گفتگوی دیجیاتو با مدیر واحد سلامت هوشمند فناپ درباره طرح بیمارستان هوشمند

درباره ی فناپ و حوزه ی سلامت هوشمند

شرکت فناوری اطلاعات و ارتباطات پاسارگاد آریان (فناپ) در سال ۱۳۸۴ با سرمایه گذاری گروه مالی پاسارگاد و جمعی از متخصصان و کارآفرینان صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات به صورت سهامی خاص تأسیس شده است. فناپ در آغاز راه، فعالیت های خود را در حوزه ی نرم افزارهای بانکی آغاز کرد، اما امروز علاوه بر این حوزه، در حوزه های دیگر فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز مشغول فعالیت است و به یکی از بزرگترین هولدینگ های خصوصی در این زمینه تبدیل شده است.

رویکرد راهبردی فناپ «هوشمندی» تعریف شده است. این شرکت همزمان با اجرایی شدن طرح تحول نظام سلامت و متناسب با شعار خود یعنی «تغییر سبک زندگی ایرانیان بر پایه ی هوشمندسازی»، چند سالی است واحد کسب و کار «سلامت هوشمند» را ایجاد کرده است. این واحد کسب‌ و کاری با مطالعه ی الگو ها و مدل‌ های جهانی و ملی نظام سلامت و بیمه ی سلامت، برنامه ی منسجمی برای توسعه ی راهکار های هوشمند در حوزه ی سلامت طرح‌‌ ریزی کرده و به منظور پیاده‌ سازی و بهره‌ برداری از راهکار های هوشمند و تحقق سلامت هوشمند در سطح ملی، فعالیت خود را در سرتاسر زنجیره ی ارزش سلامت توسعه داده است. راهکار های فناپ در سه سطح ملی (مثل راهکار جامع و یکپارچه سلامت هوشمند)، کلان (مثل راهکار جامع بیمارستان هوشمند) و خرد (مثل راهکار مطب هوشمند) تعریف شده اند.

در همین راستا چندی پیش خبری منتشر شد مبنی بر اینکه شرکت فناپ طی امضای توافقنامه‌ ای با شرکت «آوای فناوری اطلاعات سلامت» به عنوان بازوی ICT وزارت بهداشت، به یکی از اپراتورهای سلامت هوشمند در ایران تبدیل شده است. ظاهراً سرمایه‌گذاری و مشارکت در طراحی، معماری، پیاده‌ سازی، استقرار، بهره‌ برداری، پشتیبانی و توسعه ی راهکار جامع و یکپارچه ی بیمارستان هوشمند و ابر درمان جزو مفاد این توافقنامه است. به گزارش وبسایت فناپ، بر مبنای توافق صورت گرفته، شرکت‌ های فناپ و آوا متعهد شده اند که به ۲۰ هزار تخت بیمارستانی خدمات بدهند و راهکار بیمارستان هوشمند را در آنها پیاده‌ سازی کنند.

از قرار معلوم بیمارستان شریعتی با بیش از ۶۰۰ تخت بیمارستانی، به عنوان پایلوت مطالعه ی فرآیندها برای معماری این طرح انتخاب شده است. فناپ و آوای فناوری اطلاعات سلامت هم‌ اکنون در فاز مطالعاتی این طرح قرار دارند و با بررسی وضعیت موجود این بیمارستان،‌ نیازمندی‌ ها برای دستیابی به وضعیت مطلوب را پیش‌ بینی خواهند کرد.

اما برای اطلاع از جزئیات این خبر، به سراغ سعید مارکلائی، مدیر واحد سلامت هوشمند فناپ رفتیم و با او به گفتگویی مفصل نشستیم که ماحصل آن را در ادامه از نظر خواهید گذراند.

- سابقه ی سلامت هوشمند به کجا بر می گردد؟ فناپ از چه زمانی حس کرد باید به این حوزه وارد شود؟

«با اینکه سابقه ی سلامت الکترونیکی در کشور ما به دهه ی 80 بر می گردد، مقوله ی سلامت هوشمند مسأله ای است که در کشور ما طی یکی دو سال اخیر به آن توجه شده است. اتفاقی که در آن زمان رخ داد بیشتر اتوماسیونی بود که زیاد با تغییر فرایند همراه نبود و با اینکه نیازمندی ها خیلی مشهود به نظر می رسید، در این دوره پاسخ دقیقی به آنها داده نشد. بخش های مختلف این حوزه هیچگاه با یکدیگر یکپارچه نشدند و با نگاه جامع به آنها نگاه نشد و این معضل همچنان هم ادامه دارد. یعنی با وجود تلاش های صورت گرفته، ما از نبود یک سیستم یکپارچه که بتواند اطلاعات را در سطوح مختلف در دسترس افراد قرار دهد رنج می بریم، در حالی که در بسیاری از کشورهای دنیا این موضوع حل شده است».

«تصمیمات و سیاست های دولت جدید و تزریق منابع باعث شد تحول در این عرصه سرعت بیشتری بگیرد. طبق قانون برنامه ی پنجم توسعه ی کشور، دولت وظیفه دارد تا پایان سال دوم برنامه (در حال حاضر سال پنجم آن نیز رو به اتمام است) مباحث ادغام بیمه ها، و پرونده ی سلامت الکترونیکی ایرانیان را به نتیجه برساند. پشتیبانی دولت و شرایط محیطی باعث شد فناپ به این نتیجه برسد که این مفهوم به طور جدی باید مطرح شود».

- تفاوت خدمات الکترونیکی و هوشمند در چیست؟

«هوشمند بودن با الکترونیک بودن بسیار متفاوت است. الکترونیک بودن به معنای پیاده سازی فرایندهای موجود در بستر الکترونیک است ولی هوشمند سازی، ضمن تغییر و بهبود در فرایندها از پویایی برخوردار است که باعث می شود همواره سیستم در جهت بهبود حر کت کند. تجربه ی هوشمند سازی در بخش ها و صنایع مختلف در حال پیگیری است و در حوزه ی سلامت نیز، نمونه های موفقی از هوشمند سازی فرایند ها می توان یافت که ارزش ها و منافع قابل توجهی ایجاد کرده است. لازم به ذکر است که برای تعریف این طرح بیش از 60 کشور دنیا مورد مطالعه قرار گرفته است. برای مثال در حال حاضر بیمارستان هوشمند در کره ی جنوبی و سنگاپور پیاده سازی شده و مشغول خدمت رسانی است».

- بخش سلامت هوشمند فناپ غیر از پروژه ی بیمارستان هوشمند، پروژه هایی مثل مطب هوشمند را نیز دنبال می کند. مطب هوشمند چه ویژگی هایی دارد؟

«در پروژه ی مطب هوشمند سرویس های گوناگونی تعریف شده است، مثل جستجو و رزرو پزشک بر مبنای شاخص های مختلف. یعنی برای مثال با استفاده از یک اپلیکیشن موبایل قادر خواهید بود هم پزشک مورد نظر خود را پیدا کنید، هم وقت بگیرید و هم پرداخت کنید. این خدمات در مطب پزشک نیز با اپلیکیشن دسکتاپی همراه می شود که خدمات گوناگون مثل تشکیل پرونده ی پزشکی برای بیمار و مدیریت هزینه ها جزئی از آن است».

- در مورد طرح داروخانه ی هوشمند نیز کمی توضیح می دهید؟

«داروخانه ی هوشمند نیز به همین شکل است. گردش مالی صنعت داروی ما چیزی حدود ده هزار میلیارد تومان است. با این حال هیچ ساز و کار درستی در مدل کسب و کار داروخانه ها وجود ندارد و داروخانه های ما بیشتر شبیه انبار دارو هستند و باز یکپارچگی وجود ندارد. برای مثال نسخه ی پزشک هنوز به صورت دستی و روی کاغذ به داروخانه منتقل می شود و این کارآمد نیست. راهکار داروخانه ی هوشمند امکان انجام فرایند های کنترل موجودی، تعیین نقطه ی سفارش، سفارش گذاری دارو به تأمین کننده، مدیریت لجستیک و ... را با استفاده از ابزار های نوین فراهم می کند».

- در سطوح بالاتر این خدمات به بیمارستان هوشمند می رسیم؟

«در سطوح بالاتر می رسیم به کلینیک ها، پلی کلینیک ها و بیمارستان های هوشمند و اساساً هر مرکز درمانی که بیمار بتواند در آن بستری شود».

- در مورد بیمارستان هوشمند بیشتر توضیح می دهید؟ اساساً چه نیازهایی را برطرف می کند و چه فرایندهای متفاوتی به کار می گیرد؟

«بیمارستان هوشمند در سه قسمت تعریف شده است. خود بیمارسان محل ارائه ی خدمت در نظر گرفته می شود و بر این اساس دو مرحله ی پیش از خدمت و پس از خدمت تعریف می شود. بخشی از این راه حل حسابداری قیمت تمام شده است که به شدت در بیمارستان ها مورد نیاز است (مالی). در بیمارستان هوشمند حوزه ی مدیریت بیمارستان به عنوان یکی از زیرسیستم های اصلی تعریف می شود (مدیریتی)».

«راه حل هایی برای قبل و بعد از این خدمات نیز در این طرح پیش بینی شده است. برای مثال در قسمت اول مهتا یا مدیریت هوشمند تندرستی ایرانیان تولید شده است که وظیفه ی آن پایش سلامتی ایرانیان به صورت مستمر است. این راه حل فعلاً سازمانی است و در ماه یک تا چهار بار با استفاده از ابزار های لازم شاخص های سلامتی فرد را اندازه گیری می کند. مجموع این داده ها پروفایل سلامت فرد را تشکیل می دهند و به هر پروفایل یک متخصص اختصاص داده می شود. متخصص روند شاخص های فرد را می بیند و توصیه های لازم را به او ارائه می دهد. سامانه نیز به صورت خودکار محتوای مورد نیاز برای خود مراقبتی را برای فرد می فرستد».

«در چشم انداز سلامت هوشمند برای هر ایرانی یک پرونده ی سلامت هوشمند در نظر گرفته شده است اطلاعات فرد از قبل از تولد تا پس از مرگ در این پرونده جمع آوری و به روزرسانی می شود و طبق استاندارد های تعریف شده توسط حاکمیت، در سطوح مختلف قابل دسترسی خواهد بود. با جمع شدن این اطلاعات می توان به سمت بیگ دیتا رفت و با تحلیل و آنالیز اطلاعات، به خروجی های ارزشمندی دست یافت».

«مدیریت کیفیت خدمات از جمله مباحث دیگری است که در طرح بیمارستان هوشمند به آن پرداخته می شود. مفاهیمی نظیر کیفیت و کنترل کیفیت در کشور ما واژه های غریبی محسوب می شوند. کیفیت چیزی جز خواسته ی مشتری نیست. تعریف کیفیت در تولید کار سختی نیست، اما در ایران این کار در مورد خدمات کمتر انجام شده است. در راه حل بیمارستان هوشمند تمام خدمات با این مفهوم کنترل کیفی می شوند. هوشمندی آن در این است که هر خدمتی با استاندارد خود مقایسه می شود و اگر عدم تطابقی وجود داشت، هم گزارش آن ارسال می شود و هم به دنبال ریشه ی آن، بررسی و بهبود رخ می دهد. البته تا رسیدن به این نقطه فاصله داریم. اما در این راه حل نظام کنترل کیفی خدمات پیش بینی شده است».

- چرا بیمارستان ها باید هوشمند باشند؟

«برخی از مشکلاتی که قرار است راهکار بیمارستان هوشمند آنها را حل کند عبارت اند از»:

• دوباره کاری های موجود مثل درخواست چندباره ی اطلاعات از بیماران و ذخیره ی اطلاعات به صورت جزیره ای و غیر یکپارچه، که باعث کاهش کیفیت خدمات بهداشت و سلامت می شوند
• عدم وجود امکان ارزیابی اقتصادی دقیق مدیران از خدمات ارائه شده بر مبنای قیمت تمام شده و همچنین عدم دسترسی به ارزیابی های دقیق عملکردی کارکنان و گزارش های مورد نیاز
• اعمال هزینه های آشکار و نهان بسیار مثل هزینه های بالای انرژی و نگهداری تجهیزات به دلیل عدم استفاده از فناوری های نوین در مدیریت ساختمان ها و دارایی های فیزیکی بیمارستان ها»

«به طور کلی بحث ما بحث الکترونیکی کردن فرایند های بیمارستان نیست؛ برخی از این فرایند ها باید تغییر کنند. جالب است بدانید بالغ بر 2000 فرایند تا الان شناسایی شده و شناسایی فرایند ها هنوز هم ادامه دارد».

- ویژگی های منحصر به فرد راهکار جامع بیمارستان هوشمند کدام اند؟

• در دسترس بودن اطلاعات به روز بیمار با تشکیل پرونده هوشمند سلامت بیمار
• مدیریت و کنترل هوشمند دارایی ها با استفاده از فناوری RFID
• تحلیل در لحظه ی اطلاعات با استفاده از هوش تجاری (BI) و ارائه ی داشبورد های مدیریتی بیمارستان هوشمند
• مدیریت سرمایه های انسانی و ارزیابی عملکرد کارکنان بر اساس شاخص های کلیدی عملکردی (KPI)
• محاسبه ی میزان دقیق بهای تمام شده هر خدمت
• ارتباطات و تعاملات در لحظه میان بیمار، بیمارستان و بیمه های پایه و تکمیلی
• برقراری نظام جامع مهندسی کیفیت خدمات پزشکی برای بهبود فرایند های ارائه ی خدمت
• استفاده از اطلاعات عظیم ثبت شده در پرونده های هوشمند پزشکی افراد، در تحقیق و توسعه ی دانش و پژوهش پزشکی
• کاهش خطای پزشکی با استفاده از انواع سیستم های تصمیم یار پزشک در تشخیص ها و تجویز ها
• کاهش هزینه های مصرف انرژی با هوشمندسازی سیستم مدیریت ساختمان
• کنترل و مدیریت موجودی و انبار به صورت هوشمند
• پشتیبانی از ارائه ی خدمات در حوزه ی گردشگری سلامت
• یکپارچگی میان تمامی سیستم های درون بیمارستانی، ارتباط و یکپارچگی با سایر بیمارستان ها و ارتباط و یکپارچگی با سیستم های سطح حاکمیت بهداشت و درمان

- آیا تغییر مدیران در سطح حاکمیت می تواند بر آینده ی این طرح اثرگذار باشد؟

«تصور اشتباهی که در گذشته وجود داشت این بود که دولت باید زیرساختی ایجاد کند و بقیه از آن استفاده کنند. اما امروز استاندارد های زیرساخت های لازم برای این کار توسط حاکمیت تعریف، و پیاده سازی آن به بخش خصوصی واگذار می شود. اصولاً در تمام پروژه های موفق دنیا، این کار با مشارکت بخش خصوصی انجام شده است».

«با توجه به درازمدت بودن طرح، اگر نگاه به حاکمیت باشد با توجه به تغییراتی که ممکن است در دولت های مختلف رخ دهد موفقیتی در کار نخواهد بود. اما اگر بدانیم بخش خصوصی کجا و با چه مدلی وارد شود بحث فرق می کند. نگاه فناپ این است که با شکل گیری رقابت، این پروژه خود به خود رشد خواهد کرد و مردم نیز تفاوت آن را احساس می کنند».

- رقابتی که از آن صحبت می کنید با رقابتی که در حال حاضر در این فضا وجود دارد چه تفاوتی خواهد داشت؟

«در حال حاضر به خاطر تفاوت زیاد سطح عرضه و تقاضای خدمات بخش سلامت، توجه زیادی به کیفیت نمی شود، اما اوضاع قطعاً به این شکل نمی ماند. با ایجاد ظرفیت های جدید و بهبود ظرفیت های موجود از قبل، به مرور زمان عرضه و تقاضا به تعادل بهتری می رسند و اینجاست که کسب و کار ها وارد رقابت کیفی می شوند. در نتیجه ی همین رقابت است که نگران آسیب دیدن این مفهوم به واسطه ی تغییرات مدیریتی در سطح دولت و حاکمیت نیستیم. این نیاز در میان مردم به وجود آمده است و همه به این نتیجه رسیده اند که راهی جز این وجود ندارد».

- هزینه ی این خدمات از چه کسی گرفته می شود؟ اساساً هزینه های پرداختی مردم بر چه مبنایی است؟

«فناپ بابت محصول نرم افزاری خود پولی دریافت نمی کند. در عوض خدمات را منبع درآمد خود در نظر گرفته است. نگاه فناپ همیشه خدمات است نه محصول. وقتی خدماتی بتواند کسب و کار پزشک را رونق ببخشد دلیلی برای استفاده نکردن از آن باقی نمی ماند. وقتی مردم و حاکمیت نیز از این خدمات رضایت داشته باشند توسعه ی سریع این خدمات قطعی خواهد بود و فناپ تردیدی در این موضوع ندارد».

- فکر نمی کنید در هر صورت بار مالی چنین طرح هایی، چه در ازای محصول و چه در ازای خدمات، به دوش مشتری می افتد؟

«اجرای این طرح بار مالی خاصی به کسی تحمیل نمی کند چون در حال حاضر پرت منابع زیادی داریم که با این راه حل از هدررفت آنها جلوگیری می شود. هیچ کسی در برابر اجرای یک طرح ارزشمند مقاومت نخواهد کرد. هزینه ای که این خدمات در بر خواهد داشت با ارزشی که برای استفاده کنندگان خود می آفریند قابل مقایسه نخواهد بود».

- در زمینه ی سلامت هوشمند و یا به ویژه بیمارستان هوشمند، رقیبی هم دارید؟ رویکرد فناپ در قبال رقبایش چیست؟

«شرکت فناپ در زمینه ی بیمارستان هوشمند تنها نیست و اپراتورهای دیگری نیز به این مقوله ورود کرده اند. اما فناپ از حضور همه ی آنها استقبال می کند و این را به فال نیک می گیرد».

- با وجود اپراتورهای متعدد، با چیزی تحت عنوان تعدد سیستم ها مواجه نخواهیم شد؟

«در این میان صحبت از تعدد سیستم ها نیست. تمام راه حل های ارائه شده از سوی شرکت های مختلف تحت معماری مشخص شده از سوی وزارت بهداشت و درمان تولید می شوند و مهم این است که با این استاندارد ها همخوانی داشته باشند. وزارت بهداشت مأموریت رگولاتوری این موضوع را به شرکت آوای فناوری اطلاعات واگذار کرده است و فناپ برای تولید محصولات خود با آوا قرارداد دارد».

- برای اجرای طرح های سلامت هوشمند مثل بیمارستان هوشمند، با شرکت های بین المللی هم همکاری یا مذاکره ای داشته اید؟

«فناپ برای بهره مندی از دانش، تجربه و مشارکت در سرمایه گذاری در این حوزه با شرکت های معتبر بین المللی مذاکراتی جدی داشته و با دو شرکت به نتیجه رسیده است اما هنوز قراردادی امضا نشده است. فناپ اساساً به دنبال اینکه عامل فروش محصول شرکتی خارجی باشد نیست. از جمله شروط قرارداد های احتمالی، تولید مشترک محصول خواهد بود. لازم به ذکر است که نگاه فناپ فقط به بازار داخل محدود نمی شود و نیم نگاهی به بازار منطقه نیز دارد. کشورهای همسایه ی ما مثل عراق و افغانستان نیز می توانند بازار خوبی برای ما و شرکای احتمالی ما در این زمینه باشند».

- فناپ برای طرح بیمارستان هوشمند چه مقدار بودجه در نظر گرفته است؟

«هر چقدر که لازم باشد. اجازه بدهید از ذکر عدد دقیق خودداری کنم، چون هنوز هزینه ها به طور کامل ارزیابی نشده اند».

- چقدر به طرح بیمارستان هوشمند امیدوار هستید؟ آینده ی آن را چگونه می بینید؟

من بسیار به طرح شرکت خود امیدوار هستم. اعتقاد دارم اگر قرار باشد در سلامت هوشمند اتفاقی بیافتد، بهترین فرصت آن الان است. این فرصت نه قبلاً فراهم بوده و آینده نیز مشخص نیست. امروز فضا در همه ی ابعاد مثبت ارزیابی می شود؛ چه در سطح حاکمیت، در چه حوزه ی کسب و کار ها و چه در حوزه ی سرمایه گذاری. اگر همه چیز خوب پیش برود شاهد شروع تحولی در عرصه ی سلامت خواهیم بود به گونه ای که مردم آن را حس کنند».

- این تحول چه زمانی برای مردم ملموس خواهد بود؟

«در حال حاضر این انتظار وجود ندارد که در کوتاه مدت شاهد تحولی باشیم؛ این یک طرح بلندمدت است».