آسیب رسانده و آن‌ها را ذوب میکند و زمینه را برای شکستن شاتون ممکن می‌سازد.
پیشنهاد مطالعه: سیستم خنک کاری خودرو چیست و چگونه کار میکند؟
۳. خرابی یاتاقان
خرابی و فرسایش یاتاقان‌های شاتون (به‌دلیل روغن کثیف یا فشار بیش از حد) باعث ایجاد لقی بین شاتون و میللنگ میشود. این لقی منجر به ضربات متوالی و شدید میشود که به مرور زمان میله شاتون را تضعیف کرده و باعث شکستگی آن میشود.
۴. خرابی گژن پین
گژن پین (Gudgeon Pin) شاتون را به پیستون متصل میکند. خرابی یا قفل شدن این پین به‌دلیل روغنکاری ضعیف یا تنش زیاد، می‌تواند باعث ایجاد فشار غیرعادی روی میله شاتون و در نهایت خم شدن یا شکستن آن شود.
۵. نفوذ آب به سیلندر
این مورد که به آن قفل هیدرولیکی گفته میشود، یکی از دلایل ناگهانی شاتون زدن است. اگر آب (مثلاً هنگام عبور از یک گودال عمیق یا خرابی واشر سرسیلندر) به داخل محفظه احتراق نفوذ کند، در هنگام حرکت پیستون به سمت بالا مقاومت زیادی ایجاد میشود که باعث خم شدن یا شکستن شاتون خواهد شد.
پس از عبور از آب‌گرفتگی‌ها، اگر شاهد روشن شدن چراغ چک خودرو بودید، حتماً سیستم احتراق و سیلندرها را بررسی کنید.
۶. احتراق ناقص و کوبش موتور
زمان‌بندی نادرست جرقه‌زنی یا استفاده از سوخت نامناسب (اکتان پایین) باعث احتراق پیش از موعد یا کوبش موتور میشود. این احتراق ناقص در طولانی مدت به شاتون فشار وارد کرده و آن را تضعیف میکند.
پیشنهاد مطالعه: بررسی علت ریپ زدن ماشین در شرایط مختلف
۷. ضربه شدید و تصادف
در تصادفات شدید، به‌خصوص اگر ضربه به قسمت زیرین کارتر وارد شود، ممکن است به طور مستقیم به شاتون و میللنگ آسیب برسد یا سیستم روغنکاری مختل شود.
۸. رانندگی در دور موتور بالا
رانندگی مکرر و طولانی‌مدت در دورهای موتور بسیار بالا (نزدیک به خط قرمز دورسنج) فشار مکانیکی و حرارتی زیادی به شاتون و یاتاقان‌ها وارد میکند، عمر مفید آن‌ها را به شدت کاهش می‌دهد و احتمال شکستگی را بالا می‌برد.
درک نحوه عملکرد فلایویل و گیربکس کمک میکند بدانید چرا رانندگی در دور موتور بالا به اجزای داخلی موتور فشار وارد میکند.
علت شاتون زدن موتور دیزلی
موتورهای دیزلی به‌دلیل تراکم بسیار بالاتر، نیروهای بیشتری را به شاتون‌ها وارد می‌کنند. علاوه‌بر دلایل بالا، دو عامل در شاتون زدن موتورهای دیزلی شایع‌تر است:
- سرعت بیش از حد موتور: در موتورهای دیزلی، این اتفاق اغلب به‌دلیل ورود روغن یا سوخت اضافی به محفظه احتراق و خروج کنترل آن از دست راننده رخ می‌دهد.
- خرابی سیستم توربوشارژر: این خرابی می‌تواند باعث کارکرد بیش از حد و خارج از محدوده موتور دیزلی شود.
برای آشنایی بیشتر با نحوه عملکرد توربوشارژر و تأثیر آن بر موتور دیزلی، پیشنهاد می‌کنیم مقاله توربو شارژ چیست
را مطالعه کنید.
نشانه‌های شاتون زدن خودرو
شاتون زدن یک خرابی پنهان نیست و معمولاً نشانه‌های واضحی دارد که باید فوراً مورد توجه قرار گیرند.
۱. نشانه صوتی
شاخص‌ترین علامت، صدای تقتق، ضربه یا کوبش فلزی تیز و ریتمیک است که معمولاً از پایین موتور به گوش می‌رسد. این صدا با افزایش دور موتور سریع‌تر و با کاهش آن کندتر میشود. صدای ناشی از شاتون زدن معمولاً تیزتر، خشن‌تر و بلندتر از صدای یاتاقان زدن است و حس کوبش شدیدتری را القا میکند.
۲. کاهش قدرت موتور
هنگامی که شاتون خم شود یا بشکند، تعادل و زمان‌بندی دقیق حرکت پیستون‌ها به هم می‌خورد. این ناهماهنگی مستقیماً به کاهش شدید و ناگهانی قدرت موتور منجر میشود، به طوری که خودرو برای شتاب گرفتن یا حفظ سرعت دچار مشکل میشود.
۳. تغییر شکل شاتون
در موارد خاص، شاتون شکسته می‌تواند بدنه بلوک سیلندر را سوراخ کرده و در بخش زیرین موتور قابل مشاهده باشد.
۴. افت فشار روغن
به‌دلیل آسیب به یاتاقان‌ها و شاتون‌ها، لقی در میللنگ افزایش می‌یابد. این افزایش لقی باعث نشت شدید روغن از اطراف یاتاقان‌ها میشود که نتیجه آن افت فشار روغن و روشن شدن چراغ هشدار روغن موتور است.
تفاوت شاتون زدن با یاتاقان زدن
اگرچه شاتون زدن و یاتاقان زدن اغلب با یکدیگر رخ می‌دهند و علائم صوتی مشابهی دارند، اما از نظر فنی متفاوت هستند:
- یاتاقان زدن زمانی رخ می‌دهد که لایه‌های نازک یاتاقان بین شاتون و میللنگ، فرسوده یا ذوب می‌شوند. این خرابی باعث افزایش لقی و ایجاد صدای تقتق میشود.
- شاتون زدن نتیجه مستقیم خرابی فیزیکی یا تغییر شکل میله شاتون است که معمولاً ناشی از یک رویداد ناگهانی یا یاتاقان زدن شدید است.
در واقع یاتاقان زدن ممکن است گاهی اوقات منجر به شاتون زدن شود.
پیشنهاد مطالعه: یاتاقان زدن به چه معناست و چرا موتور یاتاقان می‌زند؟
چه خودروهایی بیشتر شاتون می‌زنند؟
شاتون زدن بیشتر به سبک رانندگی و نحوه نگهداری از خودرو بستگی دارد. بااین‌حال، برخی خودروها در معرض خطر بیشتری در این زمینه هستند:
- خودروهای قدیمی با نگهداری ضعیف: خودروهایی که به‌طور مداوم با روغن کثیف، سطح روغن پایین یا سیستم خنک‌کننده معیوب کار کرده‌اند، در معرض خطر بالاتری قرار دارند.
- خودروهای پرفورمنس و تیونینگ: موتورهایی که قدرت بالا و گشتاور زیادی تولید می‌کنند یا پس از تولید تیونینگ شده‌اند، تنش‌های مکانیکی بیشتری را تحمل می‌کنند و درصورت نقص در روغنکاری یا تنظیمات احتراق، سریع‌تر شاتون می‌زنند.
- خودروهای آسیب‌دیده از سیل و آب‌گرفتگی: خودروهایی که از مناطق سیلابی یا آب‌گرفتگی‌های عمیق عبور کرده‌اند، به‌دلیل خطر قفل هیدرولیکی احتمال شاتون زدن بیشتری دارند.
راه‌های جلوگیری از شاتون زدن
پیشگیری از شکستن شاتون، در واقع با سه عامل اصلی آن یعنی روغن، حرارت و ضربه ارتباط دارد. در ادامه نکات فنی و نکاتی که در سبک رانندگی باید رعایت کرد را توضیح داده‌ایم.
- روغنکاری کامل: تعویض روغن و فیلترها در فواصل زمانی مناسب و طبق توصیه سازنده. همیشه از روغن با گرید و استاندارد مشخص مانند API/ACEA استفاده کنید.
- کنترل سطح روغن: سطح روغن را به‌صورت هفتگی با گیج چک کنید و مطمئن شوید که همیشه در محدوده مجاز قرار دارد.
- سلامت سیستم خنک‌کننده: از عملکرد صحیح ترموستات، فن رادیاتور، واتر پمپ و سطح ضدیخ اطمینان حاصل کنید تا موتور هرگز بیش از حد داغ نشود.
- استفاده از سوخت مناسب: همیشه از سوختی با عدد اکتان توصیه‌شده توسط سازنده استفاده کنید تا از احتراق ناقص و کوبش جلوگیری شود.
- بررسی زیر خودرو: قبل از تعویض روغن، کارتر و زیر موتور را برای علائم ضربه یا نشتی بررسی کنید.
- اجتناب از دور موتور بالا: از رانندگی طولانی‌مدت در محدوده دور موتور نزدیک به خط قرمز پرهیز کنید.
- رانندگی محتاطانه در آب: هرگز با سرعت زیاد از گودال‌های عمیق یا مناطق آب‌گرفته عبور نکنید تا از خطر قفل هیدرولیکی جلوگیری شود.
- گرم کردن موتور: در فصول سرد، اجازه دهید موتور برای چند دقیقه به آرامی کار کند تا روغن به تمام نقاط سیستم برسد و از تنش لحظه‌ای جلوگیری شود.
هزینه تعمیر و تعویض پس از شاتون زدن
شاتون زدن یک خرابی پرهزینه محسوب میشود، چون معمولاً فقط با تعویض شاتون حل نمی‌شود. درصورت شاتون زدن ساده، این مشکل نیازمند باز کردن کارتر، تعویض یاتاقان‌ها، تراشکاری میللنگ (درصورت نیاز) و تعویض روغن با هزینه کلی متوسط است.
اما اگر شاتون به شدت خراب شده باشد، این مشکل به باز کردن کامل موتور، تعویض شاتون‌های خم‌شده، تعویض میللنگ و یاتاقان‌های ثابت و متحرک و تعویض کامل موتور درصورت سوراخ شدن بلوک با هزینه کلی بسیار زیاد نیاز دارد.
هزینه تعمیر شاتون و تعویض آن با نمونه‌های نو معمولاً بسیار بالاتر از خرابی‌های معمولی موتور است. در بسیاری از موارد صرفه اقتصادی ندارد، تا جایی که مالک خودرو ترجیح می‌دهد به‌جای تعمیر، موتور را به‌طور کامل تعویض کند.
جمع‌بندی
شکستن شاتون یکی از بحرانی‌ترین خرابی‌هایی است که می‌تواند در یک موتور احتراق داخلی رخ دهد و اغلب ناشی از کمبود یا کیفیت پایین روغن و اختلال در سیستم خنک‌کننده است. رانندگان باید به هرگونه صدای غیرعادی تقتق از موتور، به ویژه در سرعت‌های بالاتر، بسیار حساس باشند و درصورت مشاهده آن، فوراً موتور را خاموش کنند. با رعایت دقیق برنامه تعویض روغن، استفاده از روغن باکیفیت و پرهیز از رانندگی پرخطر در آب‌گرفتگی‌ها، می‌توان با احتمال بسیار بالایی از این فاجعه پرهزینه جلوگیری کرد.
برای گفتگو با کاربران ثبت نام کنید یا وارد حساب کاربری خود شوید.