پژوهش جدید: آتشفشان تفتان شاید پس از 700 هزار سال بیدار شده باشد

براساس یک تحقیق جدید، آتشفشان تفتان در جنوب‌شرق ایران که طبق تخمین‌ها حدود 710 هزار سال خاموش بوده، نشانه‌هایی از فعالیت دوباره نشان داده است.

طبق این پژوهش که در نشریه Geophysical Research Letters منتشر شده، ناحیه‌ای از زمین نزدیک قله آتشفشان تفتان در فاصله ده‌ماهه بین ژوئیه 2023 تا مه 2024 حدود 9 سانتی‌متر بالا آمده است. این بالا آمدگی هنوز فروکش نکرده و احتمالاً بیانگر تجمع فشار گاز در زیر سطح آتشفشان است.

«پابلو گونزالس»، آتشفشان‌شناس شورای ملی تحقیقات اسپانیا (IPNA-CSIC) و نویسنده ارشد این مطالعه، توضیح می‌دهد که آتشفشان‌ها زمانی منقرض‌شده در نظر گرفته می‌شوند که از آغاز عصر هولوسن (یعنی 11,700 سال پیش) تاکنون فورانی نداشته باشند. با توجه به فعالیت اخیر، گونزالس می‌گوید شاید بهتر باشد تفتان را آتشفشان «خوابیده» در نظر گرفت.

او در گفتگو با Live Science گفته است:

«این فشار در نهایت باید به نوعی آزاد شود؛ یا به‌صورت خشونت‌آمیز، یا آرام‌تر.»

البته به گفته او، هیچ دلیلی برای ترس از فوران فوری وجود ندارد، اما لازم است این آتشفشان با دقت بیشتری تحت نظر باشد.

تفتان یک آتشفشان چینه‌ای (Stratovolcano) با ارتفاع 3940 متر است که در جنوب شرقی ایران و میان رشته‌کوه‌هایی قرار گرفته که در اثر فرورانش پوسته اقیانوس به زیر قاره اوراسیا تشکیل شده‌اند. امروزه این آتشفشان دارای یک سیستم آب‌گرمایی (Hydrothermal) فعال و منافذ گوگردی بودار به نام «فومارول» است، اما در تاریخ ثبت‌شده بشر، هیچ فورانی از تفتان گزارش نشده است.

چرا محققان به فعال‌شدن آتشفشان تفتان مشکوک هستند؟

زمانی که «محمدحسین محمدنیا»، دانشجو مقطع دکترا زیر نظر پابلو گونزالس، برای اولین‌بار در سال 2020 تصاویر ماهواره‌ای این کوه را بررسی کرد، هیچ نشانه‌ای از فعالیت ندید. اما در سال 2023، مردم در شبکه‌های اجتماعی شروع به گزارش انتشار گاز از این آتشفشان کردند، بویی که از شهر خاش، در فاصله حدود 50 کیلومتری، قابل استشمام بود.

محمدنیا محاسبه کرده که منبع این بالا آمدگی در عمق 490 تا 630 متری زیر سطح قرار دارد. هرچند نمی‌توان به‌طور قطعی گفت چه اتفاقی درحال رخ‌دادن است، اما پژوهشگران احتمال اثرگذاری عواملی بیرونی مانند زلزله‌های مجاور یا بارندگی را رد کرده‌اند. همچنین مخزن ماگمای آتشفشان در عمق بیش از 3.5 کیلومتری قرار دارد که برای بالاآوردن زمین، بیش از حد عمیق است.

محققان دو سناریوی احتمالی برای این بالاآمدگی مطرح کرده‌اند. آنها می‌گویند یا تغییر در شبکه هیدروترمال زیر سطح باعث تجمع گاز شده یا مقدار اندکی ماگما در زیر آتشفشان جابه‌جا شده و به گازها اجازه داده تا به درون سنگ‌های بالایی نفوذ کنند و در نتیجه زمین اندکی متورم شده است.