درباره فروش سهام دیجی‌کالا به همراه اول؛ در نومیدی بسی امید است

تاکنون در اکوسیستم استارتاپی چنین بوده که «بهترین قصه‌گو برنده است.» یعنی هرگاه اتفاقی افتاده حالا چه خوب و چه بد؛ به‌مرور داستانی برای آن ساخته و با کمی تلاش به همه قبولانده شده و این باعث شده به‌مرور رخداد واقعی و ابعاد آن به فراموشی سپرده شود. امروز، پیش‌ازآنکه داستان‌ها سروده و پذیرفته شوند، دیدگاهم درباره خریده شدن بخشی از سهام دیجی‌کالا توسط همراه اول و خروج نسبتاً رضایت‌مندانه سرآوا و دیگر سرمایه‌گذاران را می‌گویم.

همان‌طور که چند سال پیش در نوشته‌هایم در رسانه‌های مختلف ازجمله دنیای اقتصاد، تجارت فردا و…، گفتم کلاً خروج (Exit) برای اکوسیستم استارتاپی مثبت است، چه از نوع عرضه‌ عمومی در بورس (IPO) باشد، چه از نوع تملک و خرید (Acquisition).

چیزی که این خرید و خروج سرمایه‌گذاران و البته رسیدن بخشی از پول به کارآفرینان و شاید کارکنانی که سهام تشویقی داشتند، را پرسروصدا کرده، شکل آن و ارزش‌گذاری مطرح شده است؛ خب، از انتظار اکوسیستم پایین‌تر است، گرچه گویا روی همین ارزش‌گذاری هم در نقد شدن، ۳۰ درصد تخفیف گذاشته شده است.

احتمالاً مسیری که همه امید و آرزویش را داشتند و تا جایی که به خاطر دارم از ۱۳۹۶ مرتب همه، به‌ویژه دولتمردان، نویدش می‌دادند، عرضه‌ عمومی سهام دیجی‌کالا در بورس یا همان IPO شدن بود. وقتی سال پیش، تپسی با تأخیری چندساله، وارد بورس شد، امید اینکه دیجی‌کالا هم با اندکی تأخیر وارد بورس می‌شود، تقویت شد. البته گویا متأسفانه این اتفاق به دلایل متعدد و با وجود بن‌بست‌های فراوان انجام نشد. سرآوا هم به‌عنوان سرمایه‌گذار اصلی احتمالاً پس از کلی چانه‌زنی و مذاکره، وقتی تنها راه خروج را تملک، آن‌ هم با پیشنهادهای محدود و رقم‌های نسبتاً یکسان دید، تن به پذیرش این پیشنهادها داده است؛ چراکه درنهایت هدف سرمایه‌گذار بازگشت سرمایه‌اش است و بدیهی است که در شرایط فعلی و پس از چند سال چانه‌زنی، تنها راه موجود را پیش بگیرد.

از دیگر سو، عکس‌العمل‌‌ها روی شبکه‌های اجتماعی مختلف است. به‌طور خلاصه، آنها که مسیر خروج را بن‌بست می‌دیدند و اکنون مسیری برایشان باز شده، هرچند مسیری نه‌چندان دلپذیر، خوشحال و امیدوارتر شده‌اند و آنها که انتظارِ غیرواقعیِ وجود چندین مسیرِ مطلوب را داشتند، وقتی به یک مسیر محدود شدند، ناراحت و ناامید شده‌اند.

اما فکر می‌کنم دست‌کم سرمایه‌گذاران، ازجمله سرآوا، که بازگشت سرمایه‌شان را در بن‌بست می‌دیدند، اکنون خشنودند؛ هرچند اندک‌‌. چراکه بالاخره با نرخ بازگشتی مطلوب، بازگشت سرمایه‌ خود را دیدند؛ گرچه می‌توانست بالاتر هم باشد. گمان می‌کنم بخشی از این پول به کارآفرینان و کارمندان دارای سهام تشویقی رسیده است که خوشحال‌کننده است و برای اکوسیستم نویدبخش.

نمی‌دانم آیا تیم پامگرانت از این قیمت راضی هستند یا نه؛ چراکه نه‌تنها از ارزش برآوردی و موردانتظارشان پایین‌تر است، بلکه با این تخفیف از ارزشی هم که چند سال پیش، براساس آن سرمایه‌گذاری کرده‌اند، پایین‌تر است و به بیان دیگر ضرر می‌کنند. ولی خب شاید با شرایط کنونی بگویند جای شکرش باقی است که [بخشی] از پولمان را گرفتیم. چیزی شبیه ضرب‌المثل «کاچی به از هیچی».

باوجود همه‌ این‌ها که روشن است بخش زیادی از آن کماکان حدس و گمان است، فکر می‌کنم این اتفاق برای آنچه از پیکره‌ نیمه‌جان اکوسیستم باقی مانده، مثبت است و آن‌هایی که تاکنون به دلایل مختلف مانده‌اند، شاید برایشان روزنه‌ امیدی گشوده شود.

اما فروش سهام دیجی‌کالا چطور می‌تواند برای اکوسیستم مفید باشد؟ در ادامه به 3 فایده آن اشاره می‌کنم:

الگو شدن کارآفرینان

یکی از ویژگی‌های اقتصاد سالم این است که بخشی از ثروتمندانش از راه کارآفرینی ثروتمند شده‌اند. شاید میزان این ثروت هنوز در مقایسه با جوامع پیشتاز، همچون آمریکا یا حتی چین، چندان چشمگیر نباشد اما این خروج و خروج تپسی کارآفرینان و بنیان‌گذاران استارتاپی را به ثروتمندِ نقدی و واقعی (در مقابل ثروتمند روی کاغذ) تبدیل می‌کند و باعث می‌شود کارآفرینان در جامعه به الگو تبدیل شوند. البته هنوز نسبت به تعداد بسیاری که از طریق سرمایه‌داری رفاقتی یا مِلک به ثروت رسیده‌اند، تعدادشان بسیار اندک است.

نگهداشت و جذب نیرو

یکی از چالش‌های جدی کشور در چند سال گذشته، به‌ویژه شرکت‌های فناوری اطلاعات، جذب و نگهداشت نیروهای خوب بوده و هست. قبلاً این مشکل برای شرکت‌های کوچک‌تر جدی بود ولی اکنون در شرکت‌های بزرگ‌ هم جدی شده است. در اکوسیستم‌های پیشرو دنیا، شرکت‌های بزرگ یا استارتاپ‌های کوچک با پیشنهاد سهام به‌جای بخشی از بسته‌ پیشنهادی افراد را جذب می‌کنند و نگه می‌دارند. ولی برای اکوسیستم ما تاکنون ارزش این سهام پیشنهادی فقط روی کاغذ بوده و نقدشوندگی نداشته یا خیلی کم بوده و بسیاری از کارکنان به هم توصیه می‌کردند که سهام در بسته‌ پیشنهادی را نپذیرند؛ خروج تپسی سپس دیجی‌کالا و احتمالاً به‌مرور خروجِ بقیه، می‌تواند شرایط را واقعی‌تر و پیشنهادها را جذاب‌تر کند.

بازگشت پول به اکوسیستم

معمولاً سرمایه‌گذاران و کارآفرینان پول‌هایی را که از طریق خروج به دست می‌آورند، در قالب سرمایه‌گذاری‌های جدید روی کسب‌وکارهای جوان‌تر و کوچک‌تر، به اکوسیستم بازمی‌گردانند. تردید دارم که سرمایه‌گذاران درصورت ادامه‌ شرایط فعلی چنین کاری بکنند ولی امیدوارم کارآفرینان لااقل بخشی از پولی را که بابت فروش سهام دیجی‌کالا دریافت کرده‌اند، سرمایه‌گذاری کنند.