امواج مخفی درون گوشته ممکن است عامل تشکیل کوهسارهای مرموز زمین باشند

درون قاره‌ها، زمین‌هایی بالا آمده‌اند که توضیح آن‌ها با نظریه‌های متداول ممکن نیست. هیچ آتشفشان، برخورد قاره‌ای و بالا آمدن مواد مذابی نمی‌تواند موقعیت و خصوصیات دراماتیک آن‌ها را توضیح دهد. دانشمندان می‌گویند موج‌هایی درون گوشته زمین باعث تشکیل این کوهسارها (Highlands) شده‌اند.

دانشمندانی از بریتانیا و آلمان با استفاده از تحلیل آماری و شبیه‌سازی زمین‌شناختی به این ایده رادیکال رسیده‌اند. آن‌ها می‌گویند ناپایداری‌های بسیار کم‌سرعتی در گوشته که به‌علت شکافته‌ شدن پوسته زمین ایجاد شده‌اند، پشت این ناهنجاری‌های مرموز هستند.

از کوهسارهای برزیل تا سرازیری بزرگ آفریقای جنوبی تا رشته‌کوه گهات غربی در هند، سیاره ما پر از کوهسارهای مسطحی است که با دیواره‌هایی پرشیب احاطه شده‌اند.

این فلات‌های عظیم صدها کیلومتر با نزدیک‌ترین شکاف میان صفحات مختلف پوسته فاصله دارند که از لحاظ زمین‌شناختی مناطقی پایدار در نظر گرفته می‌شوند. همچنین زمان تشکیل این کوهسارها ده‌ها میلیون سال بعد از تمام‌ شدن فشارهای وارد بر لبه‌های صفحات قاره‌ای بوده است. به عبارت دیگر، نمی‌توان تشکیل این کوهسارها را با حرکات تکتونیک (حرکت تکه‌های پوسته زمین) توضیح داد.

دانشمندان مدت‌ها گمان می‌کردند این شیب‌های مرتفع که سرازیری بزرگ نامیده می‌شوند، زمانی شکل گرفتند که قاره‌ها شکافته و درنهایت از هم جدا شدند. اما این نمی‌تواند توضیح دهد چرا بخش‌های درونی قاره‌ها، دور از سرازیری‌ها، بالا می‌آیند و تحت‌تأثیر فرسایش قرار می‌گیرند.

برخی عقیده دارند فرسایش سنگ‌های زیر پوسته جرم آن را کم می‌کنند و پوسته می‌تواند به این شکل بالا بیاید. برخی دیگر گمان می‌کنند تفاوت دمایی شدید در گوشته جریانی همرفتی ایجاد می‌کند که پوسته را بالا می‌زند. شاید هم فرسایش و هوازدگی در مناطق نزدیک به ساحل این کوهسارها را به وجود آورده است.

نظریه جدید تشکیل کوهسارها

این نظریه جدید فرایندهای بالا را با گردشی کُند در گوشته ترکیب می‌کند که با سرعت ۱۵ تا ۲۰ کیلومتر در هر یک‌میلیون سال زیر پوسته جریان دارد. جالب است که این همان فرایندی است که الماس‌ها را به سطح زمین می‌آورد.

پژوهشگران دریافتند کش‌آمدن پوسته پس از جدایی صفحات ناپایداری‌هایی در گوشته به وجود می‌آورد؛ درنتیجه، موجی زیر سنگ‌کره یا لیتوسفر ایجاد می‌شود. این حرکت زیر قاره‌ها ادامه می‌یابد و بنیان آن‌ها را مختل می‌کند.

مدل‌سازی‌های پژوهشگران نشان می‌دهد سرعت موج‌های گوشته پس از شکسته‌ شدن قاره کهن «گوندوانا» (Gondwana) با زمان‌بندی فرسایش اطراف سرازیری بزرگ در آفریقای جنوبی سازگار بوده است. این پژواک کُند سنگ‌های مذاب احتمالاً زیر مناطق پایدار قاره‌ها، به‌ نام «کراتون»، کار می‌کرده‌اند.

به‌این‌ترتیب، جرم قاره‌ها از زیر از دست می‌رفت و پوسته سبک‌شده مانند بالنی که وزنه‌هایش را رها می‌کند، بالاتر می‌رفت. این تعادل گرانشی بین پوسته و گوشته را «ایزوستازی» یا «هم‌ایستایی» می‌نامند.

ازدست‌رفتن مواد پوسته از زیر و فرسایش سنگ‌ها روی سطح با هم توضیح می‌دهند که پوسته‌ها چرا این‌طور بالا آمده و ارتفاعات مسطح کوهسارها تشکیل شده‌اند. مدل دانشمندان با موفقیت تشکیل تعدادی از سرازیری‌های بزرگ و فلات‌های مرتبط با آن در مناطق مختلف زمین را توضیح داد.

پژوهشگران تحقیق خود را در ژورنال Nature منتشر کرده‌اند.