قیام ناگزیر پلیس های رباتیک؛ تهدیدها و فرصت ها

همانطور که قبلا در خبرها خواندید، در تاریخ سوم خرداد امسال اولین افسر رباتیک به نیروی پلیس دبی ملحق شد. البته کارکردهای این ربات محدود خواهند بود اما امارات اعلام کرده که برنامه های بزرگی برای آینده آن دارد.

این کشور اعلام کرده که تا سال 2030 میلادی، حدود 25 درصد از نیروهای به خدمت گرفته در ادارات پلیس آن را ربات ها تشکیل خواهند داد که البته تا آن زمان کاراریی کامل را پیدا کرده اند و می توانند به تعقیب متخلفان پرداخته و آنها را دستگیر نمایند.

تصویری که در بالا می بینید، آینده ای پادآرمانی و البته غم افزا را نشان می دهد که در آن، انسان ها تحت سلطه ربات ها قرار دارند و از آنچه خود با دست هایشان ساخته اند به تنگ آمده اند. البته که این تفکر ابدا اصیل نیست. فرهنگ عامه مملو است از نمونه ربات های ارباب و قیام دست سازه های بشر و البته هوش مصنوعی که به بیراهه رفته است.

با این همه، تا به حال هیچیک از این پادآرمان ها در نقش پلیس مراکز خرید یا مانند آن ظاهر نشده اند.

حالا پلیس دبی اعلام کرده که به زودی نخستین گروه از ربات های پلیس خود را معرفی می کند و به شکلی متعادل این ایده را عملیاتی خواهد کرد.

تا سال 2030 میلادی، 25 درصد از نیروهای پلیس دبی را افسران رباتیک تشکیل خواهند داد

البته که نمی توان این ربات ها را همرده با نابودگر دانست اما دبی در نظر دارد تا تعداد کافی از آنها را در ادارات پلیس خود به خدمت بگیرد و تا سال 2030 میلادی، 25 درصد از نیروهای مورد نیاز خود را از این بخش تامین نماید که این امر پرسش های زیادی را در ذهن به وجود می آورد.

آیا این بیانیه صرفا جنبه تبلیغاتی دارد و دبی برای جلب توجه اقدام به انتشار آن کرده است یا گامی کوچک است به سمت آینده ای که در آن خیابان ها به عرصه ای برای عرض اندام افسران آهنی بدل خواهند شد؟

متاسفانه اما هرچه بر میزان هوش و مهارت ربات ها (مثلا تیراندازی) اضافه می شود، پاسخ دادن به این سوال نیز پیچیده تر می گردد.

تکاور تنها

نویسنده شهیر اسحاق آسیموف قوانین سه گانه ای را در حوزه رباتیک مطرح کرده که شاید زایده ذهن و تخیل وی باشند اما ارزشی واقعی دارند:

• یک ربات به انسان ها آسیبی نمی رساند و همزمان منفعل نمی ماند تا انسان برای آسیب زدن به آن نزدیک شود.
• یک ربات باید از فرامینی که انسان به آن می دهد تبعیت کند، مگر در صورتی که فرامین انسان با قانون نخست در تضاد باشد.
• یک ربات تا زمانی باید از موجودیت خود حفاظت کند که این کار منافاتی با قانون اول و دوم نداشته باشد.

قدمت این قوانین به 75 سال می رسد و کلیت موجوداتی بی آزار را به تصویر می کشند که برای منفعت رساندن به انسان و البته حفاظت از آن در برابر خطرات احتمالی طراحی شده اند.

اما اگر انسان به واسطه فعالیت های رباتی با حکم زندان روبرو شود چطور؟ آیا این مساله قانون اول یا حتی دوم را نفی می کند یا مطابق با آنهاست؟ آیا یک ربات می تواند بدون هیچ خطری این کار را انجام دهد؟ آیا ربات ها باید در ظرافت های قانون جزا استاد شوند و روزی بر کرسی قضاوت به جای انسان بنشینند یا اساسا آیا چنین توانایی و قابلیتی دارند؟

این در واقع همان مناقشه اخلاقی است که همزمان با اعلام برنامه های دبی برای استفاده از افسران رباتیک مطرح شد.

نخستین گام مقامات شهری دبی برای عملیاتی سازی این طرح نیز Dubai Police Robot نام دارد که در اصل واحدی مجزاست و از همین هفته وارد خدمت می شود؛ ربات انسان نمای REEM (بزرگ ترین نمونه اولیه ربات انسان نمای ساخته شده در اسپانیا) که قرار است در ادارات پلیس دبی مستقر شود و شهروندان می توانند گزارشات خود از جرم و جنایت را به آن تحویل دهند تا در ادامه تحقیق و تفحص نیروهای انسانی بر مبنای آنها آغاز شود.

البته این ربات فعلا قادر به دستگیری انسان یا شکار مظنونین نیست اما پلیس دبی اعلام کرده که تا رسیدن به این نقطه از پیشرفت تلاش می کند.

این ربات را هم شرکتی به نام PAL Robotics ساخته که طبق آنچه در بالا گفته شد مقر اصلی اش در اسپانیاست و نخستین بار در سال 2011 میلادی از آن رونمایی به عمل آمد.

وزن REEM حدودا صد کیلوگرم و و قدش 1.67متر است. دو بازو برایش طراحی شده و کل آن روی چرخ سوار شده و آنطور که گفته می شود می تواند به 9 زبان صحبت کند. طبق ادعای سازندگان، این ربات انطباق پذیری بالایی دارد و نهاد استفاده کننده می تواند تغییرات مطلوبش را روی آن پیاده کند.

به گفته سرتیپ خالد ناصر الرزوقی، مدیر کل واحد سرویس های هوشمند پلیس دبی و فردی که مسئولیت این پروژه را بر عهده دارد: ربات مورد بحث قرار است نوعی خدمت تعاملی را به شهروندان ساکن دبی ارائه نماید.

شهروندان هم می توانند پرسش های خود را از ربات بپرسند یا جریمه هایشان را به آن پرداخت نمایند. علاوه بر این، دسترسی به طیف گسترده ای از اطلاعات پلیس از طریق نرم افزارهای اختصاصی توسعه یافته آن نیز برای مردم میسر خواهد شد. گفتنی است دقت تکنولوژی تشخیص چهره این ربات تنها برابر با 80 درصد عنوان شده اما چشم های دوربینی آن قادرند فید زنده ای را برای مرکز کنترل و فرماندهی ارسال نمایند تا تحلیل های دقیق تر توسط آن نیروها انجام شود.

گفته شده که بعد از یک دوره آزمایش از شروع به فعالیت این ربات، شمار بیشتری از آن وارد تیم های پلیس دبی خواهند شد.

در ابتدای امر اما این ربات صرفا در جاذبه های گردشگری شهر و مراکز خرید آن به خدمت گرفته می شود و به تدریج نیز مسئولیت های بیشتری در ادارات پلیس به آنها محول می گردد.

انسانی تر از انسان

گام بعدی، آنطور که عبدالرزاقی می گوید تحقیق و توسعه است تا یک ربات تماما عملیاتی ساخته شود و در نهایت از آن به جای یک افسر پلیس واقعی استفاده گردد.

البته این مقام مسئول خود معترف است که به لحاظ تکنولوژیکی همچنان چالش هایی برای عملیاتی سازی این  طرح پیش روی نیروی پلیس دبی قرار دارد و برای نمونه به ربات هایی نیاز است که چابکی بیشتری داشته باشند و بتوانند درست مانند یک انسان بدوند، مجرمان را دستگیر کنند و سلاح حمل کنند.

او اضافه کرد: ما همچنان منتظر هستیم تا تولید کنندگان به این هدف دست پیدا کنند و در همین راستا نیز همکاری نزدیکی را با آنها آغاز کرده ایم و حتی کلیه ملزومات سیستمی برای این منظور را برایشان فراهم کرده ایم.

جدای از این مساله اما، ممکن است الرزوقی دلگرم به این باشد که ربات های توسعه یافته مدنظر خود را در جای دیگری بیابد. برای نمونه، در چین، ربات کلانتر E-Patrol می تواند یکی از این گزینه ها باشد که برای استفاده در محیط های عمومی طراحی شده و در فوریه 2017  عرضه شد.

براساس گزارشات محلی منتشر شده در این رابطه، این ربات می تواند چهره ها را با پایگاه های مختلف پلیس چک کند و وقتی به عنوان نمونه شخص تحت تعقیبی را شناسایی کرد تا زمانی که نیروهای پلیس سر برسند وی را دنبال خواهد نمود.

تصویری که در بالا مشاهده می کنید به یکی از این ربات ها تعلق دارد که در ایستگاه راه آهن شرق Zhengzhou به خدمت گرفته شده و رسما از تاریخ 15 فوریه امسال کارش را در استان هنان چین آغاز کرد.

اما اگر باور دارید که یک افسر رباتیک کاربردی و همه فن حریف مانند ستاره سهیل است در آسمان باید بگوییم که چیزی تا برگزاری Dubai Expo 2020 باقی نمانده و مقامات این شهر امیدوارند که در جریان این رویداد دست کم نمونه ای اولیه از چنین محصولی را به نمایش بگذارند.

آلن وینفیلد پروفسور اخلاقیات رباتیک در دانشگاه West of England در این باره می گوید:

مشکلات اخلاقی بزرگی در این باره وجود دارند. مثلا اگر از یک ربات بخواهید که مجرمان را توقیف نماید، آنگاه چطور می توانید مطمئن باشید که ربات به مردم آسیبی نمی زند؟ ساخت رباتی که با ایمنی کامل در سناریوهای مرتبط با جرم مداخله کند، کاری به شدت دشوار است.

حال فرض کنید که در نهایت رباتی مرتکب خطا شود، آنوقت چطور؟ در جولای سال 2016 میلادی یک ربات تخم مرغی که برای تامین امنیت مرکز خریدی در کالیفرنیا طراحی شده بود با یک خردسال برخورد کرد و از روی آن رد شد. البته کودک دچار برخی جراحات سطحی شد اما اعتماد به آن ربات از میان رفت  و باعث شد که وجهه شرکت سازنده اش یعنی Knightscope به شدت تخریب شود.

وینفیلد در این باره می گوید:

البته وقتی انسان مرتکب خطایی می شود مسئولیت کارهای خود را بر عهده می گیرد. اما مشکلی که در رابطه با ربات ها وجود دارد این است که چنین چیزی در مورد آنها صحت ندارد. چطور می خواهید ربات ها را تنبیه کنید؟ چطور آنها را در دادگاه محاکمه خواهید کرد؟ شما نمی توانید!

کریسی لایت فوت، مدیرعامل شرکت حقوقی Robot Lawyer LISA و از چهره های پیشرو در زمینه مناقشات حقوقی رباتی مسئولیت نیابتی را مشکلات بسیار جدی و مهم در این باره می داند و در این باره می گوید:

اگر رباتی مرتکب خطا شود آنگاه افراد زیادی مورد سرزنش قرار می گیرند که از تولید کننده گرفته تا برنامه نویس، مالک و اپراتور آن را شامل می شود و همه این افراد مسئولیتی را بر عهده دارند.

او در ادامه می نویسد: آیا شرکت های بیمه ای ضمانت این قبیل سناریوها را بر عهده می گیرند؟

من معتقدم که همزمان با رشد ربات ها و هوش مصنوعی ضروریست که قوانین مدونی نیز برای آنها تعیین شود به نحوی که در هر مرحله و گامی، راهکاری مشخص پیش روی متولیان امر قرار داشته باشد.

چرا تسلیحات خطوط قرمز به شمار می روند؟

در اینجا باید خاطر نشان کنیم یکی از کارهایی که ربات دبی انجام نخواهد داد، حمل ربات است. عبدالرزوقی معتقد است که این کار برابر با رد شدن از خطوط قرمز است. شرکت PAL Robotics هم با این گفته موافق است و مدعی شده که حضور در پروژه های نظامی در سیاست های آن قرار ندارد با این همه، کارلس ویواس از مدیران این شرکت همزمان با تایید این مساله از جذاب بودن قراردادهای نظامی می گوید.

البته روشن است که به لطف سرمایه گذاری های گسترده، همواره احتمال پیشرفت در هوش مصنوعی وجود دارد اما این پیشرفت تا کجاست؟

یکی از ربات های پیشرفته ساخته شده برمبنای هوش مصنوعی FEDOR نام دارد که حاصل تلاش دانشمندان روسی است.

در ماه آوریل گذشته، Dmitry Rogozin معاون نخست وزیر روسیه به بررسی توانمندی های این ربات پرداخت که توسط بنیاد پروژه های تحقیقاتی پیشرفته در صنایع دفاع این کشور تولید شده و می توان آن را نسخه روسی دارپا در آمریکا دانست.

این تفنگدار آنطور که گفته شده قادر است هدایت خودروها را بر عهده بگیرد، دمبل بلند کند و با دقتی عجیب به سوی اهدافش تیراندازی کند. بنابر دلایلی که سازمان توسعه دهنده FEDOR توضیح نداده، قرار است که این ربات ت سال 2021 عازم فضا شود.

Rogozin در یکی از شبکه های اجتماعی روسیه اینطور گفته است:

ربات های نظامی عنصری کلیدی در ساخت ماشین های هوشمند هستنند. این ربات ها در جریان آموزش های تیراندازی نحوه اولویت بندی و در نهایت تصمیم گیری را فرا می گیرند. البته در نظر داشته باشید که ما به دنبال ساخت نابودگر نیستیم و صرفا می خواهیم هوش مصنوعی را توسعه دهیم.

Winfield اما به این گفته شک دارد و به غیر از پرسش های اخلاقی که در رابطه با مسلح کردن یک ربات مطرح می شود، معتقد است که هوش مصنوعی ربات ها آنقدر خوب نشده که سپردن سلاح به آنها مطمئن باشد و به نظر نمی رسد که این کار برای مدت های طولانی عقلانی باشد.

توانمندی ربات ها در تصمیم گیری به شدت تحت تاثیر برنامه نویس های آنها قرار دارد

البته این دیدگاه او تا حدودی به خاطر مساله تعصب است که به وفور نیز در ربات های نیمه هوشمند امروزی مشاهده می شود. اگر بخواهیم به زبان ساده تر بگوییم، توانمندی این ربات ها در تصمیم گیری به طرزی غیرقابل اجتناب تحت تاثیر برنامه نویس های آنها قرار دارد.

نمونه «تعصب های الگوریتمی» در زمینه تکنولوژی نیز فراوانند: برای مثال اپلیکیشن های ترجمه معمولا یک جنسیت خاص را به عناوین شغلی نسبت می دهند یا تکنولوژی تشخیص چهره سفیدپوستان را شناسایی می کند اما سیاه پوستان را خیر. لذا موضوع تعصب در پلیس های رباتیک از اهمیت بالایی برخودار است.

با در نظر داشتن همین مساله، وینفیلد با بررسی طرح های مطروحه از سوی Rogozi و پلیس دبی و همچنین بلندپروازی های آنها در زمینه هوش مصنوعی می گوید: مسیر درازی در پیش داریم!

او در توضیح این موضوع می گوید: ما در ساخت هوش مصنوعی ضعیف بسیار خوب عمل می کنیم؛ منظور در واقع نوعی از هوش مصنوعی است که توانایی حل مساله را دارد و از آن جمله می توان به هدایت یک ماشین یا شرکت در بازی شطرنج اشاره نمود. در واقع این هوش عمومی است که دردرسرساز می شود؛ منظور یادگیری از یک حوزه دانش و بعد انتقال آن به حوزه دیگر است.

وینفیلد اضافه می کند: به زبان ساده تر، ما قادر به ایجاد هوش عمومی مصنوعی نیستیم. این مشکل به قدری بغرنج است که حتی نمی دانیم چه مسائلی را باید حل کنیم تا از این سد عبور نماییم.

مطمئن نیستم که هیچگاه قادر به انجام این کار نباشیم و در عوض مطمئنم که بالاخره می توانیم اما این مساله به گذشت مدت زمانی طولانی نیاز دارد.

همین خلاء دانشی اما می تواند به شکل گیری خطاهایی مهلک منجر شود (هرچند برخی معتقدند این شرایط در نیروهای پلیس انسانی نیز وجود دارد). بنابراین پیشرفت در زمینه هوش مصنوعی همچنان به کندی شکل می گیرد اما این مساله مانع از آن نشده که نوابغی نظیر استیون هاوکینگ و ایلان ماسک از ابراز نگرانی های خود دست بکشند. جالب است بدانید که ماسک هوش مصنوعی را بزرگ ترین تهدید علیه موجودیت انسان خوانده است.

در همین راستا مدیرعامل تسلا با همراهی دیگر تاثیرگذاران صنعت تکنولوژی در سال 2015 بودجه ای در حدود یک میلیارد دلار را روی پروژه ای تحت عنوان OpenAI صرف کردند تا اگر توسعه و پیشرفت هوش مصنوعی الزامی است آنگاه این تکنولوژی به شکلی ایمن و صرفا با هدف منفعت رساندن به بشر توسعه پیدا کند.

و آنطور که برخی کارشناسان می گویند، از آنجا که هیچ نشانه ای دال بر توافق کشورها در مورد استفاده یا عدم استفاده از ربات ها وجود ندارد، شاید راه اندازی OpenAI ضروری است.

Lightfoot در این باره می گوید:

تصور نمی کنم به یک دستورالعمل جهانی و یکپارچه در رابطه با قونین رباتیک دست پیدا کنیم. البته نمی توان انتظار داشت که قانون مذکور یکپارچه و متفق القول باشد و با در نظر داشتن فرهنگ ها، قوانین و اصول اخلاقی گوناگونی که ملت ها از آنها تبعیت می کنند، به نظر می رسد که با یک قانون ناهمگن در این باره روبرو باشیم.

ما چطور؟

بنابراین ترس ما به نوعی توجیح دارد یا اینکه صرفا از تغییر می ترسیم؟  نکته پایانی که اهیمت آن کم هم نیست اینکه، آیا ربات ها سرانجام زندگی و شغل ما را خواهند گرفت؟

پلیس دبی اعلام کرده که به خاطر این پروژه هیچ شغلی از دست نخواهد رفت و در مقابل آنطور که الرزوقی می گوید، نیروهای پلیس به انجام وظایف دیگری گمارده خواهند شد.

با این همه، او معترف است اینکه نیروهایش نگران چنین آینده ای باشند کاملا طبیعی است. طبق گزارشی که موسسه مکنزی اخیرا منتشر کرد، از ژانویه امسال حدود 1.1 میلیارد نفر در مشاغلی فعالیت نموده اند که می توانند به لطف تکنولوژی های کنونی، بالاخره کاملا به شکل خودکار در بیایند.

از آنطرف، شرکت PAL Robotics آینده ای را متصور شده است که در آن ربات ها همگام با انسان کار می کنند و با آن جایگزین نخواهند شد. ویواس در این باره می گوید: نظر شخصی من این است که انسان در پیش بینی آینده چندان هم خوب عمل نمی کند و بارها پیش آمده که آینده متفاوت از پیش بینی هایش بوده است.

وینفیلد هم بر این باور است که افسران رباتیک اجرای قانون احتمالا مورد تحقیر و اهانت عموم قرار می گیرند و به واسطه فعالیت هایی نظیر هک از آنها سوء استفاده خواهد شد. لذا باور دارد که اطمینان پذیری انسان ها از ربات ها بیشتر است چراکه ربات ها نمی توانند حس تعلق داشتن به جامعه را در میان افراد آن ایجاد کنند.

لایت فوت اما رویکردی نسبتا مثبت در این باره دارد و می گوید: انسان ها در آینده بیشتر ربات ها را باور خواهند کرد و هرچه اطمینان پذیری به آنها بیشتر شود آنگاه انسان می تواند در سطوح بالاتری با آنها تعامل داشته باشد و این اعتماد آنقدر زیاد خواهد شد که انسان ربات ها را باور می کند اما انسان را خیر.

الرزوقی هم امیدوار است که تا سال 2030، شهروندان و گردشگران دبی شاهد تحقق آینده ای باشند که لایت فوت متصور شده نه پیش بینی های وینفیلد. اما اینکه در نهایت کدامیک رخ خواهند داد مساله ایست که باید منتظر ماند و دید.