نوبت استقرار عقلانیت در معاونت علمی رسیده است

معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در دوره مستعجل «روح‌الله دهقانی فیروزآبادی» و هم‌زمان با موج جهانی، توجه ویژه‌ای معطوف مسئله «هوش مصنوعی» کرده بود. اتفاقی به‌ذات مبارک که البته آن‌جا به مشکل می‌افتاد که به سیاق معمول مدیریت کشور، به خوش‌بینی‌های وهم‌آلود و دستاوردسازی‌های مصنوعی منجر می‌شد. 

با همه ادعاهایی که در دوره دهقانی فیروزآبادی درباره جایگاه ایران در زمینه هوش مصنوعی مطرح می‌شد، جایگزین او، «حسین افشین»، در روزهای نخست فعالیتش تصریح کرد که ایران در حوزه هوش مصنوعی نه در جهان و نه در منطقه جایگاه مناسبی ندارد. افشین بر این نکته نیز تأکید کرد که هنوز نقشه راهی در حوزه هوش مصنوعی تدوین نشده است و به همین دلیل اقدامات و چشم‌اندازها هم هنوز مشخص نیست. 

دهقانی فیروزآبادی اگرچه اشاره‌هایی هم به ضعف کاربردپذیرکردن هوش مصنوعی در کشور می‌کرد، تلاش داشت با ارائه آمارهایی از میزان انتشار مقالات این عقب‌ماندگی را تلطیف کند. او هربار که می‌خواست به رتبه ۷۷ ایران در جهان از نظر کاربرد هوش مصنوعی اشاره کند، اول به سراغ جایگاه دوم ایران در منطقه یا رتبه ۱۷ در جهان از نظر تولید مقالات علمی می‌رفت. 

در این دوره، درحالی وعده رسیدن ایران به جایگاه یکی از ۱۰ کشور برتر جهان در حوزه هوش مصنوعی مطرح می‌شد که به گفته افشین، حتی چشم‌انداز مشخصی هم تدوین نشده است. سند ملی هوش مصنوعی هم که شورای‌عالی انقلاب فرهنگی آن را تدوین کرده، مجموعه‌ای از کلیات غالباً شعارگونه است که نمونه‌های راه به جایی نبرده‌ و بر زمین‌مانده‌اش را مکرر در حوزه‌های مختلف دیده‌ایم. 

حتی در همین سند هم بخش قابل‌توجهی از شاخص‌ها صرفاً تحقیقاتی هستند و واضح است که تدوین‌کنندگان سند برنامه واضحی برای کاربردپذیری هوش مصنوعی نداشته‌اند. ماده ۴ این سند که به سیاست‌های راهبردی می‌پردازد، ملغمه‌ای از شعارهاست که ارتباط چندان وثیقی با شاخص‌های ارزیابی این سند ندارند و اگر از چت‌بات‌های هوش مصنوعی هم بخواهید با ادبیات مسئولان حاکم متنی تولید کنند، احتمالاً آن متن تاحدی دقیق‌تر و کاربردی‌تر از این شعارها خواهد بود.

به‌هرروی، اقرار افشین به نامطلوب‌ بودن وضعیت فعلی، در کنار موضع‌گیری‌هایی مانند مخالفت با ارائه اینترنت طبقاتی به شرکت‌ها، می‌تواند نویددهنده استقرار نگاهی واقع‌گرایانه و به‌‌دوراز هیجان‌زدگی در معاونت علمی باشد؛ نگاهی که باید دستاوردسازی و بازی با رتبه‌ها و ارقام را کنار بگذارد و به چالش‌های واقعی بپردازد. بااین‌حال گذشت زمان عیار حقیقی معاون جدید علمی و فناوری ریاست‌جمهوری را بیشتر مشخص خواهد کرد و به این پرسش پاسخ می‌دهد که آیا او می‌تواند مسیر عقلانیت را به معاونت علمی بازگرداند یا مغلوب رویه‌های ناصواب پیش‌ازاین می‌شود؟