با بیماری ایدز یا نشانگان اکتسابی کمبود ایمنی بیشتر آشنا شویم

خوشبختانه، ما می دانیم که منشا و اصل این اتفاقات به کجا باز می گردد. همانند دیگر ویروس ها، HIV هم مرتبا و با نرخ متناوبی در حال جهش است. با بررسی این نرخ تغییر، دانشمندان می توانند در تاریخ بازگشته و نحوه پیشرفت ویروس را مورد بررسی قرار دهند. به دلیل اینکه HIV شباهت بالایی به ویروس نقص ایمنی شبه میمون ها دارد، پژوهشگران می دانند که ویروس از طریق یک شامپانزه منتقل شده.

طی یک پروسه طولانی و خسته کننده، ضمن جمع آوری نمونه مدفوع شامپانزه ها از سراسر آفریقا و اندازه گیری میزان جهش ویروس موجود در آن ها، دانشمندان موفق شدند تا مکان و زمان انتقال اولین ویروس به انسان را تشخیص دهند: حوالی کامرون کنونی در اوایل قرن بیستم.

داستان نیمه کاره ماند، پس بگذارید باقی ماجرا را هم تعریف کنیم. پس از این اتفاق، شکارچی احتمالا ناحیه زخم شده را باندپیچی کرده و به اولین روستای نزدیک رفته تا شکار خود را بفروشد. در جریان یک ارتباط جنسی وی ویروس را به فرد دیگری منتقل کرده و دیگر ویروس محدود به یک فرد نیست.

تن به تن و فرد به فرد این ویروس به دهکده ها و شهرهای جدید رفته تا اینکه در نهایت به Leopoldville (یا Kinshasa کنونی، پایتخت کنگو) می رسد. جمعیت کینشاسا طی سال های 1920 تا 1960 به یک باره جهش یافت و این مستعمره بلژیکی کمپین های درمانی با سرنگ های چند بار مصرف جهت تزریق را به کار گرفت. این اتفاق، سرعت انتشار ویروس را چندین برابر سرعت بخشید.

در سال 1960، بلژیک به استعمار خود بر کنگو پایان بخشید و اهالی کشور هاییتی که بدنه اصلی حاضرین در کمپین سلامت کنگو را تشکیل می دادند به کشور خود بازگشتند. حداقل، یکی از آن ها HIV را به این کشور بازگرداند (در حقیقت بیشتر از یک نفر). در آن جا، یک کلنیک آمریکایی به کسانی که پلاسمای خون خود را اهدا می کردند پول پرداخت می کرد.

سرنگ های چند بار مصرف آن ها هم حوالی سال 1969، به شیوع بیشتر ویروس در ناحیه Port-au-Prince بیشتر کمک کرد و مقداری از پلاسماهای عفونی به آمریکا فرستاده شدند و در بیمارستان ها و کلنیک ها مورد استفاده قرار گرفت. و دوباره در خاک آمریکا، پروسه انتقال از طریق روابط جنسی به خصوص در میان همجنسگرایان مرد و تزریق از سرنگ های مشترک ادامه یافت.

این عامل که بعدها به ویروس خود ایمنی انسان (HIV) تغییر نام داد، سبب بیماری ایدز یا نشانگان اکتسابی کمبود ایمنی، یکی از بدترین بیماری های همه گیری که جهان به خود دیده می شود. تا سال 2015، تقریبا 34 میلیون نفر به دلیل اثراتی که ایدز روی بدن شان گذاشت از بین رفتند. با این حال، به لطف پیشرفت در انواع درمان ها و راه های پیش گیری، تعداد مبتلا شدن و مرگ و میر کاهش یافته و از سال 2005 که در اوج خود بود، هر ساله کم و کمتر شده است.

ویروسی غیر معمول

ایدز موفق شده تا میلیون ها نفر را به سبب نحوه تاثیرگذاری اش از پای درآورده و بکشد. HIV از طریق رابطه نزدیک با یک شخص مبتلا، منتقل می شود. رابطه جنسی مهم ترین عامل انتقال به شمار می رود و پس از آن، انتقال خونی عاملی دیگر است. به هر طریقی که خون فرد مبتلا وارد سیستم گردش خون فرد سالم شود، ویروس وارد بدن او خواهد شد. با در نظر گرفتن اینکه بسیاری از ویروس ها از طریق آب یا هوا وارد بدن می شوند، شیوه انتقال HIV فاکتوری محدود کننده به حساب می آید.

با این حال، یک فرد ممکن است سال ها پیش از آنکه متوجه شود ناقل HIV است، آن را به افراد دیگری نیز انتقال دهد. در طول یک دهه، فرد می تواند ده ها نفر را به ویروس مبتلا ساخته و آن تعداد نیز به تقابل می توانند ده ها نفر دیگر را آلوده سازند؛ چه از طریق روابط جنسی و چه از طریق سرنگ های آلوده. به همین دلیل، درصد احتمال ابتلا به ویروس در افرادی که روابط آزاد و یا سوابق اعتیاد در گذشته داشته اند بیشتر است.

HIV به سلول های سیستم ایمنی ما آسیب وارد کرده و آن ها را به کارخانه های تولید HIV تبدیل می کند. به آرامی، تعداد سلول های ایمنی در بدن کاهش یافته و ایدز پدید می آید. زمانی که ایدز آشکار می شود، فرد به چندین بیماری مختلف دچار شده، چون سیستم ایمنی فرد به قدری ضعیف شده که توانایی مقابله با عوامل بیگانه را ندارد. جالب اینجاست که فرد مبتلا به ویروس HIV ممکن است از طریق یک بیماری باکتریایی جان خود را از دست دهد و ویروس هیچ نقشی در کشتن فرد نداشته باشد.

در حقیقت HIV فقط حکم تخریب کننده دیوارهای دفاعی اصلی بدن را دارد. اگر شهری بدون دفاع باشد، هر ارتش کوچک و ناتوانی می تواند وارد آن شده و کنترل را به عهده بگیرد. اما این مسئله را باید توجه داشت که ایدز به تنهایی قادر نیست فردی را بکشد.

همانند تمامی ویروس ها، HIV به راحتی جهش می یابد و تغییر می کند، به همین دلیل، کسی هنوز نتوانسته دارویی برای ریشه کن کردن آن پدید آورد، درست مثل سرماخوردگی.

HIV چگونه منتقل می شود

وقتی که ایدز در دهه 80 میلادی توجه مردم را به خود جلب کرد، تفکرات نادرست بسیاری پیرامون آن شکل گرفت که به لطف شفاف سازی و آگاه سازی مردم در طول سالیان اخیر، مردم عاقلانه تر با مبتلایان به این بیماری و ویروس برخورد می کنند.

HIV فقط از طریق مایعات جنسی خارج شده از آلت تناسلی مرد و زن، مایعات ترشحی مقعد، شیر سینه و خون منتقل می شود و برای اینکه روی بدن فرد دیگری تاثیر بگذارد، باید حتما در تماس با سطح زخمی و آسیب دیده یا سطح موکوسی فرد قرار بگیرد یا مستقیما وارد خون شود.

سطوح موکوسی شامل محیط داخلی دهان، مقعد، روده، گردنه رحم، واژن و سطح داخلی آلت تناسلی مردانه و مجرای ادراری می شود. بنابراین روابط جنسی دهانی هم قطعا در انتقال ویروس موثر خواهد بود و سطوح داخلی دهان را در تماس با مایعات ترشحی جنسی قرار می دهد.

در زیر راه های انتقال ویروس به طور کلی دسته بندی شده است:

• از طریق رابطه جنسی
• از طریق به اشتراک گذاری سرنگ ها
• از مادر مبتلا به فرزند در طول بارداری و زایمان
• طی پروسه انتقال خون

ریسک انتقال HIV از طریق شیر سینه مادر به قدری اندک است که سازمان بهداشت جهانی به مادران HIV مثبت توصیه می کند به کودکان خود از سینه خودشان شیر بدهند، چون این شیر حاوی مواد مغذی بسیاری است که فوق العاده به سلامت کودک کمک می کند. با این حال توصیه شده که مادر و فرزند درمان ضد رتروویروسی را هم انجام دهند تا ریسک ابتلا به HIV کاهش یابد.

دو راه بوسیدن و گاز گرفتن نیز به ندرت گزارش شده اند. چندین پرونده HIV مثبت طی چند سال گذشته به انتقال مایع دهانی در زمان بوسیدن مرتبط بوده. در سال 1997 بود که برای اولین بار انتقال ویروس از طریق یک آدامس مشترک توسط دو نفر به ثبت رسید. بنابراین انتقال بزاقی نیز دور از ذهن نبوده ولی بسیار نادر است.

قطعا شنیده اید که می گویند ویروس ها موجوداتی زنده نیستند و به محض پیدا کردن سلول زنده می توانند از آن سلول برای منافع خود بهره بگیرند. سیستم زندگی آن ها در خارج از سلول های زنده به این گونه است که درون پوشش های پروتئینی مخصوصی باقی می مانند و در حالتی غیر زنده، روی هر سطحی می نشیند. در یک تماس ساده، موجود زنده می تواند ویروس را به طریقی وارد بدن خود کرده و به آن قدرت رشد دهد. اما HIV اینطور نیست و به محض اینکه وارد محیط خارجی بدن شود از هم شکسته شده و از بین می رود. به همین دلیل انتقال از طریق نفس کشیدن یا به شیوه های تماس با پوست انجام نمی پذیرد.

ویروس از طرق زیر به فرد منتقل نخواهد شد:

• بزاق، اشک و عرق: بزاق و اشک حاوی مقدار بسیار اندکی از ویروس هستند اما دانشمندان تاکنون ویروس را در عرق فرد زنده پیدا نکرده اند.
• حشرات: HIV مثل زیکا نیست. حشراتی که خون یک فرد مبتلا به HIV را می مکند، ویروس را به فرد دیگری منتقل نخواهند کرد.
• شنا کردن در یک استخر با یکدیگر
• لمس، در آغوش گرفتن یا دست دادن
• غذا خوردن با یکدیگر
• نشستن در کنار فرد