مرکز پژوهش‌های مجلس خواستار پیشرفت در حوزه زیست‌بوم هوایی ایران شد

مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی با عنوان «واکاوی زیست‌بوم سامانه‌های جابه‌جایی هوایی پیشرفته»‌ منتشر کرد که در آن به الزامات توسعه نوآورانه و فناورانه زیست‌بوم هوانوردی عمومی کشور اشاره شده است. در این گزارش به این مورد اشاره شد که هرچند خلق و توسعه دانش این حوزه در ایران قابل‌قبول است و ظرفیت‌های خوبی در مسیر شکل‌گیری بازار در حوزه هوانوردی عمومی پیش‌بینی می‌شود، اما توسعه حمل‌ونقل عمومی از منظر جذابیت برای صنعت و تقاضا ضعیف است که برخی دلایل آن می‌تواند چالش‌ها و محدودیت‌های پیش روی این صنعت و عدم آشنایی مسئولان با این حوزه باشد.

هوشمندسازی در بسیاری از سطوح سامانه‌های جابه‌جایی هوایی پیشرفته وجود دارد و می‌توان گفت به‌واسطه همین امر بوده که این صنعت تغییرات شگرفی در جابه‌جایی، بهره‌برداری از زیرساخت، کاهش هزینه‌ها، بهبود ظرفیت، ایمنی، امنیت، بهره‌وری کیفیت و مدیریت ترافیک هوایی در دنیا داشته است.

ساختار متفاوت زنجیره ارزش سامانه‌های جابه‌جایی هوایی پیشرفته به جهت کاهش هزینه‌های نیروی انسانی و کسب حداکثر سهم از بازار و ارزش‌آفرینی به‌واسطه ارائه خدمات نوین نیازمند ملاحظه ظرفیت‌های حمل‌ونقل هوشمند است. این امر به کمک ابزارهایی از قبیل فناوری‌های نوظهور، ایمنی سایبری، هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و سامانه‌های خودران محقق می‌شود.

پیشنهاد زیست‌بوم هوایی با عنوان سامانه‌های جابه‌جایی هوایی درون‌شهری از سال ۲۰۱۸میلادی به‌عنوان یک راه‌حل نوآورانه و کارآمد جهت رفع چالش‌های شهرنشینی مطرح شد و درحال پیاده‌سازی در اقصی نقاط جهان است. این صنعت طیف گسترده‌ای از مفاهیم عملیاتی مانند مأموریت‌های اورژانس پزشکی، تدارکات یا نظارت را به‌عنوان نمونه خدمات غیر حمل‌ونقل مسافر و اقلام پوشش می‌دهد. این مفاهیم عملیاتی فرصت‌های ورود طیف متنوعی از بازیگران به بازار را به‌منظور تولید و ارائه خدمات فراهم کرده است.

در دنیا چین و آمریکا رقابت مهمی در جذب بازار سامانه‌های جابه‌جایی هوایی پیشرفته دارند. نمود این قضیه را می‌توان در حوزه خودروهای برقی مشاهده کرد که چین دورنمای بهتری نسبت به آمریکا در این حوزه دارد.

ظرفیت‌ها و محدودیت‌های پیش روی این حوزه

بنابر گزارش منتشرشده از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس،‌ به‌طور کلی برخی از مهم‌ترین ظرفیت‌هایی که زمینه‌ساز توجه به توسعه سامانه‌های جابه‌جایی هوایی پیشرفته در ایران وجود دارند شامل تقویت اشتغال دانش‌بنیان در حوزه صنایع هوایی و حضور در زنجیره ارزش، افزایش کیفیت و دسترسی به خدمات اجتماعی عمومی نظیر مقابله با بحران و بلایای طبیعی، اورژانس‌های هوایی و سرعت‌بخشی به عملیات‌های اضطراری هستند.

علاوه‌براین، ظرفیت‌های قابل‌توجه در گردشگری هوایی (به‌ویژه ایجاد جاذبه، تسهیل دسترسی به مناطق گردشگری و کاهش زمان حمل‌ونقل برای گردشگران خارجی با هدف ترویج سفر به ایران) و تکمیل بخشی از شبکه پروازی داخلی و ارتقای خدمات قطب و اقماری و افزایش بهره‌وری زیرساخت‌های فرودگاه‌های هوانوردی عمومی از دیگر ظرفیت‌های توسعه سامانه هوایی ایران هستند.

در این میان، مجموعه محدودیت‌هایی نیز در مسیر توسعه زیست‌بوم سامانه‌های جابه‌جایی هوایی پیشرفته وجود دارد. برخی از این محدودیت‌ها عبارتند از: عدم آشنایی و اولویت موضوع توسط سیاست‌گذاران، عدم شناسایی مزایا و هزینه فرصت‌ها، ملاحظات و ویژگی‌های زیست‌بومی کشور، چالش‌های اقتصادی و جذب سرمایه، چالش‌های فناورانه در سیستم‌های با فناوری بالا، ملاحظات معماری شهری، ملاحظات پذیرش اجتماعی، زیرساخت‌های فیزیکی و ارتباطی، ملاحظات ایمنی و امنیتی.

ازاین‌رو، در وهله اول پیشنهاد می‌شود که معرفی و ترویج اهمیت این زیست‌بوم در جهت پذیرش حاکمیت و جامعه در اولویت قرار گیرد. پس از آن، تعامل با بازیگران این حوزه در راستای شناخت محدودیت‌ها و حصول رهیافت‌هایی جهت رفع برخی از چالش‌ها به‌ویژه ملاحظات امنیتی انجام شود.

از دیگر اقدامات در راستای توسعه این زیست‌بوم به پیشنهاد مرکز پژوهش‌های مجلس، امکان‌سنجی ایجاد و ارتقای زیرساخت‌های فرودگاهی و بهره‌مندی از ظرفیت فرودگاه‌های اقماری و بررسی ظرفیت‌ها در حوزه ارتقای کیفیت و دسترسی سریع به خدمات اجتماعی عمومی و گردشگری هوایی است.

چشم‌اندازی در شش مرحله

مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش،‌ چشم‌انداز رسیدن به توسعه در زیست‌بوم فضایی ایران را در شش مرحله تقسیم‌بندی کرده است. درحال‌حاضر ایران مرحله سوم شامل خدمات هوانوردی عمومی برای انتقال اقلام ضروری و اورژانسی و جابه‌جایی مسافر را پشت‌سر گذاشته است و در مرحله چهارم قرار دارد که ایجاد و توسعه خدمات برنامه‌ریزی‌شده در مسیرهای کوتاه با پروازهای مکرر است.

در راستای پیشرفت در عرصه الکترونیک، مخابرات، انرژی‌های نو، ارتباطات، حسگرها و تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها، همراه با کاهش هزینه‌های زیاد به‌دلیل در دسترس بودن قطعات تجاری با کارایی بالا، فرصت‌های کاملاً جدیدی ایجاد کرده است و ذی‌نفعان مختلفی با پیشینه هوانوردی، فناوری، حمل‌ونقل زمینی و همچنین استارتاپ‌هایی که از طریق سرمایه‌گذاری سهام تأمین مالی می‌شوند، به این زیست‌بوم پیوسته‌اند.

تخمین زده می‌شود که تا سال ۲۰۴۰، ارزش خدمات ارائه‌شده در زیست‌بوم سامانه‌های جابه‌جایی هوایی پیشرفته و بازار جهانی آن رقمی بالغ بر ۱.۵ تریلیون دلار باشد. سیر تکامل توسعه فناوری سامانه هوایی پیشرفته و آینده آن را می‌توان در 6 مرحله (فاز) دسته‌بندی کرد.

درنهایت به‌نظر می‌رسد که در شرایط فعلی، گام‌های اولیه که در راستای توسعه زیست‌بوم هوایی ایران باید مدنظر قرار گیرد شامل مواردی مثل معرفی و ترویج اهمیت این زیست‌بوم در جهت پذیرش حاکمیت و جامعه، تعامل بازیگران در راستای شناخت محدودیت‌ها و یافت راهکارهای رفع برخی از چالش‌ها به‌‌ویژه ملاحظات امنیتی و بررسی ظرفیت‌ها در حوزه ارتقای کیفیت و دسترسی سریع به خدمات اجتماعی عمومی و گردشگری هوایی است.