زیکا را بیشتر بشناسیم؛ ویروسی کشنده و بدون درمان که در حال فراگیر شدن است

یک ماه پیش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ایالات متحده آمریکا نخستین هشدار مسافرتی خود را صادر کرد: زنان آمریکایی که در سن و سال باروری هستند (خواه باردار باشند و خواه نباشند) از سفر به کشورهایی که ویروس زیکا/Zika در آنها رویت شده خودداری نمایند.

در این هشدار همچنین از خانم هایی که در کشورهای میزبان ویروس زندگی می کردند درخواست شده بود که از باردار شدن خودداری نمایند.

در واقع زیکا نوعی بیماری ویژه مناطق استوایی است که به واسطه پشه ها از انسانی به انسان دیگر انتقال می یابند و باعث ایجاد نقایص مادرزادی و حتی مرگ در نوزادان برزیلی شده است.

تا به امروز، برزیل بیشترین تدابیر را برای مبارزه با شیوع زیکا اتخاذ کرده و نسبت به کشورهای دیگر، بیشتر با آن درگیر بوده است؛ طبق آمارها، بالغ بر یک میلیون نفر از جمعیت این کشور به ویروس یاد شده آلوده شده اند.

بالغ بر یک میلیون نفر از جمعیت برزیل به ویروس زیکا آلوده شده اند.

اما ظاهرا زیکا در 20 کشور دیگر دنیا و محدوده آمریکای مرکزی، جنوبی و حوزه کارائیب از جمله کلمبیا، السالوادور، هایتی، هندوراس، مکزیک، ونزوئلا و پورتوریکو نیز مشاهده شده است.

علیرغم این وسعت اما، تا همین اواخر شمار اندکی از مردم در مورد زیکا شنیده بودند. برای نمونه تا سال 2013 هیچ موردی از ابتلا به زیکا در نیم کره غربی گزارش نشده بود و نخستین نشانه ها از ظهور این ویروس در آمریکا تازه در سال 2014 رویت شد و به تدریج جزایر شرقی و برزیل نیز با آن دست به گریبان شدند.

حالا سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده که زیکا «به شکلی انفجاری در حال شیوع» در سرتاسر آمریکاست و هشدار داده که براساس ارزیابی هایش ویروس یاد شده به تمامی کشورهای قاره آمریکا خواهد رسید. در این بخش در نظر داریم اطلاعات جامعی را در رابطه با زیکا در اختیارتان قرار دهیم.

تا همین اواخر، تصور می شد که زیکا یک ویروس بسیار نادر و بی خطر باشد

زیکا نخستین بار در سال 1947 کشف شد (در جنگل زیکا واقع در اوگاندا) با این همه، در تمام این سال ها آسیبی را متوجه انسان نکرد. دکتر مارکوس اسپینال، مدیر بیماری های واگیرداد سازمان بهداشت قاره آمریکا موسوم به PAHO در این باره گفته است: تا سال 2007 صرفا 14 یا 15 مورد ابتلا به این بیماری ثبت شده است.

از آن زمان به بعد اما، نخستین همه گیری بزرگ زیکا در جزیره Yap واقع در میکرونزیا گزارش شد و دیگر جزایر اقیانوس آرام شامل فیجی نیز به صورت مقطعی شاهد شیوع آن بودند.

در حال حاضر محققین بر این باورند که ویروس زیکا عمدتا از طریق پشه ها منتقل می شود و نحوه انتقالش هم به این صورت است که یک پشه فرد مبتلا را نیش می زند، خون او را می مکد و دفعه بعد که فرد دیگری را نیش زد ویروس را به وی انتقال می دهد.

به بیان دیگر زیکا نوعی آربوویروس است؛ یعنی ویروسی که از طریق حشره به انسان منتقل می شود (اگر بخواهیم دقیق تر بگوییم زیکا به خانواده Flavivirus تعلق دارد که مواردی چون تب زرد، دنگ و نیل را در برمی گیرد و به ویروس هایی گفته می شود که در بدن انسان و سایر پستانداران میزبانی می شوند).

اما تنها راه برای آلوده شدن به این ویروس پشه نیست و آنطور که برخی از پژوهش ها نشان می دهند از طریق روابط جنسی نیز امکان انتقال آن وجود دارد. زیکا همچنین از طریق خون نیز قابل انتقال است و مادری که به آن آلوده شده می تواند ویروس را در دوران بارداری هم به جنین خود انتقال دهد.

همانطور که گفته شد، موارد ابتلا به این ویروس بسیار اندک بود و به همین خاطر پژوهشگران حتی تصورش را هم نمی کردند که زیکا تا این اندازه نگران کننده باشد. طبق برآوردهای صورت گرفته در حدود هشتاد درصد از موارد، حتی بعد از آلوده شدن نیز علائم آن در فرد بروز نمی کند.

در مورد علائم بیماری که در 20 درصد باقیمانده ظهور می کنند باید بگوییم که بسیار ملایم هستند و مواردی چون راش یا جوش های دانه ریز، سردرد، درد مفاصل و استخوان ها و همچنین تب را در بر می گیرند.

این علائم عموملا 3 الی 12 روز بعد از گزیده شدن فرد توسط پشه ها بروز می کنند و بعد از آن ظرف یک هفته از میان می روند. از همین رو افراد مبتلا به ندرت در بیمارستان بستری می شوند و آمار مرگ و میر ناشی از آن نیز بسیار پایین است.

اما حالا دانشمندان نگرانند که نکند این ویروس را دست کم گرفته اند و در مورد خطرات ناشی از زیکا اهمال کرده باشند.

شواهدی به دست آمده که نشان می دهد زیکا در بروز نواقص مادرزادی موثر است

 

در یک سال اخیر، مقامات دست اندرکار در حوزه بهداشت عمومی به شواهدی دست یافته اند که نشان میدهد زیکا با نواقص مادرزادی در نوزادان و ایجاد مشکلات عصبی در بزرگسالان ارتباط دارد.

برزیل را در نظر بگیرید: این کشور در دو سال اخیر، موج غیرمعمولی از موارد ابتلا به زیکا را در خود شاهد بوده است که احتمال می رود شدت گرفتن آن بعد از جام جهانی 2014 فوتبال رخ داده و توریست ها ویروس را با خود به آن آورده اند. طبق گزارشات، سال گذشته بیش از یک و نیم میلیون نفر به این ویروس آلوده شدند.

و جالب است بدانید که در همین برهه، شمار نوزدانی که به صورت مادرزادی به میکروسفالی مبتلا بودند به میزان قابل توجهی در برزیل افزایش یافت. میکروسفالی همانطور که گفته شد یک بیماری مادرزادی است و مبتلایان به آن سرهای کوچکی دارند و مغزشان نیز به صورت کامل رشد نکرده است.

از اکتبر سال 2015 به این طرف، بیش از 3500 نوزدا مبتلا به میکروسفالی در برزیل متولد شده اند.

به صورت عادی، شمار نوزادانی که با این نقص در برزیل متولد می شوند برابر با چند صد نفر در سال است اما از اکتبر سال 2015 به این طرف، آنطور که مقامات رسمی بهداشت و درمان این کشور اعلام کرده اند بیش از 3500 مورد نوزدا مبتلا به میکروسفالی در برزیل متولد شده اند.

 

حالا بسیاری از کارشناسان باور دارند که این هم زمانی تصادفی نیستند و افزایش غیر عادی مبتلایان به این نقص مادرزادی به زیکا مربوط می شود و دست کم تعداد زیادی از نوزادانی که اخیرا با این نقص متولد شده اند تحت تاثیر زیکا بوده اند.

در واقع وقتی محققان برزیلی مایع آمنیوتیک مادرانی که جنین هایشان به میکروسفالی مبتلا بودند را مورد آزمایش قرار دادند با ویروس زیکا برخورد کردند.

در ماه ژانویه نیز دانشمندان مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ایالات متحده آمریکا در مغز دو جنین مبتلا به میکروسفالی که 24 ساعت بعد از تولد جان باخته بودند، ویروس زیکا پیدا کردند. آنها همچنین در بدن دو خانم بارداری که سقط جنین کرده بودند، شواهدی از وجود ویروس یاد شده را پیدا کردند.

تحقیقاتی که پیشتر روی موارد شیوع این ویروس (از جمله در جزایر فرانسوی پلینزی) صورت گرفته بود حاکی از افزایش موارد نقص مادرزادی نوزادان بعد از رسیدن ویروس زیکا به آن مناطق بود.

البته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا در مورد اظهار نظری در این رابطه کاملا محتاط بود و اظهار داشت که در مورد نقش این ویروس در بروز نقایص مادرزادی و مرگ نوزادان مطمئن نیست.

اما کارشناسان امر باور دارند که شواهد کافی در مورد ارتباط آنها وجود دارد و در سه ماهه نخست بارداری امکان ابتلای جنین به بیماری ها و نقایص مادرزادی به مراتب بیشتر است هرچند که این خطر در تمام طول مدت باداری جنین را تهدید می کند. گفتنی است که هم اکنون دانشمندان مشغول انجام بررسی های دقیق تری هستند تا علت بروز این مسائل را مشخص نمایند.

پژوهشگران همچنین باور دارند که زیکا می تواند به بروز سندروم گیلن باره بیانجامد؛ نوعی سندروم عصبی بسیار نادر که می تواند منجر به فلج شدن فرد شود. براساس گزارش نیویورک تایمز با بیشتر شدن اطلاعات در مورد ویروسی که تا همین یک سال پیش نادر بود، شواهد مربوط به ارتباط میان این دو در حال زیاد شدن است.

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری های ایالات متحده آمریکا زنان باردار را از سفر به کشورهایی که ویروس زیکا در آن وجود دارد برحذر داشته است

همانطور که گفته شد موارد ابتلای نوزدان به نقایص مادرزادی در کشورهایی که ویروس زیکا در آنها شیوع داشته مرتبا در حال زیاد شدن است و به همین خاطر مرکز پیش گیری و کنترل از بیماری آمریکا نوعی راهنمای مسافرتی را برای زنان باردار آمریکایی و خانم هایی که در سنین باروری هستند و قصد دارند در آینده باردار شوند منتشر کرده و در آن، از این افراد درخواست کرده از سفر به کشورهایی که ویروس زیکا هم اکنون در آنها شیوع پیدا کرده خودداری نمایند.

در حال حاضر لیست منتشر شده کشورهایی نظیر باربادوس، بولیوی، برزیل، کلمبیا، جمهوری دومینیکن، السالوادور، گینه، جزیره گوادلوپ، گواتمالا، گویان، هایتی، هندوراس، مارتینیک، مکزیک، پاناما، پاراگوئه، پورتوریکو، سنت مارتین، سورینام و ونزوئلا را در بر می گیرد و مقامات رسمی هشدار داده اند که به زودی تعداد این کشورها بیشتر خواهد شد.

در حال حاضر هیچ ویروس یا دارویی برای پیشگیری از زیکا ساخته نشده و به همین خاطر بهترین راه برای جلوگیری از آلوده شدن به آن در کشورهای یاد شده دور کردن پشه هاست.

مرکز کنترل و  پیشگیری از بیماری آمریکا همچنین راهنمایی را در مورد مراقبت از زنان باردار در زمان شیوع زیکا منتشر کرده است. علاوه بر این، سازمان یاد شده پیشنهاد داده هر فردی که به این کشورها سفر می کند تدابیر پیشگیرانه لازم را برای حفاظت از خود اتخاذ نماید و برای نمونه از لباس و توری های دافع پشه ها استفاده نماید و همزمان شلوارهای بلند و تی شرت های آستین بلند بر تن کند و مطمئن شود که در داخل یا خارج از خانه اش آب راکدی وجود ندارد.

تا کنون دست کم یک مورد آلودگی به ویروس زیکا در ایالات متحده آمریکا گزارش شده است

در 15 ژانویه امسال، اداره سلامت و بهداشت هاوایی تایید کرد که نوزادی با میکروسفالی در منطقه Oahu متولد شده و تست آلودگی اش به زیکا نیز مثبت بوده است.

اداره بهداشت هاوایی اعلام کرده، مادر این نوزاد در زمان اقامت خود در برزیل (در ماه می 2015) ویروس را دریافت کرده است. مقامات رسمی این سازمان اعلام داشته اند: نه نوزاد و نه مادر عفونی نیستند و تا به حال خطر انتقال آلودگی در هاوایی وجود نداشته است.

در عین حال نتایج آزمایشات صورت گرفته روی برخی از زنان باردار در النوی و فلوریدا برای تشخیص ابتلایشان به این ویروس مثبت بوده است که همگی شان هم ظاهرا کمی قبل به آمریکای جنوبی سفر کرده بودند.

در مورد خانم هایی که در آمریکای لاتین یا کشورهای حوزه کارائیب بوده اند (مناطقی که ویروس زیکا در آنها شایعه بوده) از آنها خواسته شده که دست کم برای مدت دو سال باردار نشوند.

پژوهشگران باور دارند که این ویروس می تواند دست کم برای مدت 12 روز در بدن خانم ها بماند اما تمامی افراد آلوده نیز علائم و نشانه های آن را از خود بروز نمی دهند و در نتیجه ارتباط میان زنان فاقد علائم و خود ویروس نامعلوم است.

از همین رو، مقامات رسمی بهداشت و درمان در سرتاسر آمریکای لاتین در تلاشند تا از تولد احتمالی نوزادان مبتلا به میکروسفالی به خاطر وجود ویروس زیکا خودداری نمایند و به خانم های ساکن در این مناطق توصیه کرده اند که باردار نشوند.

تغییرات آب و هوایی و جهانی سازی در شیوع زیکا موثر است

شیوع زیکا بخشی از یک روند دلسردکننده و ناخوشایند است: اخیرا چندین بیماری استوایی که به وسیله حشرات منتقل می شوند در بخش هایی از دنیا شیوع یافته اند که تا به حال آنها را تجربه نکرده اند.

یک بیماری ویروسی به نام chikungunya که تا سال 2013 میلادی هیچگاه در نیم کره غربی ظهور نکرده بود این اواخر جنوب و مرکز قاره آمریکا را تحت تاثیر قرار داده و حتی سال گذشته در فلوریدا نیز رویت شده است.

نام این بیماری از زبان Makonde در تانزانیا گرفته شده که نخستین بار در سال 1952 میلادی، برای اولین بار بیماری در آن رویت شد و معنایش می شود «که خم می شود»، منظور پیچش و خمیدگی هایش است که در بدن مبتلایان به بیماری بروز می کند.

نمونه دیگر تب دنگ است که با نام «تب استخوان شکن» هم از آن یاد می شود و اخیرا مواردی از ابتلا به آن در پورتوریکو، فلوریدا، ایالات های خلیجی در این کشور و هاوایی رویت شده که معمولا تحت تاثیر این بیماری ها قرار ندارند.

در سال 2015 میلادی، برزیل اعلام کرد که نزدیک به 1.6 میلیون مورد ابتلا به بیماری دنگ در آن پیدا شده که افزایشی قابل توجه را از رقم 569 هزار مورد ثبت شده در سال 2014 نشان می دهد.

زیکا، دنگ و چیکونگونیا همگی از جمله مواردی هستند که به واسطه نوعی پشه به نام آیدیس شیوع می یابند. بنابر دلایلی که برای محققان نامعلوم است، این پشه ها نقشی قابل توجه در انتقال بیماری های یاد شده به مناطق جدید دارند و جمعیت های تازه ای را تحت تاثیر قرار می دهند که هنوز آنتی بادی لازم برای مبارزه با این ویروس ها را در بدن خود ندارند.

هایدی براون

دست کم سه فاکتور مختلف در شیوع این بیماری ها نقش دارند: نخست تعداد پشه ها، تعداد پشه هایی که انسان های آلوده به ویروس را نیش می زنند و در نهایت تعداد پشه هایی که به اندازه کافی زنده می مانند و می توانند انسان را آلوده کنند

هایدی براون پروفسور اپیدمی لوژی در دانشگاه آریزونا توضیح داده است که دست کم سه فاکتور مختلف در شیوع این بیماری ها نقش دارند: نخست تعداد پشه ها، تعداد پشه هایی که انسان های آلوده به ویروس را نیش می زنند و در نهایت تعداد پشه هایی که به اندازه کافی زنده می مانند و می توانند انسان را آلوده کنند.

او اضافه می کند: زنده ماندن این پشه ها به میزان زیادی به دما بستگی دارد. پشه ها بیشتر محیط های گرم و مرطوب را دوست دارند. با در نظر داشتن حرف های پروفسور براون مساله گرم شدن زمین اهمیتی ویژه پیدا می کند و در نهایت اینطور می توان نتیجه گرفت که تغییرات اقلیمی، الگوهای بارندگی و دمای کلی زمین باعث شده که این پشه ها در نواحی متفاوت زنده بمانند. به بیان دیگر، گرمایش زمین محدوده مناطق قابل سکونت برای این پشه ها را وسعت بخشیده است.

البته فاکتورهای دیگری هم هستند که می توانند این روند را سرعت ببخشند: برای نمونه مردمی که حالا بیش از هر زمان دیگری مسافرت می کنند و باعث می شوند که بیماری به مناطق تازه ای انتقال پیدا کند.

افزایش بیش از پیش جمعیت شهرها نیز یکی دیگر از این عوامل است که انتقال بیماری از فردی به فرد دیگر را محتمل تر کرده و به پشه ها کمک می کند در کوتاه ترین زمان ممکن، گروه بزرگی از افراد را آلوده کنند.

موارد ابتلا به زیکا در ایالات متحده آمریکا در آینده بیشتر می شود اما می توان از شیوع آن جلوگیری کرد

مقامات رسمی پیش بینی کرده اند که زیکا پیرو همان الگوی شیوع تب دنگ در ایالات متحده آمریکاست یعنی اول به پورتوریکو می رسد و بعد در فلوریدا، ایالت های حاشیه خلیج و شاید هاوایی شیوع پیدا می کند.

اسکات ویور مدیر موسسه آلودگی ها و ایمنی انسانی در دانشکده پزشکی دانشگاه تگزاس می گوید: این بیماری بسیار سریع در حال گسترش است. تصورم این است که زیکا در فصول بهار و تابستان به فلوریدا و تگزاس می رسد.

البته تا به حال خبری از انتقال این ویروس به ایالات های مختلف آمریکا نبوده و صرفا موارد محدودی در پورتوریکو و جزایر ویرجین گزارش شده است. لازم است اضافه کنیم، مسافرانی که در آمریکای لاتین بوده اند نیز بعد از بازگشت به آمریکای شمالی این ویروس را در بدن خود داشته اند.

براساس اعلام مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا بین سال های 2007 تا 2014 میلادی، تست ویروس مجموعا 14 نفر از افرادی که از سفر خود به آمریکای لاتین بازگشته بودند، مثبت اعلام شد.

در سال 2015 و ژانویه 2016 نیز دست کم هشت مورد مثبت از آلودگی به این ویروس در میان مسافران آمریکای لاتین گزارش گردید. لایل پترسون مدیر واحد بیماری های قابل انتقال مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا در این باره گفت: ساخت و ساز بهتر خانه ها، استفاده مستمر از سیستم های تهویه هوا و کاربرد توری برای درب ها و پنجره ها در نهایت می تواند مانع شیوع گسترده آلودگی هایی نظیر مالاریا و دنگ شود که از طریق پشه از انسانی به انسان دیگر منتقل می شوند.