تغییرات دنیای مجازی؛ آیا به پایان عصر رسانه‌های اجتماعی نزدیک می‌شویم؟ 

اگرچه سال‌های زیادی از حضور فیسبوک می‌گذرد، اما این پلتفرم و سایر شبکه‌ها و رسانه‌های اجتماعی هنوز در مرکز توجه هستند و درآمدزایی بالایی دارند. متا، شرکت مادر فیسبوک، اینستاگرام و واتس‌اپ، برچسب قیمت ۱.۲ تریلیون دلاری را روی خود می‌بیند و همچنین در گزارشی از درآمد 40.11 میلیارد دلاری خود در سه‌ماهه انتهایی سال میلادی گذشته خبر داد. اما چندی قبل، مارک زاکربرگ، مؤسس این شبکه اجتماعی، توسط سناتورهای آمریکایی به‌دلیل انتشار مطالب مضر در پلتفرم‌های تحت‌نظر او، مورد انتقاد شدید قرار گرفت؛ تا جایی که وی شخصاً از آسیب‌دیدگان و خانواده‌های آن‌ها در دادگاه عذرخواهی کرد. با وجود انتقادهای واردشده، شبکه‌های اجتماعی دستخوش تغییرات بنیادینی شده‌اند که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند. 

چیزی که سوشال‌مدیا را به محیطی جذاب برای کاربران تبدیل می‌کرد، ترکیب تعاملات شخصی با ارتباطات جمعی بود. اما اکنون این‌گونه نیست و شبکه‌های‌ اجتماعی بیشتر به تماشای چند ویدیو و ارتباط با سایر افراد از طریق ارسال پیام محدود می‌شود. این تغییرات پیامدهایی برای کاربران، پلتفرم‌ها و جامعه مخاطبین آن‌ها خواهد داشت. 

در‌حال‌حاضر، فیسبوک بیش از ۳ میلیارد کاربر دارد و تمامی شبکه‌های اجتماعی نیمی از استفاده کاربران از گوشی‌هایشان در روز را به خود اختصاص می‌دهند. از سال ۲۰۲۰ تاکنون، مخاطبین این پلتفرم‌ها ۴۰ درصد زمان بیشتری را صرف حضور در رسانه‌های اجتماعی می‌کنند و علاوه بر سرگرمی، در بحث‌های سیاسی (مانند کلاب‌هاوس) و گفت‌وگو‌های آنلاین نیز شرکت می‌کنند. با این تفاسیر، نتیجه می‌گیریم که شبکه‌های اجتماعی، نحوه تجربه مردم از اینترنت را رقم می‌زنند. 

نگاهی به شرایط فعلی رسانه‌های اجتماعی

اکنون پلتفرم‌هایی مانند فیسبوک با الگو از برخی سیاست‌های تیک‌تاک، به‌جای گسترش ارتباطات اجتماعی مردم، نمایش کلیپ‌های ویدیویی را که توسط هوش مصنوعی براساس عادات تماشای فردی کاربران تنظیم شده‌اند، در اولویت قرار می‌دهند. از طرفی دیگر، رغبت کاربران به تولید محتوا و بارگذاری پست‌‌ در حساب‌های شخصی‌شان کاهش یافته، برای مثال تعداد آمریکایی‌هایی که لحظات خوب‌شان را از طریق پست به اشتراک می‌گذاشتند، با کاهش ۱۲ درصدی از سال ۲۰۲۰ به ۲۸ درصد رسیده است. همین موضوع باعث شده تا شاهد محدودشدن بحث‌ها و گفت‌وگوی کاربران به کانال‌های ارتباطی بسته مانند واتس‌اپ و تلگرام باشیم.

شفافیت و امنیت داده‌ها، دیگر موضوع مهم در دنیای مجازی فعلی است. پلتفرم X یا همان توییتر سابق، علی‌رغم اعلام به‌اشتراک‌گذاری برخی کدها، دسترسی به بسیاری از داده‌های مربوط به پست‌ها را محدود کرده است. همچنین اغلب چت‌ها و گروه‌های خصوصی کاربران در پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی به‌طور کامل رمزگذاری می شوند. 

این اتفاق پیامد‌های متفاوتی دارد. برای مثال، فعالان سیاسی حاضر در این پلتفرم‌ها باید در نوع بیان و لحن پیام‌هایشان دقت بیشتری به‌خرج دهند و از طرفی نوجوانان با چت‌های خصوصی رمزنگاری‌شده، امنیت روانی بیشتری خواهند داشت. اما این موضوع را باید در نظر گرفت که کانال‌های پیام‌رسان‌ها (مانند تلگرام و واتس‌اپ)، به‌علت نظارت کمتر نهادها روی آن‌ها، می‌توانند بستر مناسبی برای انتشار اخبار نادرست و اقدامات غیرقانونی باشند. به‌عنوان مثال، در سال ۲۰۱۹ و طی انتخابات ملی هند، برخی سیاستمداران این کشور از واتس‌اپ برای انتشار اطلاعات نادرست استفاده کرده‌اند، درحالی‌که انجام چنین کاری در پلتفرم‌های گسترده‌تر مانند فیسبوک دشوارتر و شاید غیرممکن باشد. 

شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک و اینستاگرام با به‌کارگیری الگوریتم‌های مبتنی بر رفتار، پست‌هایی خارج از محدوده جغرافیایی شما را نمایش می‌دهند و با جمع‌آوری محتواهای موردعلاقه‌تان از سایر مناطق، بهترین ایده‌ها را در معرض عموم می‌گذارند و خلق آن‌ها را برای شما امکان‌پذیر می‌کنند. برخلاف پلتفرم‌های مجازی که در تلاش برای افزایش تعامل کاربران با یکدیگر هستند، پیام‌رسان‌ها محتواها را به‌ترتیب زمانی نمایش می‌دهند. درنتیجه خلاقیت و هیجان لازم برای تولید محتوا در چنین بسترهایی کاهش می‌یابد. 

آیا امکان بهبود شرایط وجود دارد؟ 

برخی افراد بر این عقیده هستند که نقص شبکه‌های اجتماعی را می‌توان با مدیریت بهتر، امکانات هوشمندانه‌تر یا ارائه یک نسخه بهینه‌تر برطرف کرد. اگرچه موارد نام‌برده قادر به بهبود شرایط فعلی هستند، اما مشکلات مطرح‌شده نشان می‌دهد که معایب رسانه‌های اجتماعی، حاصل ارتباطات انسانی و تمایلات آن‌هاست. 

در عصر پویای فعلی، که شبکه‌های اجتماعی درحال تغییر هستند، برای اپراتورها و کاربران پلتفرم‌ها ضروری است که با چالش‌های جدید سازگار شوند و استفاده از مدل‌های سنتی، افول و شکست را برای آن‌‌ها به‌همراه می‌آورد. درنتیجه این شبکه‌ها می‌توانند با تغییر سبک و ارائه محتوای خود، جایگاه خود را به‌عنوان محبوب‌ترین پلتفرم‌های اجتماعی در نزد کاربران حفظ کنند. در غیر این صورت، این پیام‌رسان‌ها هستند که گوی رقابت را می‌ربایند و با افزودن ویژگی‌ها و سرگرمی‌های موردعلاقه مخاطبین، طیف مختلفی از مردم را به خود جذب می‌کنند.