تعویض خمیر سیلیکون کارت گرافیک؛ راهنمای کامل برای حفظ سلامت GPU

کارت گرافیک یکی از اصلی‌ترین قطعات سیستم‌های گیمینگ و ورک‌استیشن‌های حرفه‌ای است که در بارهای کاری بالا به شدت گرم می‌شود. این گرما اگر به درستی دفع نشود، نه تنها عملکرد سیستم را کاهش می‌دهد، بلکه ممکن است به مرور زمان باعث آسیب دائمی به تراشه گرافیکی شود. در اینجا نقش خمیر سیلیکون، که به‌عنوان یک واسط حرارتی بین GPU و سیستم خنک‌کننده عمل می‌کند، بسیار حیاتی است. خمیری که بین سطح فلزی تراشه و سطح هیت‌سینک قرار می‌گیرد، می‌تواند تفاوت دمایی چشمگیری ایجاد کند. اما مسئله‌ای که اغلب نادیده گرفته می‌شود، این است که خمیر سیلیکون هم عمر مفید دارد و در طول زمان خاصیت خود را از دست می‌دهد.

اکثر کاربران فکر می‌کنند تا زمانی که کارت گرافیک کار می‌کند، نیازی به تعویض خمیر سیلیکون نیست. درحالی‌که بسیاری از مشکلات پنهان سیستم، از افت فریم‌های ناگهانی در بازی گرفته تا ریست شدن بی‌دلیل در بار کاری بالا، ممکن است به‌دلیل خشک شدن یا خراب شدن خمیر حرارتی باشد. اگر خمیر به مرور زمان سفت یا ترک‌خورده شود، دیگر نمی‌تواند به درستی گرما را منتقل کند و همین باعث می‌شود سیستم خنک‌کننده نتواند عملکرد خود را به درستی انجام دهد. این موضوع مخصوصاً برای کارت‌های گرافیک میان‌رده و قدرتمند که تحت فشارهای گرافیکی سنگین قرار دارند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

چه زمانی باید خمیر سیلیکون کارت گرافیک را عوض کرد؟

یکی از پرتکرارترین سؤالاتی که کاربران مطرح می‌کنند این است که زمان تعویض خمیر سیلیکون کارت گرافیک چه وقت است؟ پاسخ این سؤال به عوامل مختلفی بستگی دارد. اول از همه باید به میزان استفاده شما از کارت گرافیک توجه کرد.

زمان تعویض خمیر سیلیکون در کاربری های گیمینگ

اگر از کارت گرافیک‌تان به‌صورت حرفه‌ای برای بازی، رندرینگ، تولید محتوا یا یادگیری ماشین استفاده می‌کنید، احتمالاً فشار حرارتی زیادی روی تراشه GPU وارد می‌شود. در این شرایط، توصیه می‌شود که هر ۲ تا ۳ سال یک بار خمیر سیلیکون تعویض شود.

زمان تعویض خمیر سیلیکون در کاربری های سبک

در مقابل، اگر استفاده شما صرفاً برای وب‌گردی، تماشای فیلم و کارهای سبک است، ممکن است بتوانید تا ۴ یا حتی ۵ سال بدون نیاز به تعویض از همان خمیر اولیه استفاده کنید. اما دقت داشته باشید که خمیرهای فابریک کارخانه‌ای معمولاً کیفیت متوسط یا پایینی دارند و در برخی موارد حتی در سال دوم نیز خاصیت خود را از دست می‌دهند. بنابراین بهتر است که بعد از حدود دو سال دمای کارت گرافیک خود را با نرم‌افزارهایی مانند MSI Afterburner یا HWMonitor بررسی کنید. اگر متوجه شدید دمای GPU شما در حالت idle یا لود نسبت به قبل به‌طور محسوسی بیشتر شده (مثلاً ۱۰ تا ۱۵ درجه)، احتمال زیادی وجود دارد که خمیر سیلیکون خشک شده یا خاصیتش را از دست داده باشد.

زمان تعویض خمیر سیلیکون با در نظر گرفتن علائم

همچنین، گاهی افزایش صدای فن‌ها، افت فریم ناگهانی، ری‌استارت شدن سیستم در حین بازی یا حتی نمایش artifactهای تصویری، نشانه‌هایی هستند که به‌طور غیرمستقیم نشان می‌دهند مشکل حرارتی وجود دارد. این‌گونه نشانه‌ها باید جدی گرفته شوند و یکی از اولین اقداماتی که می‌توان انجام داد، بررسی و درصورت نیاز تعویض خمیر سیلیکون کارت گرافیک است.

فاکتورهایی که می‌گویند وقت تعویض خمیر سیلیکون است

در ادامه به معرفی مواردی می‌پردازیم که به شما هشدار می‌دهند شاید زمان تعویض خمیر حرارتی فرارسیده است.

• افزایش قابل‌توجه دمای GPU در تست نرم‌افزاری یا حین عملکرد سنگین مثل بازی 
• صدای مداوم و بلند فن به‌دلیل تلاش سیستم برای خنک‌سازی بیشتر 
• افت عملکرد یا کند شدن ناگهانی در اجرای بازی‌ها یا برنامه‌های گرافیکی سنگین (Thermal Throttling) 
• خاموش شدن یا ری‌استارت ناگهانی سیستم در بار سنگین که نشان‌دهنده حفاظت از سخت‌افزار است 
• ظاهر خشک یا ترک‌خورده خمیر که گاهی قابل‌مشاهده است، گرچه معیار قابل‌اعتمادی نیست مگر با بررسی دمایی 
  

آموزش مرحله‌به‌مرحله تعویض خمیر سیلیکون کارت گرافیک

تعویض خمیر حرارتی کارت گرافیک شاید در نگاه اول ترسناک به نظر برسد، مخصوصاً اگر برای اولین بار این کار را انجام می‌دهید. اما با کمی دقت، حوصله و رعایت اصول ایمنی، می‌توانید این کار را در خانه هم انجام دهید و به‌طور محسوسی عملکرد سیستم را بهبود ببخشید. در ادامه به زبان ساده و مرحله به مرحله توضیح می‌دهم که چطور این کار را انجام دهید:

۱. خاموش کردن و آماده‌سازی سیستم

در قدم اول، سیستم خود را به‌طور کامل خاموش کنید و کابل برق را جدا کنید. صبر کنید تا کارت گرافیک کاملاً خنک شود، سپس کیس را باز کرده و کارت گرافیک را با دقت از اسلات PCIe جدا کنید. بهتر است قبل از این کار از محیط خود عکس بگیرید تا در بستن مجدد، دچار سردرگمی نشوید.

۲. باز کردن کارت گرافیک

در این مرحله باید پیچ‌های هیت‌سینک را باز کنید. معمولاً پیچ‌ها در پشت کارت گرافیک قرار دارند. توجه داشته باشید که برخی مدل‌ها پیچ‌های پنهان هم دارند. حتماً کابل فن را با دقت جدا کنید تا آسیبی به آن نرسد. حالا می‌توانید هیت‌سینک را از کارت گرافیک جدا کنید و به تراشه GPU دسترسی داشته باشید.

۳. تمیز کردن خمیر قدیمی

خمیر سیلیکون خشک‌شده یا باقی‌مانده را با استفاده از یک پارچه نرم آغشته به الکل ایزوپروپیل (۹۰ درصد یا بالاتر) تمیز کنید. این مرحله بسیار مهم است، چون اگر سطح GPU یا هیت‌سینک کاملاً تمیز نباشد، خمیر جدید به‌خوبی عمل نمی‌کند. پس از پاک کردن، اجازه دهید الکل خشک شود.

۴. اعمال خمیر جدید

مقدار کمی خمیر جدید روی تراشه GPU بریزید. نیازی به پخش دستی آن نیست، چون زمانی که هیت‌سینک مجدداً نصب می‌شود، خمیر به‌طور یکنواخت پخش خواهد شد. اما اگر اصرار به پخش دارید، می‌توانید از کاردک مخصوص استفاده کنید. دقت کنید که خمیر به اطراف مدارها نریزد.

۵. بستن کارت گرافیک و تست

حالا دوباره همه چیز را سر جای خود قرار دهید، پیچ‌ها را ببندید و کارت گرافیک را در جای خودش نصب کنید. سیستم را روشن کنید و با استفاده از نرم‌افزارهای نظارتی، دمای کارت گرافیک را در حالت بیکار و تحت فشار بررسی کنید. اگر تعویض به درستی انجام شده باشد، باید کاهش دمای محسوس (گاهی تا ۱۵ درجه) را تجربه کنید.

تجربه شخصی من از تعویض خمیر سیلیکون کارت گرافیک

بارها برای سیستم‌های شخصی یا سیستم‌های مشتریانم خمیر سیلیکون کارت گرافیک را تعویض کرده‌ام و تقریباً در تمامی موارد، نتیجه چشمگیر بوده است. یکی از این موارد یک RTX 2070 Super بود که در بازی Cyberpunk به دمای ۸۶ درجه می‌رسید و فن‌ها با نهایت توان کار می‌کردند. پس از تعویض خمیر، همان کارت گرافیک در همان شرایط، به دمای حداکثری ۷۱ درجه رسید. این ۱۵ درجه کاهش، تأثیر فوق‌العاده‌ای در کاهش نویز، بهبود عملکرد فن و حتی پایداری کلی سیستم داشت.

از نظر من، تعویض خمیر سیلیکون، ساده‌ترین و ارزان‌ترین راه برای افزایش طول عمر کارت گرافیک است. نیازی نیست هر سال این کار را انجام دهید، اما اگر از کارت‌تان زیاد کار می‌کشید یا چند سالی از آخرین تعویض می‌گذرد، واقعاً ارزشش را دارد.

سؤالات متداول درباره تعویض خمیر سیلیکون کارت گرافیک