موجودات عجیب: ماهی با کلاه مکنده بر سر

Pliny The Elder طبیعت شناس افسانه ای رومی است که 98 درصد از گفته هایش درست از آب در می آمد. او زمانی در مورد چسبک ها نوشت؛ نوعی ماهی کوچک شبیه به حلزون که عادت دارد خود را به بدنه کشتی ها بچسباند و آن را نابود کند.

بعدها کالیگولا سومین امپراتور روم در بازگشت خود از آنتیوم به بدترین شکل ممکن با این موجودات روبرو شد. کشتی حامل کالیگولا امکان حرکت نداشت و به همین خاطر او به زیردستانش دستور داد تا زیر کشتی را مورد بررسی قرار دهند و این افراد هم متوجه شدند علت گیر کردنشان وجود چسبک ماهی هاست.

پس از آنکه خدمه کشتی این ماهی ها را از بدنه آن جدا کردند و به سلامت به ساحل رسیدند، کالیگولا را به قتل رساندند که شاید علت این مساله ناراحتی شان به خاطر دشواری هایی بود که در حین سفر و چسبیدن ماهی ها به بدنه کشتی ایجاد شد.

در ادامه این مطلب با دیجیاتو همراه باشید تا علت درست بودن پیش بینی های کالیگولا را دریابید.

امروزه زیست شناسان نام remora را به این آبزی داده اند که در لغت به معنای مانع است؛ مانعی که در طول زندگی خود تا به حال نمونه آن را ندیده اید. این آبزی خود را به بدن کوسه ها می چسباند و یک سواری رایگان را در آب های اقیانوس تجربه می کند.

اما جانور امشب یکی از عجیب ترین اندام ها را در میان موجود دریایی به خود اختصاص داد: نوعی فنجان مکنده که همچون کلاهی آن را روی سر دارد.

زمانی که یکی از این ماهی ها به بدن کوسه ای می چسبد برای این کار از دهان خود کمک نمی گیرد. در واقع این ماهی خود را وارونه می کند و از قسمت سر بدن جانور مورد نظرش را می چسبد.

و باید بگوییم که ماهی چسبنده صرفا کوسه ها را هدف خود قرار نمی دهد و آنطور که گفته می شود هر موجودی می تواند میزبان آن باشد؛ از لاک پشت ها گرفته تا انواع سفره ماهی و وال.

بخش جالب ماجرا اینجاست: دانشمندان چگونه باید این رابطه را تعریف کنند؟ آیا ماهی های چسبنده نوعی انگل هستند (به بیان دیگر آیا در این رابطه یکی از موجودات نفع می برد و دیگری متضرر می گردد؟) یا اینکه نوعی رابطه دو سویه میان آنها وجود دارد (یعنی هر دو طرف نفع می برند)؟

ظاهرا این رابطه پیچیده تر از چیزی است که تصور می شود. ابتدا بگذارید که به سراغ بخش مکنده بدن این ماهی برویم. این قسمت در اصل نوعی باله پشتی اصلاح شده درست مانند همان باله ایست که در قسمت پشت بدنه کوسه وجود دارد و حین حرکت آنها از آب بیرون می زند.

اما نوزادان ماهی های چسبنده این فنجان مکنده را به شکل تکامل یافته اش روی سر خود ندارند و باید منتظر بمانند تا با گذر زمان این قسمت از بدنشان نیز رشد پیدا کند.

در واقع زمانی که ماهی های چسبنده هنوز هم به بلوغ نرسیده اند، این بخش مکنده درست در همان جایی که باله پشتی کوسه قرار دارد شروع به رشد می کند و سپس همزمان با رشد ماهی به سمت سر آن حرکت می کند (آیا می توان نام بلوغ را بر آن گذاشت؟)

اگر نگاهی به انیمیشن بالا بیاندازید درخواهید یافت که باله پشتی کوسه دارای ستون فقرات عمودی است که پشتیبانی لازم را برای بافت گوشتی روی آن فراهم می کند اما در فنجان مکنده ماهی چسبنده، این استخوان ها شکلی تخت دارند.

مهره های ستون فقرات این ماهی شکلی دو بخشی دارند که یک قسمت آن به سمت راست و دیگری به چپ کشیده شده است و همه آنها در کنار هم نوعی دیسک یا سطح صاف را می سازند که لایه نازکی از پوست و گوشت روی آن کشیده شده تا یک فنجان مکنده را بسازد.

نکته دیگر آنکه از پایه هرکدام از این مهره هم یک شاخه نو رسته خارج می شود که به گفته دیو جانسون «اصطکاک بیشتری را در زمان چسبیدن ماهی به بدنه موجودات و اجسام فراهم می کند.»

به خاطر همین آناتومی بدنی، ماهی چسبنده می تواند روی سطح ناهموار (مثلا بدن موجودات زنده دیگر یا کشتی پادشاه روم که به قتل رسید) بچسبد.

جالب است بدانید جانور دیگری به نام ماهی چسبی هم مکانیزمی مشابه به این آبزی دارد و با استفاده از باله های سینه ای و لگنی خود نوعی فنجان مکنده را در قسمت تحتانی شکمش ایجاد کرده که از طریق آن می تواند خود را به صخره های ساحلی بچسباند.

اما باز گردیم به سراغ بحث خودمان: در حال حاضر دو گونه مختلف از این ماهی وجود دارد: نخست نوع صخره ای که در مورد میزبان خود حساسیت ندارد و برایش فرقی نمی کند که خود را به کوسه بچسباند، یا ماهی و یا هر چیز دیگری.

نوع دیگر این جانور هم که در اقیانوس های آزاد زندگی می کند بیشتر تمایل دارد به یک نوع جانور خاص بچسبد. به گفته کریستوفر کنالی زیست شناس کالج بوستون : «قانون کلی این است که گروهی از این ماهی ها خود را به هر موجودی می چسبانند و گروه دیگرشان که در اعماق اقیانوس زندگی می کنند تمایل دارند به موجودات و اجسام بزرگ تر که در دایره محدودتری هستند، بچسبند.»

در هر صورت این موجودات متعلق به هر گروهی که باشند، به رایگان در دریا سواری می خورند تا هم در میزان مصرف انرژی شان صرفه جویی شود و هم اینکه از خود در برابر موجودات دیگر حفاظت نمایند.

اما این جانوران از چه موادی تغذیه می کنند؟ پاسخ به این سوال نیز ظاهرا بین انواع صخره ای و نوع اقیانوسی این موجودات فرق دارد. براساس گفته کنالی، محتوی شکمی بررسی شده از گونه اقیانوسی این ماهی ها نشان می دهد که آنها عموما از پاروپایان انگلی (جانورانی کوچک از رده سخت پوستان) تغذیه می کنند که آنها نیز به بدن میزبان خود می چسبند.

همین مساله نشان می دهند که ماهی چسبنده در ازای سواری مجانی خود یک سرویس خاص را به میزبان ارائه می دهد و آن خوردن انگل هایی است که در سرتاسر پوست آن پراکنده شده اند.

اما آنطور که کنالی می گوید این اتفاق چندان هم سریع رخ نمی دهد. ایده خزیدن یک ماهی چسبنده روی بدن یک موجود دیگر و برداشتن انگل های آن اندکی دور از ذهن به نظر می آید.

به همین خاطر احتمال می رود که این انگل ها در حال جدا شدن از بدن میزبان باشند که ماهی چسبنده نیز از این فرصت استفاده کرده و به یکباره آنها را قورت می دهد.

در مقابل نوع صخره ای این آبزی بیشتر اقدام به خوردن بقایایی می کند که میزبانش موفق به خوردنشان نشده. برای نمونه ذرات و تکه های گوشتی را در نظر بگیرید که پس از تکه و پاره شدن یک طعمه توسط کوسه ها ایجاد می شود و اینها همان غذای اصلی نوع صخره ای ماهی چسبنده را تشکیل می دهند.

با این همه مشخص نشده که این جانور در زمانی که تنها یک لارو است از چه چیزی تغذیه می کند. اگر خاطرتان باشد پیشتر گفتیم که این موجود در ابتدای تولد فاقد فنجان مکنده است و به همین دلیل نمی تواند خود را به بدن موجودات دیگر بچسباند.

دانشمندان هنوز هم مطمئن نیستند اما جانسون برای این پرسش یک فرضیه دارد: شاید لارو این جانور از همان ابتدائی ترین مراحل تولد خود با میزبان ارتباطی دارند و به عنوان مثال در داخل منافذ آبشش های ماهیان دیگر پنهان می شوند.

لاروهای این ماهی دندان های بزرگ و قلابی شکلی دارند که کاملا با آنچه در دوران بزرگسالی خواهند داشت فرق دارد. شاید این لاروها از دندان های قلابی خود برای چسبیدن به آبشش ماهیان دیگر استفاده می کنند و با پنهان شدن در این ناحیه از خرده غذاهای مصرف شده توسط میزبان خود تناول می کنند تا نیازی به شنا کردن در آب های عمیق اقیانوس و گشتن به دنبال غذا نداشته باشند.

اما این ایده صرفا در حد یک فرضیه باقی مانده چراکه دانشمندان تاکنون نتوانسته اند نمونه ای از لارو این ماهی را زمانی که در آبشش آبزیان دیگر قرار دارد مشاهده نمایند و به همین دلیل هنوز مشخص نیست که علت وجود چنین دندان هایی در دهان آن چیست.

در مورد گونه بالغ این آبزی هم باید بگوییم که نمی توان با اطمینان در مورد انگل بودن، هم غذا بودن (رابطه یک طرفه آن با میزبان) یا دوسویه بودن ارتباطش با میزبان سخنی گفت.

شاید میزبان این ماهی به خاطر تمیز شدن بدنش از وجود انگل ها نفع ببرد اما همانطور که کنالی می گوید این احتمال وجود دارد که انگل ها خودشان از بدن میزبان جدا می شوند و این یعنی ماهی چسبنده خدمت خاصی را به میزبان خود ارائه نمی دهد.

نکته دیگر اینکه قرار گرفتن ماهی چسبنده روی بخش های نازک بدن میزبان می تواند باعث سایش آن مناطق شود که این مساله احتمال باز شدن منافذ پوست میزبان را افزایش داده و خطر ابتلای آنها به انواع عفونت را زیاد می کند که این رفتار نیز به هیچ وجه در روابط دو سویه و یک سویه پذیرفتنی نیست چراکه میزبان نباید از این روابط آسیبی ببیند.

کنالی همچنین الگوهایی را ارائه داده که نشان می دهند ماهی های چسبنده به میزان قابل توجهی باعث کند شدن حرکت میزبان خود می شوند. البته این اثر به وخامت آسیبی که به کشتی امپراتور روم وارد شد نیست اما قطعا می تواند تا اندازه ای بر حرکت میزبان اثر بگذارد.

این بدان معناست که میزبان هم باید انرژی بیشتری برای حرکت خود داشته باشد چراکه در قلمرو حیوانات هدر دادن انرژی به هیچ وجه پذیرفته شده نیست. کوسه هایی که ماهی های چسبنده را روی بدن خود دارند باید غذای بیشتری مصرف کنند تا این میزان انرژی از دست رفته را جبران نمایند.

و جالب است بدانید که دانشمندان تاکنون وال های زیادی را با ده ها ماهی چسبنده روی بدن هایشان در بستر اقیانوس مشاهده کرده اند که تصور کند شدن حرکتشان با این تعداد غیر ممکن است.

شاید دانشمندان قادر به خواندن ذهن موجوداتی که ماهی چسبنده را روی بدن خود دارند، نباشند اما می توانند رفتارشان را تحلیل نمایند.

براساس یکی از مطالعات انجام شده، دلفین ها زمانی که ماهی های چسبنده را روی بدن خود دارند بیشتر از آب به بیرون می پرند و آنطور که کنالی می گوید همین شواهد نشان می دهند که موجودات زیر آب تمایلی به حضور ماهی های چسبنده روی بدن خود ندارند.

بیرون پریدن از آب تاکتیکی مرسوم برای موجودات بستر اقیانوس است تا از این طریق از دست انگل های ریز و گونه های مختلف ماهی های چسبنده خلاص شوند.

از همین روی، متاسفانه دانشمندان تا به امروز موفق نشدند که به ارتباط میان ماهی چسبنده و موجودات دیگر پی ببرند و برای درک این مساله پیچیده به انجام تحقیقات بیشتری نیاز است.