نگاهی بر قوانین بین المللی در مورد فضا و مالکیت بر آن

در سال 1957 میلادی و وقتی روسیه نخستین ماهواره خود را به فضا ارسال کرد، از یک خلاء قابل توجه در قوانین و سیاست های بین المللی در رابطه با فضا پرده برداشت؛ فضای خارجی زمین چطور باید مدیریت شود؟

آیا روسیه به واسطه به پرواز درآوردن بدون مجوز یک ماهواره بر فراز محدوده هوا و فضای ایالات متحده آمریکا باید مورد مواخذه قرار می گرفت؟

مشخص بود که با قدم گذاشتن انسان به آسمان ها و در نهایت ورود آن به جو خارجی زمین، به تدوین مجموعه تازه ای از قوانین برای مدیریت فضا نیاز است.

همین اتفاق و همچنین ایده مستعمره سازی فضا توسط آمریکا و روسیه و ایجاد پایگاه های تسلیحاتی هسته ای در این محدوده عاقبت به تصویب «معاهده فضایی» در سال 1967 میلادی انجامید.

آن معاهده در ادامه پیکره اصلی قوانین فضایی را ایجاد کرد و الهام بخش چندین کنوانسیون و توافق بین المللی دیگر شد. در این بخش قصد داریم نگاهی بیاندازیم به برخی از اصلی ترین قوانین تدوین شده فعلی در رابطه فضا و سیاست هایی که در آینده به آنها نیاز خواهد بود.

«معاهده فضایی» سازمان ملل متحد مهم ترین بخش از قوانین فضایی را می سازد. این معاهده قوانین متعددی را تعریف می کند که رفتار کشورهای مختلف در فضا را مشخص می نماید.

1- فضا یک محیط مشاع است و هرکسی اجازه دارد که به اکتشاف آن بپردازد.

در معاهده فضایی آمده است: اکتشاف در فضا و استفاده از آن برای تمامی کشورهای دنیا آزاد است.

2- اما هر کشوری که به اکتشاف فضا می پردازد باید این کار را به صورت صلح آمیز انجام دهد.

ماه و دیگر اجرام آسمانی باید صرفا برای اهداف صلح آمیز مورد استفاده قرار گیرند.

3- این یعنی هیچگونه پایگاه نظامی نباید در آنها ایجاد شود.

هیچ کشوری اجازه ندارد که تسلیحات هسته ای خود را در مدار زمین قرار داده یا یک پایگاه نظامی اش را در نقطه ای فراتر از زمین قرار دهد.

4- محدودیت صرفا به پایگاه های نظامی مربوط نمی شود، هیچ کشوری اجازه ادعای مالکیت در فضا را ندارد.

صرفا به این خاطر که ایالات متحده آمریکا پرچم خود را در سال 1969 میلادی روی ماه به احتزاز درآورد به معنای مالکیت این کشور بر ماه نیست.

 

هرآنچه در فضا وجود دارد به مثابه آب های بین المللی است. این قاعده را می توان به طرق جالبی به تصویر کشید و یکی از مثال های بارز برای آن فیلم تخیلی «مریخی» است.

در این فیلم، کاراکتر اصلی یعنی مارک واتنی در مریخ تنها می ماند. وقتی او درون یک منطقه مسکونی متعلق به ناسا روی مریخ حضور دارد، قوانین ایالات متحده آمریکا در مورد وی اعمال می شوند اما به محض آنکه از این محدوده پای را بیرون گذاشته و روی خاک مریخ قدم می گذارد، قوانینی که در مورد آب های بین المللی وجود دارند در موردش اعمال می شوند.

 

در جایی از فیلم واتنی نیاز دارد که از فضاپیمای ناسا برای فرار استفاده نماید اما سیستم های ارتباطی اش کار نمی کنند و در نتیجه ناسا نمی تواند به او اجازه این کار را دهد و از طرفی براساس معاهده فضایی، نمی تواند ادعای مالکیت چیزی از فضا را داشته باشد. واتنی باید سفینه خود را برای فرارش به خدمت بگیرد و این کار براساس قوانین بین المللی نوعی «سفینه دزدی» محسوب می شود.

او در کتاب مریخی اینطور می گوید: بعد از آنکه سوار Ares 4 می شوم، پیش ازآنکه با ناسا ارتباط برقرار نمایم، بدون دریافت مجوز کنترل سفینه را در آب های بین المللی در دست می گیرم. با این کار من یک سارق خواهم بود، دزد فضاپیما!

5- براساس «توافقنامه ماه» هیچ کشوری نمی تواند ادعای مالکیت اجرام آسمانی را مطرح کند.

براساس این توافق: نه سطح ماه و نه لایه های زیرین سطح آن یا هر بخش دیگری و یا منابع طبیعی موجود در آن، جزو اموال کشورها، نهادهای بین دولتی، سازمان های غیردولتی، سازمان های ملی یا موجودیت های غیردولتی و یا حتی افراد نیستند.

براساس این توافق همچنین هیچکس نمی تواند از ماه به عنوان یک پایگاه نظامی استفاده کرده یا زرادخانه تسلیحات هسته ای اش را در مدار اطراف ماه مستقر نماید.

البته این کار برای مردم بلامانع است

جالب است بدانید که افرادی نظیر دنیس هوپ برای سال ها زمین های ماه را به دیگران می فروختند. هوپ حتی یک سفارت خانه قمری را روی ماه تاسیس کرد و مدعی شد که رئیس جمهور منتخب دولت کهکشانی آن است.

وی در سال 2013 میلادی در مصاحبه با نشریه U.S. News و World Report اظهار داشت: من به سازمان ملل متحد اعلام مالکیت کردم و اظهار داشتم که می خواهم زمین های ماه را تقسیم کرده و آن را بفروشم اما هیچگاه جوابی را از این سازمان دریافت نکردم. او ادامه می دهد: این معاهده یک راه گریز دارد و آن اینکه در مورد اشخاص قابل اجرا نیست.

با این همه، اغلب سیاستمداران و قانونگذران تایید کردند که هوپ استدلال مناسبی در این باره نداشته و هر فردی که از او زمین های ماه را خریداری کند حق قانونی برای تملک آنها را نخواهد داشت.

6- هرآنچه به فضا فرستاده می شود باید به ثبت برسد

قانون مربوط به کنوانسیون ثبت تقریبا مانند قوانینی است که در مورد ثبت وسایل نقلیه روی زمین وجود دارد منتها با این تفاوت که در مورد فضاپیماها اعمال می شود.

اما علاوه بر الگوی فعلی، سن و سال و جزئیات مربوط به مالکیت لازم است که مسیر مداری وسیله مورد نظر شما، محل پرتاب آن و کارهایی که قرار است در فضا انجام دهد هم به ثبت برسند.

7- در صورت بروز سوانح فضایی، کشورها مسئولیت خسارت های وارده را بر عهده دارند.

براساس این معاهده، دولت ها مسئولیت تمامی خسارت های ناشی از فضاپیمای خود را بر عهده دارند و تمامی فعالیت های آن در فضا فارغ از آنکه از سوی یک نهاد دولتی برای ماموریت ارسال شده باشد یا یک شرکت خصوصی تماما بر عهده کشورهایشان است.

8- خسارات ناشی از اکتشافات فضایی آنقدر برای کشورها نگران کننده بود که در ادامه یک پیمان نامه مسئولیت پذیری جداگانه برای آنها تدوین شد.

اگر ماهواره کشور شما با ماهواره ای دیگر برخورد کرده و آن را خراب کند، آنگاه براساس کنوانسیون مسئولیت پذیری، کشورتان موظف است که خسارت های وارده را بپردازد؛ به بیان ساده تر خودتان آن راخراب کرده اید خودتان هم درستش می کنید.

9- هیچکس اجازه آلوده کردن فضا را ندارد

ناسا و دیگر نهادهای فضایی ملزم هستند که در زمان پرتاب فضاپیماهای خود برای اکتشافات فضایی، هرآنچه در توان دارند برای جلوگیری از آلودگی فضای بیرونی زمین انجام دهند.

اگر میکروب های سطح زمین به سیاره دیگری انتقال یابند آنگاه می توانند دیگر اشکال حیات را نیز که ممکن است در آنجا وجود داشته باشند در معرض خطر قرار دهند. از طرف دیگر، وجود آلودگی و میکروب در فضا ممکن است سازمان های فضایی را به اشتباه بیاندازد که گونه ای از حیات را در این محیط کشف کرده اند.

البته که نمی شود تمامی آثار زمین را از پیکره فضاپیماها پاک کرد، با این همه، کاوشگرها یا اجسامی که قرار است در ادامه روی سطح سیارات حرکت نمایند قبل از پرتاب به فضا کاملا استرلیزه می شوند.

در واقع به موجب همین بخش از معاهده فضایی است که یک فضانورد نمی تواند دریچه فضاپیمای خود را باز کرده و جسد همراهانش را در فضا رها کند.

10- توافقنامه نجات

براساس این توافق کشورها باید تمامی گام های لازم و ممکن را برای نجات و کمک به فضانوردانی که به دردسر افتده اند بردارند و آنها را به کشور ارسال کننده شان برگردانند.

11- از این پس شهروندان آمریکایی می توانند مواد معدنی را از ستاره ها برداشت کنند.

در معاهده بین المللی افراد از مطرح کردن ادعای مالکیت در فضا منع شده اند، اما طبق قانون فضایی سال 2015 که جنجال های زیادی را برپا کرد، افراد می توانند بر منابع فضایی مالکیت داشته باشند:

آن دسته از شهروندان ایالات متحده آمریکا که در فرایند بازیابی تجاری یک منبع ستاره ای یا یک منبع فضایی مشارکت داشته اند می توانند مالکیت هر منبع ستاره ای یا فضایی را در اختیار بگیرند یا آن را به دیگری انتقال داده و بفروشند.

البته هنوز هم مناقشات زیادی در مورد درست بودن این قانون با در نظر داشتن معاهده فضایی پابرجاست. هرچند که ایالات متحده آمریکا پیشتر نمونه هایی از صخره های ماه را به زمین آورده بود و هیچکس در مورد مالکیت آن صخره ها حرفی را به میان نیاورد، با این همه، به نظر می آید تدوین نوعی سیستم مجوز اکتشافات معدنی بتواند به این مناقشه خاتمه دهد.

در هر حال، روشن است که همچنان به قوانین بیشتری نیاز است تا به این ابهامات پایان داده شود.