افراد نابینا چه انتظاری از اکوسیستم نوآوری ایران دارند؟ «من را ببین»

برای ثبت درخواست تاکسی اینترنتی، برای نقل‌وانتقال‌های مالی، برای بازی‌های آنلاین، برای عبور از خیابان و حتی برای خواندن همین گزارش که درباره یک وب‌سایت ویژه نابینایان و مطالبه آن‌ها از اکوسیستم فناوری است، به یک همراه نیاز پیدا خواهید کرد؛ اگر نیاز شما به‌عنوان فرد نابینا مورد‌توجه قرار نگرفته باشد.

وب‌سایت «محله نابینایان»، یک وب‌سایت با گرافیک و طراحی بسیار معمولی و یا حتی می‌توان گفت ضعیف است که 1200 عضو ثابت دارد. این وب‌سایت برای افراد نابینا و کم‌بینا طراحی شده است تا امکان دسترسی به برخی از نیازهای روزمره خود مثل آموزش و سرگرمی را داشته باشند و قرار است به‌زودی بازطراحی شود تا بتواند در دسترس نابینایان بیشتری قرار بگیرد.

«محسن صالحی»، مدیر پروژه «محله نابینایان» که بینایی‌اش را در 25 سالگی از دست داده است، در سال 1397 به این مجموعه اضافه شده. او در گفت‌وگو با دیجیاتو درباره ویژگی‌های این وب‌سایت و مطالبات افراد نابینا از جامعه، بخش خصوصی و حاکمیت گفته است.

در نظر نگرفتن توسعه زیرساخت‌های همسو با نیازهای افراد معلول در جامعه بزرگ‌ترین آسیبی است که این افراد را به‌طور مدام به حاشیه می‌راند. اما سهم اکوسیستم نوآوری و مشاغل مبتنی بر تکنولوژی در توسعه این زیرساخت‌ها چیست؟ آیا کوچک‌بودن جامعه نابینایان آن‌ها را از لیست کاربران پیشاپیش حذف کرده است و دیگر نیازی به جذب آن‌ها به‌عنوان کاربر فعال دیده نمی‌شود؟

حاکمیت در جریان توسعه زیرساخت‌های فنی و فرهنگی چه گام‌هایی برداشته؟ آیا حاکمیت هم درگیر آسیب‌ها و مشکلاتی آنچنان بزرگ است که بهینه‌سازی خیابان و پیاده‌رو و حتی زیرساخت‌های تکنولوژی مثل اینترنت آزاد برای افراد نابینا را دیگر دغدغه نمی‌داند؟

نابینایان از فیلترینگ ماه‌های اخیر هم ضربه دیده‌اند و بسیاری از اپلیکیشن‌های مهمی که روزانه با زندگی مردم سروکار دارند، برای آن‌ها بهینه‌سازی نشده و دردسرهای بزرگی را برای این قشر ایجاد کرده است. در ادامه، مشروح مصاحبه دیجیاتو با «محسن صالحی» را خواهید خواند و از نیازهایی که در روزمره زندگی افراد عادی حل‌شده و برای نابینایان بحران است، شوکه خواهید شد.

محله‌ای برای نابینایان در اینترنت

شیدا ملکی- آرش پارساپور دیجیاتو: فعالیت وب‌سایت محله نابینایان از چه سالی آغاز شد؟

محسن صالحی: فعالیت رسمی وب‌سایت محله نابینایان از سال 1390 شکل گرفت و من ابتدا به‌عنوان کاربر وارد آن شدم. اما از آنجایی که این وب‌سایت شکلی تعاملی با کاربران خود دارد، به‌مرورزمان فعالیت من در آن بیشتر و بیشتر شد. جالب است که فعالیت این وب‌سایت در ابتدا به‌شکل یک وبلاگ و با ارائه آموزش‌هایی برای نابینایان بود و محتوای آن به‌مرور افزایش پیدا کرد. من سال 1396 به‌طور رسمی به محله نابینایان اضافه شدم. از سال 1397 هم مدیرعامل سایت محله نابینایان شدم.

چه جریانی شکل گرفت که در سال 1397 مدیرعامل مجموعه شدید؟

آقای خادمی که در ابتدا محله نابینایان را راه‌اندازی کرده بود، به‌دلیل مسائل شخصی امکان فعالیت نداشت. بعد از انجام انتخابات بین اعضا و براساس پیشنهاد مدیر قبلی، من فعالیتم را آغاز کردم.

محله نابینایان هیچ درآمد یا منبع درآمد مالی ندارد و فعالیت در آن کاملاً داوطلبانه است. این روند البته براساس یک نظم گسترده پیش می‌رود.

تعداد افراد فعال در این وب‌سایت چند نفر است؟

مشخصات 1200 نفر به‌طور رسمی به‌عنوان فعال و کاربر در محله نابینایان ثبت شده. محتوای سایت به‌طور کاملاً رایگان در اختیار کاربران قرار دارد.

با توجه به جمعیت تقریباً نیم میلیون نفری افراد نابینا و کم‌بینا، چرا «محله نابینایان» فعالیت گسترده‌تری ندارد و تعداد کاربران رسمی و ثبت‌شده آن تقریباً 1200 نفر است؟

به‌هرحال اطلاع‌رسانی آن‌طور که باید و شاید در مورد این سایت صورت نگرفته. شاید افراد نابینای بسیاری باشند که حتی نمی‌دانند چنین وب‌سایتی وجود دارد. اما باید به این نکته توجه کنید که مهم‌ترین نکته درباره محله نابینایان کار گروهی است؛ افرادی از سراسر ایران در این پروژه فعال هستند که اتفاقاً برای انجام امور آن پولی هم دریافت نمی‌کنند.

یک سؤال مهم درباره سایت این است که چطور افراد نابینا امکان دسترسی به آن را دارند؟

افراد نابینا با نصب یک راهنمای صوتی روی کامپیوتر خود امکان استفاده از محتوا را دارند. این راهنمای صوتی برای افراد نابینا شناخته شده و در دسترس است. حتی می‌توانند روی گوشی‌های موبایل هم از این راهنما استفاده کنند. سرعت صوت این نرم‌افزارها خیلی بیشتر از حالت عادی سخن گفتن است و شاید یک فرد بینا متوجه صحبت‌ها نشود، ولی افراد نابینا به این صدا عادت کرده‌اند.

فیلم می‌شنویم، فیلم می‌بینیم

درباره فعالیت‌های مجموعه «محله نابینایان» و چگونگی ادامه فعالیت خودتان در آن توضیح دهید.

من سال 1394 در 25 سالگی بر اثر یک بیماری ژنتیکی نابینا شدم. شغل من میکس و تدوین ویدئو بود و در پی ازبین‌رفتن کامل بینایی، دچار شوک جدی و بزرگی شدم. درحالی‌که در وب‌سایت محله نابینایان جست‌وجو می‌کردم، با صفحه‌خوان ویژه نابینایان روبه‌رو شدم. این صفحه‌خوان که با نام NVDA در سایت محله نابینایان در دسترس قرار گرفته است، متن را به گفتار تبدیل می‌کند. نصب این برنامه روی کامپیوتر به من کمک کرد تا دوباره به دنیای استفاده از کامپیوتر و تکنولوژی برگردم. اتفاقی بزرگ و شاید یک نقطه عطف برای زندگی من رقم خورد.

در وب‌سایت محله نابینایان علاوه بر این برنامه، نرم‌افزارها و آموزش استفاده از آن‌ها در دسترس بود. پادکست خودم را هم بعد از یادگیری Adobe audition در محله نابینایان ساختم. در همین روند استفاده از اینستاگرام را هم یاد گرفتم و درباره پادکست در محیط اینستاگرام تبلیغات کردم.

یکی دیگر از کارهای جالب محله نابینایان کتابخانه صوتی این سایت بود که در آن اقدام به صوتی‌کردن کتاب‌ها برای افراد نابینا می‌شود. اهمیت توسعه این بخش از آنجایی است که آموزش و پرورش کتاب‌ها را صوتی نمی‌کند و اگر هم این کار را انجام دهد، خیلی محدود و کم است. ازهمین‌رو کتابخانه دانش‌آموزی محله نابینایان را گسترش دادیم و حالا بیش از 300 جلد کتاب درسی و کمک‌درسی در این بخش وجود دارد.

نتیجه توسعه این بخش، بازگشت تعداد قابل‌توجهی از دانش‌آموزان به جریان تحصیل است.

چه بخش‌های دیگری در این سایت فعال هستند و هدف آن‌ها چیست؟

بخش نشریه «جهان آزاد» مقاله‌های ترجمه‌شده‌ای است که آموزش چگونگی برقراری ارتباط با افراد نابینا را در اختیار کاربر قرار می‌دهد. در این بخش مقاله‌های متعددی توسط افراد نابینا و همچنین افرادی که مشکلات بینایی ندارند، ترجمه شده و در اختیار کاربران قرار گرفته است.

این بخش تمرکز بیشتری روی آموزش والدین در روند پذیرش فرزندان نابینا دارد.

کاربران وب‌سایت محله نابینایان در چه حوزه‌هایی فعال هستند؟

برای تولید محتوای این وب‌سایت، کاربران خودشان فعال هستند. این فعالیت به بخش‌های مختلف مانند ترجمه، تدوین صدا، نویسندگی، اجرا، ایده‌پردازی، توضیح فیلم، گرافیک و مواردی از این قبیل تقسیم شده است.

به بخش توضیح فیلم اشاره کردید؛ بیشتر درباره آن توضیح دهید.

قبلاً رادیوفیلم اقدام به توضیح‌دارکردن فیلم‌ها کرده بود، اما تعداد فیلم‌ها خیلی کم بود. به همین دلیل ما در محله نابینایان اقدام به انجام این پروژه کردیم. این موضوع درحالی است که در کشورهای توسعه‌یافته همه فیلم‌ها به‌شکل توضیح‌دار هم در اختیار مخاطبان نابینا قرار می‌گیرد.

بعضی VODها هم به این حوزه ورود کرده‌اند. آیا با VODها هیچ‌گونه همکاری در این حوزه داشته‌اید؟

ما قول همکاری نماوا را در این حوزه گرفته‌ایم و امیدواریم فیلم‌های بیشتری را در اختیار نابینایان قرار دهند. باید در این روند این نکته را هم مورد‌توجه قرار داد که کاربران نابینا با خرید اشتراک بازهم به همه فیلم‌ها دسترسی ندارند.

هیچ بیزینس‌مدلی در کار نیست، همه هزینه‌ها با خودمان است

قبلاً اشاره کردید که دسترسی به محتوای سایت کاملاً رایگان است. آیا این موضوع درباره دسترسی به فیلم‌ها هم صدق می‌کند؟

بله؛ این دسترسی برای همه محتواهای موجود در سایت کاملاً رایگان است.

با توجه به این موضوع، درآمد و هزینه‌های سایت را چطور مدیریت می‌کنید؟ اساساً مدل درآمدی شما چیست؟

حمایت مالی از طرف خود فعالان در سایت و براساس علاقه شخصی انجام می‌شود. برای مثال، ماهیانه بین 7 تا 8 میلیون تومان هزینه سرورهای سایت است که خودمان پرداخت می‌کنیم. البته بخشی از هزینه‌های سرور از طرف شاتل تخفیف داده می‌شود که از تلاش و مهربانی آقای نخجوانی است.

آیا تا به امروز تلاشی برای جذب سرمایه کرده‌اید؟

پیگیری‌ها درباره جذب سرمایه به دلایل مختلفی بی‌نتیجه مانده است. از طرف بهزیستی و انجمن‌های متعددی که برای نابینایان فعالیت می‌کنند، حمایتی واقعی صورت نمی‌گیرد. بهزیستی بودجه کافی ندارد و حتی پرداخت مستمری هم به همه نابینایان انجام نمی‌شود.

از طرفی دیگر، برنامه‌هایی که انجمن‌های نابینایان برای ما برگزار می‌کنند، اساساً کاربردی نیستند. نهایتاً سالانه روز جهانی نابینایان از ما برای شرکت در برنامه‌های مناسبتی دعوت می‌کنند و بعد از آن هیچ‌یک از مشکلات را دنبال نمی‌کنند. گاهی برنامه سفر به مشهد تنظیم می‌کنند و از بچه‌ها برای سفر دعوت می‌کنند. این درحالی است که ما نیاز داریم به مسائلمان جدی‌تر توجه شود.

همین موضوع باعث شده است که دیگر هیچ مطالبه‌ای از نهادهای حاکمیتی نداشته باشیم. شاید باور نکنید، ولی بعضی از دوستان نابینای ما برای دریافت مستمری از طریق بهزیستی اقدام کرده‌اند و پاسخی که شنیده‌اند این بوده است که بودجه نداریم و باید یک نفر از دریافت‌کنندگان مستمری بمیرد تا بتوانیم به شما مستمری بدهیم.

البته یکی از دلایلی هم که نتوانستیم جذب سرمایه کنیم درواقع عدم ثبت رسمی «محله نابینایان» است.

به ثبت‌کردن مجموعه فکر نکردید؟

دراین‌باره هم اقداماتی انجام داده‌ایم. اما به‌دلیل چالش‌های پیش رو همچنان موفق به ثبت نشده‌ایم. البته ما برنامه‌هایی برای ثبت مجموعه در نظر داریم که در مسیر این موضوع امکان جذب سرمایه و البته درآمدزایی از محتوای موجود برای خود افراد نابینا فراهم شود.

با توجه به اهمیت جذب سرمایه برای توسعه فعالیت‌هایتان، آیا قصد همکاری با مجموعه‌های دیگر که برای معلولیت‌هایی مثل ناشنوایی، معلولیت‌های حرکتی یا از این دست کار می‌کنند، دارید؟ این امکان وجود دارد که پوشش بخش بیشتری از معلولیت‌ها امکان فعالیت را بیشتر و بهتر کند؟

نیازهای افراد نابینا کاملاً خاص است و جریان خدماتی که به آن‌ها داده می‌شود، بسیار متفاوت است. البته مجموعه‌های بسیاری هستند که خود را فعال در حوزه نابینایان معرفی می‌کنند، اما نوع خدمات و فعالیتشان بیشتر شکل نمایشی دارد. علاوه‌براین، بهزیستی هم کمک قابل‌توجهی به ما نمی‌کند.

ما حتی به کاغذ بریل هم دسترسی نداریم. از طرفی عصاهای موجود هم حتی استاندارد نیستند. در چنین شرایطی طبیعی است که نسبت به همکاری ناامید شده‌ایم. حتی مستمری بسیار اندک هم به تعداد قابل‌توجهی از افراد نابینا پرداخت نمی‌شود. اگر هم قرار به پرداخت کمک باشد، این کمک نه‌تنها بسیار اندک است، بلکه با ادبیات نامناسبی به نابینایان اعلام می‌شود.

برای مثال، عید فطر برای پرداخت مبلغ 270 هزار تومان به‌عنوان کمک مالی پیامک داده‌اند که به‌دلیل فقر مطلق مبلغ 270 هزار تومان به حساب شما واریز شده است. این ادبیات به نظر ما اصلاً مناسب نیست و توهین‌آمیز است.

مطالبه‌گری، اصل فراموش‌شده

خواسته اصلی شما از بخش خصوصی و دولتی در جریان حمایت از افراد نابینا چیست؟ فکر می‌کنید هر‌کدام چه فعالیت‌هایی باید انجام دهند تا جامعه افراد نابینا پویاتر و موفق‌تر شود؟

بحث فیلترینگ واقعاً ضربه بدی به افراد نابینا زد. ما به‌هرحال از اینستاگرام برای برقراری ارتباط با افراد استفاده می‌کردیم و حال این امکان برایمان وجود ندارد. از طرفی دیگر، حتی یکی از بازی‌های آنلاین که صرفاً برای افراد نابینا هم بود، فیلتر شد؛ چرا که بخش چت داشت. چنین ماجراهایی واقعاً عجیب است.

از طرفی دیگر، در مورد استفاده از امکانات بانکی هم نیازسنجی درستی برای افراد نابینا انجام نشده. ما سال‌ها تلاش کردیم که ثابت کنیم فرد نابینا خودش امکان افتتاح حساب دارد و نیازی به حضور امین نیست. این موضوع به‌دلیل عدم درک و شناخت نیازهای افراد نابینا در جامعه است. ازهمین‌رو مهم‌ترین خواست و مطالبه‌ای که ما به‌عنوان جامعه نابینایان داریم، درک و شناخت توانایی افراد نابینا است.

کار، اشتغال و پذیرش در جامعه مهم‌ترین موضوعی است که افراد نابینا به آن نیاز دارند. ما انتظار داریم با توجه به توانمندی‌هایمان وارد بازار کار شویم و صرفاً به‌دلیل نابینایی از دایره افرادی که رزومه‌شان مورد بررسی قرار می‌گیرد، حذف نشویم.

از طرفی اگر ما در «محله نابینایان» امکان جذب سرمایه داشته باشیم، در ادامه امکان پرداخت دستمزد به افرادی که برای این سایت تولید محتوا می‌کنند هم خواهیم داشت. همین کسب درآمد برای افراد بسیار انگیزه‌بخش خواهد بود و باعث اعتماد به نفس و ورود افراد به جامعه می‌شود.

روند ورود افراد نابینا به جامعه را چطور باید تسریع کرد؟

جریان زیرساختی حضور افراد معلول و نیز افراد نابینا اساساً در جامعه فراهم نشده است. این موضوع از عدم مناسب‌سازی مسیرهای شهری و ترافیک تا حتی استفاده از اپلیکیشن‌های روزمره مثل اسنپ، تپسی و دیجی‌کالا وجود دارد. نه‌تنها فیلم‌ها در حوزه سرگرمی مناسب‌سازی نشده‌اند، بلکه حتی چراغ راهنمایی و رانندگی برای افراد نابینا گویا نشده است.

خریدهای اینترنتی تا استفاده از اپلیکیشن‌های روزمره که همه افراد معمولی از آن استفاده می‌کنند، برای افراد نابینا ممکن نیست. یک فرد نابینا حتی برای استفاده از اپلیکیشن‌های تاکسی اینترنتی نیاز دارد از افراد بینا کمک بگیرد؛ این درحالی است که باید امکان استفاده برای نابینایان هم ممکن شود.

به‌تازگی یک دورهمی با اعضای محله نابینایان داشتیم و بچه‌ها برای رفت‌و‌آمد نمی‌توانستند به‌راحتی اسنپ بگیرند. اپلیکیشن تا حد زیادی بدون کمک یک فرد بینا برای ما مناسب‌سازی نشده است. از طرفی، ما باید وارد جامعه شویم و در جامعه حضور داشته باشیم. هزینه رفت‌وآمد با اسنپ برای ما خیلی زیاد است.

ما انتظار داریم یک طرح تخفیف در نظر گرفته شود تا بتوانیم با هزینه کمتری از خانه خارج شویم. کسب‌وکارها حتی می‌توانند روی این طرحشان مانور تبلیغاتی دهند و بگویند به‌عنوان مسئولیت اجتماعی چنین طرحی را اجرا کرده‌اند. برای مثال، در همین دورهمی که به‌تازگی با حضور اعضای محله نابینایان برگزار کردیم، یکی از دوستانمان که بینا بود، باید برای همه بچه‌ها اسنپ می‌گرفت؛ چون ما خودمان نمی‌توانستیم از این برنامه استفاده کنیم.

به‌هرحال کسب‌وکارها باید این موضوع را در نظر بگیرند که بخشی از کاربرانشان افراد نابینا هستند و نیاز این افراد را هم باید در نظر بگیرند. از سویی دیگر، باید حداقل براساس مسئولیت اجتماعی هم امکانات مناسبی به افراد نابینا داده شود. ما حتی انتظار داریم همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردم، در جریان جذب نیروی انسانی هم موردتوجه قرار بگیریم.

آیا کسب‌وکارهای مختلف مبتنی بر تکنولوژی، امکانات خاصی برای شما به‌عنوان افراد نابینا در نظر گرفته‌اند؟

هیچ امکانات یا خدمات ویژه‌ای ارائه نمی‌شود؛ البته نماوا قول همکاری برای توضیح‌دارکردن فیلم‌ها داده است. ما انتظار داریم برنامه‌های پرداختی، خریدهای اینترنتی و خدمات اینترنتی شرایط استفاده برای افراد نابینا را فراهم کنند.

با توجه به همه مسائل و مصائبی که توضیح دادید، بزرگ‌ترین مشکلی که فکر می‌کنید نابینایان برای استفاده از فناوری و تکنولوژی روز با آن درگیر هستند، چیست؟

دسترس‌پذیری به وب‌سایت‌هایی مثل دیجی‌کالا، اسنپ و تپسی، کپچا، کد امنیتی و کدهای تصویری یکی از مشکلاتی است که افراد نابینا به‌طور مستمر و مدام با آن درگیر هستند. ثبت کد امنیتی برای خریدهای اینترنتی تا حتی ورود به برخی سایت‌ها، از معضلات جدی نابینایان در جریان استفاده از تکنولوژی است.