دنباله‌دارها: گوی‌های یخی گیسوبلند!

کیهان ما مملو از اجرام مرموزی است که مطالعه درباره آنها پایان‌ناپذیر است. این اجرام – که دنباله‌دارها یکی از آن هستند – هرکدام ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود را دارند و تاکنون افراد بسیاری تلاش کرده‌اند تا هریک را به‌خوبی بشناسند. در مقاله‌های پیشین برخی از این اجرام مانند سیارک‌ها، سیاهچاله‌ها، کرم‌چاله‌ها، ابرنواختر را مطالعه کردیم. در این مقاله قصد داریم به‌سراغ یکی دیگر از اجرام کیهانی برویم. دنباله‌دارها که گهگاه، اگر خوش‌شانس باشیم، در آسمانی تاریک و به دور از آلودگی می‌توانیم به تماشای آنها بنشینیم. در ادامه با دنباله‌دارها آشنا می‌شویم و ویژگی‌هایشان را مرور می‌کنیم.

دنباله‌دارها

کلمه دنباله‌دار یا «comet» از کلمه یونانی‌ «Kometes» به‌معنای «موهای بلند» می‌آید. یونانی‌ها دنباله‌دارها را به موهای بلند تشبیه می‌کردند.

دنباله‌دارها گلوله‌های یخی هستند ککه از گازهای منجمد، سنگ و ذرات غبار تشکیل شده‌اند و به دور خورشید می‌چرخند. با نزدیک شدن به خورشید، این اجرام گرم می‌شوند و ردی درخشان از غبار و گاز را از خود برجای می‌گذارند. ازآنجایی‌که گاز و غبار می‌توانند آزادانه در فضا حرکت کنند، دنباله‌دار معمولاً دو دنباله تشکیل می‌دهد: یکی از مولکول‌ها و یون‌ها و دیگری از ذرات غبار.

دنباله‌دارها معمولاً به‌سختی قابل‌مشاهده هستند؛ مگر زمانی که به خورشید نزدیک شوند. بیشتر دنباله‌دارها مدارهایی بسیار بیضوی و غیرمعمول دارند که آنها را تا نواحی بسیار دورتر از مدار پلوتو می‌برد. این نوع دنباله‌دارها اغلب تنها یک بار دیده می‌شوند و سپس برای هزاران سال ناپدید می‌گردند. در مقابل، دنباله‌دارهای کوتاه‌دوره و میان‌دوره‌ای هستند که می‌توان آنها را در مدارهایی نزدیک‌تر، عمدتاً در اطراف مدار پلوتو، مشاهده کرد.

برآوردها نشان می‌دهد هنگامی که یک دنباله‌دار بیش از حدود ۵۰۰ بار از نزدیکی خورشید عبور می‌کند، بیشتر یخ و گاز آن از بین می‌رود و جسمی سنگی شبیه به یک سیارک برجای می‌گذارد. برخی عقیده دارند شاید نیمی از سیارک‌هایی که در نزدیکی زمین مشاهده می‌کنیم، درحقیقت دنباله‌دارهای مرده هستند!

دنباله‌دارها و منظومه شمسی اولیه

دنباله‌دارها را گاهی «گلوله‌های برفی کثیف» یا «گلوله‌های گِلی یخی» می‌نامند. آنها مخلوطی از یخ (آب و گازهای یخ‌زده) و غبار هستند که به دلایلی نامعلوم در زمان تشکیل منظومه شمسی در سیارات ادغام نشده و به‌عنوان جرمی جداگانه در این محیط پراکنده شدند. همین امر سبب می‌شود تا دنباله‌دارها به‌عنوان نمونه‌هایی از تاریخ اولیه منظومه شمسی موردتوجه منجمان و اخترشناسان باشند.

دنباله‌دارها از نخستین اجرام جامدی به شمار می‌روند که در سحابی خورشیدی شکل گرفتند؛ همان ابر میان‌ستاره‌ای غنی از غبار و گاز که طی فروپاشی خود، خورشید و سیارات را پدید آورد. به باور اخترشناسان، دنباله‌دارها در نواحی بیرونی سحابی خورشیدی شکل‌ گرفتند؛ جایی که به‌اندازه کافی سرد بود تا یخ‌های فرار متراکم شوند.

نواحی بیرونی سحابی خورشیدی معمولاً فراتر از ۵ واحد نجومی (AU) (معادل ۷۴۸ میلیون کیلومتر) یا فراتر از مدار مشتری است. ازآنجایی‌که دنباله‌دارها در مدارهای دورتر از سیارات تجمع کردند، کمتر تحت‌تأثیر فرایندهایی مانند ذوب و تفکیک مواد که اجرام بزرگ منظومه شمسی را تغییر داده‌اند، قرار گرفتند.

بنابراین، دنباله‌دارها ردپایی مناسب برای مطالعه منظومه شمسی اولیه هستند و احتمالاً اطلاعات مربوط با فرایندهای دخیل در شکل‌گیری سیارات را در خود حفظ کرده‌اند. بااین‌حال، ازآنجاکه هنوز درک دقیقی از نحوه شکل‌گیری منظومه شمسی نداریم، نمی‌توانیم به‌طور قطعی درباره چگونگی پیدایش دنباله‌دارها اظهارنظر کنیم.

تاریخچه کشف

برخلاف دیگر اجرام کوچک منظومه شمسی، دنباله‌دارها از دوران باستان شناخته‌شده بودند. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد دانشمندان از حدود ۲۴۰ سال پیش از میلاد به مطالعه این اجرام پرداخته‌اند.

«ارسطو»، فیلسوف یونانی، فکر می‌کرد که دنباله‌دارها بازدم‌های خشک زمین هستند که در ارتفاعات جو آتش گرفته و عرض آسمان را طی می‌کنند. «سنکا»، فیلسوف رومی، عقیده داشت دنباله‌دارها مانند سیارات هستند، هرچند که در مدارهای بسیار بزرگ‌تری قرار دارند.

دیدگاه ارسطو تا سال ۱۵۷۷، زمانی که یک ستاره‌شناس دانمارکی به نام «تیکو براهه» تلاش کرد با استفاده از روش اختلاف منظر فاصله تا یک دنباله‌دار درخشان را تعیین کند، موردقبول بود. ازآنجاکه براهه نتوانست هیچ اختلاف منظری را اندازه‌گیری کند، به این نتیجه رسید که دنباله‌دار بسیار دورتر از آن چیزی است که ارسطو گمان می‌کرد – حداقل 4 برابر دورتر از فاصله زمین تا ماه!

«یوهانس کپلر»، شاگرد براهه و ستاره‌شناس معروف آلمانی، سه قانون حرکت سیاره‌ای خود را با استفاده از مشاهدات دقیق براهه از مریخ ابداع کرد اما نتوانست این قوانین را با مدارهای عجیب‌وغریب دنباله‌دارها تطبیق دهد. کپلر باور داشت که دنباله‌دارها در خطوط مستقیم در منظومه شمسی حرکت می‌کنند.

پس از آن، «ایزاک نیوتن» از قانون گرانش خود برای محاسبه مدار سهمی‌گون دنباله‌دارها در سال ۱۶۸۰ استفاده کرد. او بیان کرد دنباله‌دارها مدار بیضی شکل دارند و این یعنی «آنها بازمی‌گردند!»

«ادموند هالی» به‌عنوان اولین فردی شناخته شد که موفق شد تناوبی بودن یک دنباله‌دار را به اثبات برساند؛ دنباله‌داری که «هالی» نام دارد و دوره تناوب آن ۷۶ سال است. پس از آن، اخترشناسان متعدد دیگری مانند «یوهان انکه» و «کارولین هرشل» نیز دست به انجام محاسبات درزمینه مدارهای دنباله‌‌دارها زدند.

با پیشرفت علم و فناوری، مشخص شد که بیشتر دنباله‌دارها در مدارهای بیضوی حرکت می‌کنند و بنابراین عضوی از منظومه شمسی هستند. امروزه می‌دانیم بسیاری از دنباله‌دارها «دوره‌ای» هستند.

اطلاعات موجود از دنباله‌دارها نشان داده است تا سال ۱۹۹۵ تعداد ۸۷۸ دنباله‌دار فهرست‌بندی شده و مدار آنها با تقریب قابل‌قبولی محاسبه شده است. از این تعداد، ۱۸۴ مورد از آنها دنباله‌دار دوره‌ای هستند (دوره‌های مداری کمتر از ۲۰۰ سال دارند). اخترشناسان معتقدند تعداد بیشتری دنباله‌دار دوره‌ای وجود دارد اما تاکنون مدار آنها با دقت کافی محاسبه نشده است.

اجزای دنباله‌دارها

هنگامی که دنباله‌دارها به خورشید نزدیک شده و فعال هستند، چندین بخش متمایز دارند که عبارتند از: هسته، کُما، ابر هیدروژنی، دم گرد وغبار و دم یونی.

هسته دنباله‌‌دارها

هسته یکی از اصلی‌ترین اجزای یک دنباله‌دار است. این بخش نسبتاً جامد و پایدار بوده و معمولاً تا حدود 10 کیلومتر قطر دارد. هسته عمدتاً از یخ‌های فرار (عمدتاً یخ‌آب)، سیلیکات‌ها، مونوکسید کربن، دی‌اکسید کربن، متان و آمونیاک به‌همراه مولکول‌های آلی و غیرآلی و غبار و برخی مواد جامد دیگر تشکیل شده است. عمده جرم دنباله‌دار در هسته متمرکز است.

کُما (گیسو)

زمانی که دنباله‌دار به خورشید نزدیک می‌شود، یخ موجود در سطح هسته با فرایند تصعید مستقیماً به گاز تبدیل شده و ابری به نام کما را در اطراف دنباله‌دار ایجاد می‌کند. کما ابر متراکمی از آب، دی‌اکسیدکربن و برخی گازهای خنثی است. به گفته دانشمندان، اندازه کما معمولاً ۱۰۰۰ برابر بزرگ‌تر از هسته است.

ابر هیدروژنی دنباله‌دارها

در اطراف کما پوششی از هیدروژن قرار دارد که ممکن است تا ۱۰ میلیون کیلومتر طول داشته باشد. این ابر از هیدروژن خنثی تشکیل شده و شبیه به یک پوشش هاله‌مانند عظیم است. هرچه دنباله‌دار به خورشید نزدیک‌تر شود، اندازه ابر هیدروژنی نیز بزرگ‌تر می‌شود.

دم‌ها

دم‌های دنباله‌دار به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند: دم غباری، دم یونی (پلاسما) و پاددم. دم‌ها تحت تأثیر نور خورشید و باد خورشیدی شکل می‌گیرند.

دم غباری

زمانی شکل می‌گیرد که باد خورشیدی ذرات کوچک کما را به مسیری کشیده و خمیده هدایت می‌کند. این دم متشکل از ذرات گردوغبار شبیه به دود است و برجسته‌ترین قسمت یک دنباله‌دار محسوب می‌شود که با چشم غیرمسلح می‌توان آن را مشاهده کرد. در برخی دنباله‌دارها، دم غباری تا ۱۰ میلیون کیلومتر نیز کشیده می‌شود.

این گردوغبار توسط گازهای فرار هسته تشکیل شده و با فشار تابش خورشیدی، به عقب بازتاب می‌شود و دم منحنی بلندی را تشکیل می‌دهد که معمولاً به رنگ سفید یا زرد است.

دم یونی

این بخش از دنباله‌دار می‌تواند تا چند میلیون کیلومتر طول داشته باشد. دم یونی از گازهای فرار در کما تشکیل شده که توسط فوتون‌های فرابنفش خورشید یونیزه می‌شوند و با پرتوها و جریان‌هایی که در اثر فعل‌وانفعالات با باد خورشیدی ایجاد می‌شود، شدت می‌یابند. دم یونی به‌دلیل وجود یون‌های +CO، به رنگ آبی می‌درخشد.

پاددم

گاهی اوقات، دنباله‌دار ممکن است یک دم سوم نیز نشان دهد که ظاهراً به‌سمت خورشید اشاره دارد. این پدیده، که به نام «پاددم» شناخته می‌شود، در واقع خطای دید است. دم اصلی دنباله‌دار مستقیماً از خورشید دور می‌شود، اما گاهی به‌دلیل موقعیت نسبی زمین در فضا، دم پهن پشت دنباله‌دار از زاویه‌ای دیده می‌شود که گویی در هر دو طرف هسته قرار دارد.

دنباله‌دارها با کمای درخشان و دم‌های کشیده، یکی از دیدنی‌ترین اجرام در آسمان هستند. دنباله‌دارها می‌توانند به‌صورت تصادفی از هر جهتی در آسمان شب ظاهر شوند و نمایش شگفت‌انگیز و خیره‌کننده‌ای را فراهم آورند.

چند نوع دنباله‌دار وجود دارد؟

ستاره‌شناسان دنباله‌دارها را براساس مدت‌زمان گردش آنها به دور خورشید دسته‌بندی می‌کنند:

دنباله‌دارهای کوتاه‌مدت: برای تکمیل یک مدار به دور خورشید به حدود ۲۰۰ سال یا کمتر زمان نیاز دارند (20 تا 200 سال). معروف‌ترین مثال برای این نوع دنباله‌دار، هالی است که مداری حدود 76 سال دارد.

دنباله‌دارهای بلندمدت: برای تکمیل یک مدار به بیش از ۲۰۰ سال زمان نیاز دارند. این دنباله‌دارها گاهی از نزدیکی منظومه شمسی عبور می‌کنند، اما تاکنون فرصت مطالعه نزدیک آنها فراهم نشده است. مأموریت «رهگیر دنباله‌دار» (Comet Interceptor) متعلق به آژانس فضایی اروپا (ESA)، اولین تلاش برای مطالعه نزدیک این نوع دنباله‌دارهای دست‌نخورده و باستانی خواهد بود.

دنباله‌دارهای غیر‌دوره‌ای: همه دنباله‌دارها مسیرهای مداری بسته ندارند. اگر دنباله‌داری هنگام عبور از کنار یک سیاره – معمولاً مشتری – سرعت کافی کسب کند، می‌تواند از گرانش خورشید بگریزد و به فضای میان‌ستاره‌ای برود، به‌طوری‌که دیگر هرگز به منظومه شمسی بازنگردد.

این اجرام شگفت‌انگیز از کجا می‌آیند؟

بسیاری از دنباله‌دارها برای اولین بار توسط ستاره‌شناسان آماتور کشف شدند. ازآنجایی‌که ستاره‌های دنباله‌دار در نزدیکی خورشید به درخشان‌ترین حالت خود می‌رسند، معمولاً تنها در زمان طلوع یا غروب خورشید قابل‌مشاهده هستند. اخترشناسان قادرند با کمک نرم‌افزارهای مختلف، نمودار موقعیت برخی از دنباله‌دارها را ترسیم کنند و در زمان مناسب که به کمترین فاصله تا زمین می‌رسند، آنها را رصد کنند.

به گفته دانشمندان، دنباله‌دارها از نواحی در منظومه شمسی به نام «کمربند کوییپر» و «ابر اورت» می‌آیند. این مناطق در فضا از خورشید بسیار دور هستند. ابر اورت انقدر دور است که ما هرگز آن را ندیده‌ایم. (هیچ کاوشگری تابه‌حال موفق به رسیدن به ابر اورت نشده است!)

دنباله‌دارهای کوتاه‌مدت که به نام دنباله‌دارهای دوره‌ای نیز شناخته می‌شوند، احتمالاً از کمربند کویپر می‌آیند. (کمربند کویپر یک نوار دیسک‌مانند از اجرام یخی و ریزسیاره‌ها، فراتر از مدار سیاره نپتون است.) تعاملات گرانشی با سیارات بیرونی منظومه شمسی، این اجسام را به‌سمت داخل منظومه می‌کشاند و آنها را به دنباله‌دارهای فعال تبدیل می‌کند. دنباله‌دارهایی که از زمین قابل‌مشاهده‌اند اغلب از کمربند کوییپر می‌آیند.

اما تصور می‌شود که دنباله‌دارهای بلندمدت از ابر اورت سرچشمه می‌گیرند. (ابر اورت ساختاری تقریباً کروی‌شکل و بسیار دورتر از کمربند کویپر است که از زباله‌های فضایی یخی ساخته شده است.) این دنباله‌دارها توسط کشش گرانشی ستارگان کنده شده و به‌سمت داخل منظومه شمسی پرتاب می‌شوند. تخمین زده می‌شود ابر اورت شامل ۱۹۰ میلیارد دنباله‌دار است.

برخی از دنباله‌دارها نیز از فضای بین‌ستاره‌ای می‌آیند و در مدارهای باز و هذلولَوی به دور خورشید می‌چرخند.

دنباله‌دارها بیشتر سال‌های خود را در کمربند کوییپر و ابر اورت می‌گذرانند. هرازگاهی دو دنباله‌دار با یکدیگر برخورد کرده و اغلب تغییر جهت می‌دهند که می‌تواند آنها را به‌سمت منظومه شمسی داخلی پرتاب کند.

هنگامی که دنباله‌دار به سیارات درونی نزدیک می‌شود، توسط خورشید گرم می‌شود. دنباله‌دار در اثر این گرما شروع به ذوب شدن کرده و گاز و گردوغبار را به بیرون می‌راند. این فرایند باعث ایجاد دم‌های درخشان می‌شود که دقیقاً همان چیزی است که ما از یک دنباله‌دار مشاهده می‌کنیم.

بارش شهابی ناشی از دنباله‌دارها

دنباله‌دارها در مسیر خود ردی از ذرات به جا می‌گذارند. وقتی زمین در مسیر خود از این بقایا عبور می‌کند، ذرات باقی‌مانده وارد جو زمین می‌شوند و با برخورد به جو درخشندگی‌هایی ایجاد می‌کنند که به‌صورت شهاب‌ها در آسمان ظاهر می‌شوند.

یکی از معروف‌ترین و منظم‌ترین بارش‌های شهابی، بارش شهابی برساوشی (Perseids) است که هرساله بین تاریخ‌های ۱۸ تا ۲۲ مردادماه رخ می‌دهد. این بارش شهابی زمانی اتفاق می‌افتد که زمین از میان ذرات باقی‌مانده از مدار دنباله‌دار «سوئیفت-تاتل» (Swift-Tuttle) عبور می‌کند.

دنباله‌دار سوئیفت-تاتل که در سال ۱۸۶۲ کشف شد، هر ۱۳۶ سال یک بار به دور خورشید می‌چرخد و در مسیر خود ذرات زیادی به‌جا می‌گذارد که طی زمان و با عبور زمین از این مسیر، باعث ایجاد بارش‌های شهابی در آسمان می‌شود.

دنباله‌دارها چگونه نام‌گذاری می‌شوند؟

دنباله‌دارها معمولاً به نام کاشفان خود نام‌گذاری می‌شوند. برای مثال، دنباله‌دار «شوماکر-لوی ۹» به این دلیل چنین نام‌گذاری شد که نهمین دنباله‌دار کوتاه‌مدتی بود که توسط «یوجین و کارولین شوماکر» و «دیوید لوی» کشف شد.

همچنین، کاوشگرهای فضایی نیز نقش مهمی در شناسایی دنباله‌دارها دارند. به‌همین‌دلیل، نام بسیاری از دنباله‌دارها شامل نام مأموریت‌هایی مانند SOHO یا WISE است.

بااین‌حال، اتحادیه بین‌المللی ستاره‌شناسی (IAU) سیستم استانداردی برای نام‌گذاری اتخاذ کرده که به‌ترتیب شامل اجزای زیر است:

نوع مدار دنباله‌دار:

C: برای دنباله‌دارهای غیر‌دوره‌ای یا غیربازگشتی که مدارهای بسیار بلند دارند و ممکن است فقط یک بار از نزدیکی خورشید عبور کنند.

P: برای دنباله‌دارهای دوره‌ای که مدار آنها کمتر از 200 سال است یا قبلاً مشاهده شده‌اند.

X: برای دنباله‌دارهایی که مدار آنها نامشخص است.

D: برای دنباله‌دارهایی که نابود یا گم شده‌اند.

A: برای اجرامی که ابتدا به‌عنوان دنباله‌دار شناخته شدند اما بعد مشخص شد سیارک هستند.

سال کشف: سالی که دنباله‌دار کشف شده است.

نیمه ماه کشف: هر ماه به دو نیمه تقسیم می‌شود و با حروف الفبای انگلیسی (A تا Y، بدون I) نشان داده می‌شود. برای مثال، A برای نیمه اول ژانویه (1 تا 15 ژانویه)، B برای نیمه دوم ژانویه (16 تا 31 ژانویه)، ... این ترتیب تا حرف Y ادامه دارد.

شماره ترتیب کشف: شماره‌ای که ترتیب کشف دنباله‌دار در آن نیمه ماه را نشان می‌دهد. S1 نشان می‌دهد این اولین دنباله‌دار کشف‌شده در نیمه دوم سپتامبر بوده است.

نام کاشف یا پروژه کشف: در انتهای نام، نام کاشف یا پروژه‌ای که دنباله‌دار را کشف کرده است، داخل پرانتز اضافه می‌شود. برای مثال، ATLAS نام پروژه‌ای است که دنباله‌دار را رصد کرده است.

به‌عنوان‌مثال، دنباله‌دار C/2024 S1 (ATLAS) که اخیراً از آسمان شب ما گذر کرد، دنباله‌داری غیردوره‌ای بود که در سال 2024 توسط سیستم ATLAS کشف شد و اولین دنباله‌دار کشف‌شده در نیمه دوم سپتامبر بود.

معروف‌ترین دنباله‌دارها

میلیون‌ها دنباله‌دار وجود دارند که به دور خورشید در مدارهای بیضی‌شکل می‌گردند. برای اکثر آنها، کمتر از ۲۰۰ سال طول می‌کشد تا در مدار خود یک دور کامل بزنند، اما برخی دیگر بسیار کندتر هستند و ممکن است میلیون‌ها سال طول بکشد تا یک بار مدار خود را طی کنند.

معروف‌ترین دنباله‌داری که می‌شناسیم «هالی» (Halley) نام دارد. این دنباله‌دار، اولین دنباله‌دار دوره‌ای شناخته‌شده بوده و نامش از کاشف آن ،«ادموند هالی»، گرفته شده است.

یکی دیگر از معروف‌ترین دنباله‌دارهایی که تاکنون شناخته شده‌، «Shoemaker-Levy 9» است. Shoemaker-Levy 9 یا «SL 9» همان دنباله‌داری است که اجزای آن در ژوئیه سال ۱۹۹۴ با مشتری برخورد کرد.

شاید یکی از مشهورترین دنباله‌دارهایی که در سال‌های اخیر نام آن را بارها شنیده‌ایم، دنباله‌دار «سوچین‌شان-اتلس» C/2023 A3 (Tsuchinshan-ATLAS) باشد. این دنباله‌دار با دوره مداری بلندمدت، در سال 2023 توسط رصدخانه کوه بنفش چین کشف شد.

دنباله‌دار سوچین‌شان-اتلس در تاریخ 7 مهرماه به نزدیک‌ترین فاصله خود از خورشید رسید و سپس در تاریخ 21 مهرماه، نزدیک‌ترین فاصله‌اش با زمین را تجربه کرد. این دنباله‌دار به‌عنوان یکی از درخشان‌ترین دنباله‌دارهای سال‌های اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرد و نمایی شگفت‌انگیز با دنباله‌ای درخشان و وضوحی عالی داشت که با دوربین دوچشمی یا تلسکوپ به‌راحتی قابل‌مشاهده بود.

دنباله‌دار قابل‌توجه دیگری که امسال مشاهده شد، C/2024 S1 (ATLAS) بود که هنگام نزدیک شدن به خورشید متلاشی شد.

آیا دنباله‌دارها دلیل شکل‌گیری حیات در زمین بوده‌اند؟

این اجرام یخی که از زمان شکل‌گیری سیارات باقی مانده‌اند، ممکن است کلید حل اسرار آغاز حیات باشند. هرچند بسیار بعید به نظر می‌رسد که حیات به‌شکل سلول‌های زیستی در دنباله‌دارها آغاز شده باشد، اما اکنون شواهد مستقیمی وجود دارد که نشان می‌دهد برخی از اجزای شیمیایی موسوم به «بلوک‌های سازنده حیات» – یعنی مولکول‌های آلی – در دنباله‌دارها یافت می‌شوند.

دانشمندان با کمک روش‌هایی مانند طیف‌سنجی، مواد شیمیایی دنباله‌دارها را تجزیه‌وتحلیل می‌کنند. در این روش، نور دنباله‌دار به طیفی از رنگ‌ها تقسیم می‌شود و خطوط تاریکی که توسط مواد شیمیایی ایجاد می‌شود، تجزیه‌وتحلیل می‌گردد.

تهدید احتمالی برای زمین

برخی از محققان نگران هستند که دنباله‌دارها ممکن است تهدیدی برای زمین ایجاد کنند. هرچند چنین برخوردهایی نادر هستند، اما به‌دلیل اندازه و انرژی عظیم دنباله‌دارها، چنین تهدیدی می‌تواند پیامدهای جدی به‌همراه داشته باشد.

برای مثال، مدار دنباله‌دارها می‌تواند غیرقابل‌پیش‌بینی باشد، زیرا تحت‌تأثیر گرانش سیارات بزرگ مانند مشتری یا اثرات جزرومدی خورشید قرار دارند. این مسئله باعث می‌شود که پیش‌بینی دقیق مسیر آنها دشوار باشد و نگرانی‌هایی را درباره احتمال برخورد ایجاد کند.

به‌همین‌دلیل، دانشمندان و آژانس‌های فضایی مانند ناسا و ESA برنامه‌هایی برای شناسایی و رصد اجرام نزدیک به زمین طراحی کرده‌اند تا درصورت امکان، چنین تهدیدهایی را زودتر شناسایی کنند و اقدامات پیشگیرانه‌ای مانند تغییر مسیر این اجرام یا تخلیه مناطق خطر انجام دهند.

سؤالات بی‌پاسخ

با اینکه دنباله‌دارها از قرن‌ها پیش شناخته‌شده‌اند و دانشمندان مطالعات گسترده‌ای درباره حرکت مداری، مواد شیمیایی و منشأ آنها داشته‌اند، اما هنوز برخی سؤالات بی‌جواب درباره این اجرام شگفت‌انگیز وجود دارد:

«پس از اینکه دنباله‌دارها مواد فرار خود را از دست می‌دهند، چه اتفاقی می‌افتد؟»

«چه مکانیسم‌هایی باعث می‌شود دنباله‌دارها از مبدأ خود (در ابر اورت یا کمربند کویپر) منحرف شده و به مدارهایی وارد شوند که آنها را به درون منظومه شمسی می‌آورد؟»

«آیا یک دنباله‌دار باعث «انفجار تونگوسکا» در مرکز سیبری در سال ۱۹۰۸ شد؟»

«آیا یک دنباله‌دار یا سیارک در برخورد با زمین، سبب تشکیل دهانه «چیکشلوب» در یوکاتان و احتمالاً انقراض دایناسورها شد؟»

جمع‌بندی

در این مقاله درمورد دنباله‌دارها، تاریخچه کشف، اجزای تشکیل‌دهنده و نحوه نام‌گذاری آنها صحبت کردیم. گفتیم که دنباله‌دارها اجرام آسمانی یخی هستند که از گاز، گردوغبار و یخ‌های فرار تشکیل شده‌اند و در مدارهای بیضی‌شکل به دور خورشید می‌چرخند. این اجرام معمولاً از مناطق دوردست منظومه شمسی مانند کمربند کویپر و ابر اورت منشأ می‌گیرند. دنباله‌دارها به‌دلیل نزدیک شدن به خورشید، ذوب شده و گاز و غبار از خود به‌جای می‌گذارند که باعث شکل‌گیری دنباله‌ای درخشان می‌شود.

سؤالات متداول

این مقاله توسط نویسنده «مرضیه فرجی» نوشته شده و توسط «لیلا برغمدی» به‌روزرسانی شده است.