کسب پیروزی به هر قیمت؛ وقتی زاکربرگ گام های بیل گیتس را دنبال می کند

در میانه دهه 90 میلادی که هنوز اینترنت و شبکه های اجتماعی چندان رایج نبودند، تصویری از بیل گیتس در بین اهالی دنیای تکنولوژی دست به دست می شد که او را شبیه به نژاد بورگ (Borg) در مجموعه پیشتازان فضا (Star Trek) نشان می داد و عبارت مشهور آنها را بر زبان می آورد: «مقاومت بی فایده است.»

این عبارت به خوبی وضعیت جهان فناوری آن دوران را نشان می داد؛ مایکروسافت تحت هدایت بیل گیتس به شرکتی بدل شد که به هر قیمتی، پیروزی در جبهه های مختلف را از آن خود می کرد، از اپلیکیشن های بهره وری گرفته تا مرورگرهای وب.

راهکار مایکروسافت برای پیروزی بر دو اصل استوار بود: یا شرکت رقیب را به طور کامل خریداری می کرد، یا اگر موفق به این کار نمی شد، محصولی کاملاً مشابه را تولید می نمود و در اختیار کاربران قرار می داد تا کمپانی رقیب را با خاک یکسان نماید.

امروز به نظر می رسد تاریخ دوباره تکرار می شود، و این بار مارک زاکربرگ مدیرعامل فیسبوک می خواهد نقشی مشابه با بیل گیتس را ایفا نماید.

فیس بوک و اسنپ چت؛ کابوسی متقابل

یکی از برجسته ترین اقدامات زاکربرگ، رقابت درازمدت با اسنپ چت است، استارتاپی فعال در حوزه شبکه های اجتماعی که چند روز قبل درخواست اولیه برای عرضه عمومی سهام (IPO) خود را به ارزش 3 میلیارد دلار به ثبت رساند. با این حال شواهد کار از فشار گسترده فیسبوک و زیرمجموعه آن یعنی اینستاگرام بر کسب و کار اسنپ چت حکایت دارند.

فیسبوک چند ماه قبل «استوریز» را به اینستاگرام افزود، در حالی که قابلیتی مشابه و دقیقاً به همین نام در Snapchat وجود داشت. پس از این اقدام، رشد متوالی کاربران اسنپ چت در نیمه دوم سال 2016 متوقف شد و اگرچه سران این استارتاپ مشکلات فنی را عامل اصلی این وضعیت دانستند، اما واضح است که فیسبوک هم در این قضیه نقش داشته.

از سوی دیگر چند هفته قبل فیسبوک همین قابلیت استوریز را در اپلیکیشن اصلی خود نیز فعال کرد که می تواند رشد پایگاه کاربری اسنپ چت را بیش از پیش کاهش دهد. البته کپی برداری از قابلیت های اسنپ چت در شرکت های زیردست زاکربرگ محدود به مورد فوق نیست.

این شیوه «تقلید یک ایده و استفاده از آن بر علیه سازنده اصلی» کاملاً می تواند مارک زاکربرگ را در جایگاهی مشابه با بیل گیتس در روزهای اولیه مایکروسافت قرار دهد: «اگر در رقابت کم آوردید و نمی توانید رقیب را تصاحب کنید، نابودش نمایید.»

زاکربرگ از همان ابتدا توجه ویژه ای به اسنپ چت داشت و احتمالاً خطر را احساس می کرد. در سال 2013 که اوایل کار Snapchat به شمار می رفت، فیسبوک تلاش کرد تا این استارتاپ را به مبلغ 3 میلیارد دلار خریداری کند و پس از اینکه با پاسخ منفی مواجه شد، یک ماه بعد Poke را برای رقابت با این شبکه اجتماعی معرفی کرد.

البته همان طور که می دانید Poke به جایی نرسید و پس از آن Slingshot نیز در سال 2014 موفقیتی را حاصل نکرد، اما ارائه این دو اپلیکیشن از سوی فیسبوک، پیام آشکاری را برای سران اسنپ چت به همراه داشت: «می توانیم هر آنچه در اختیار دارید را از شما بگیریم، و هر آنچه می سازید را سریع تر تولید کنیم.»

با این حال درخواست IPO کمپانی اسنپ نشان داد اگرچه تعداد کاربران این شبکه اجتماعی رشد چشمگیری نداشته، اما درآمد آنها نسبت به سال گذشته بیش از 590 درصد افزایش یافته و به حدود 400 میلیون دلار رسیده. این عملکرد مالی قابل توجه در جریان رقابت با غول شبکه های اجتماعی، می تواند تهدیدات جدی تری را برای آنها به همراه داشته باشد.

برتری اصلی: پلتفرم

در دوران یکه تازی گیتس، برگ برنده ای به نام «مزیت پلتفرم» در اختیار مایکروسافت قرار داشت. مالکیت ویندوز و مجموعه آفیس که تقریباً تمامی کاربردهای کامپیوتر را در دهه 90 میلادی در بر می گرفت، امکان عرضه هرگونه محصول و خدمات جدید را به شیوه ای فراگیر در اختیار این کمپانی قرار می داد، عملی که از دست دیگر رقبا بر نمی آمد.

فیسبوک نیز همین وضعیت را دارد. اپلیکیشن پیام رسان Messenger تنها به این دلیل دوام آورده که به پایگاه کاربری میلیاردی شبکه اجتماعی اصلی وابسته است، و یکی از دلایل موفقیت اینستاگرام نیز همین یکپارچگی پلتفرم به شمار می رود. تقریباً تمامی کاربران فیسبوک از اینستاگرام به عنوان پلتفرم مستقل اشتراک گذاری تصویر استفاده می کنند، که بیش از 600 میلیون کاربر فعال ماهانه را برای آن به ارمغان آورده.

بنابراین می بینیم با تعبیه Stories در اینستاگرام، فیسبوک توانسته یکی از قابلیت های کاربردی رقیب را به راحتی در دسترس تعداد بسیار زیادی کاربر قرار دهد. اگرچه وضعیت فناوری های کنونی به هیچ وجه قابل مقایسه با دهه 90 میلادی نیست، اما الگوی مورد استفاده توسط رهبران تکنولوژی کم و بیش مشابه است.

البته تمام بحث فوق برای این نیست که چهره تاریکی از شخصیت بیل گیتس یا زاکربرگ متصور شویم. زاکربرگ نیز همچون گیتس، بخش اعظم درآمد و دارایی خود را به نهادهای خیریه اختصاص داده، و یکی از تأثیرگذارترین شخصیت های کنونی جهان تکنولوژی به شمار می رود.

اما در نهایت، باید اعتراف کرد که استارتاپ ها و شرکت های نوپای فناوری بیش از همیشه نگران وضعیت خود هستند، چون کمپانی های بزرگی همچون فیسبوک به تقلید از «بورگ ها» قابلیت های برجسته و مزیت های رقابتی آنها را به پلتفرم خود اضافه می کنند و به صراحت می گویند: «مقاومت بی فایده است.»