داستان موفقیت ایستگاه فضایی بین المللی در ۲۰ سالگی آن

۲۰ سال پیش در چنین روزی (۲۰ نوامبر سال ۱۹۹۸) جاه طلبانه ترین پروژه ساخت و ساخت تاریخ بشر با پرتاب راکت پروتن روسیه به فضا کلید خورد. فضاپیمای بدون سرنشین روسیه نوعی ماژول کنترلی به نام زاریا را حمل می کرد که قرار بود نخستین قطعه از ایستگاه فضایی بین المللی باشد و درون مدار قرار می گیرد.

نخستین گروه از ساکنین این ایستگاه شامل فضانوردان آمریکایی و بیل شپرد (از اعضای سابق نیروی دریایی آمریکا) و دو تن از فضانوردان روسی به نام های سرگئی کریکالف و یوری گیدزنکو بودند که باید دو سال بعد یعنی در تاریخ سی ام اکتبر سال ۲۰۰۰ عازم فضا می شدند.

با این حال اما طبق برنامه ریزی ها بنا بود ساخت و ساز ایستگاه فضایی بین المللی برای تقریبا یک دهه بعد (یعنی تا سال ۲۰۱۱ میلادی) و بعد از نصب ماژول نهایی ادامه پیدا کند. مونتاژ همه ماژول ها تقریبا در بازه زمانی ده ساله انجام گرفت و فضانوردانی از چندین کشور دنیا به صورت گردشی در آن ساکن می شدند.

نیکل استات از فضانوردان بازنشسته ناسا اوایل امسال و طی یک ویدیو کنفرانس از خاطراتش چنین گفت:

ایستگاه فضایی بین المللی و روشی که ما آن پروژه را با کمک شرکای بین المللی خود کنار هم قرار دادیم برای من مثالی روشن است از اینکه چطور میتوان با همکاری یکدیگر پروژه های پیچیده را در کمال صلح به انجام رساند.

استات برای مدت سه ماه از سال ۲۰۰۹ را در ایستگاه فضایی بین المللی زندگی کرد و از جمله اعضای ماموریت نهایی شاتل فضایی در سال ۲۰۱۱ بود که در آن آخرین بخش از ایستگاه فضایی بین المللی در موقعیت خود نصب و درنتیجه پروژه ساخت تکمیل شد.

پروژه ای جنون آمیز

دیوید نیکسون از معمارانی که برای طراحی ایستگاه فضایی بین المللی دعوت به همکاری شده بود در کتاب خود تحت عنوان «ایستگاه فضایی بین المللی: معماری در آنسوی زمین» که سال ۲۰۱۶ به چاپ رسید اینطور می گوید:

ساختن ایستگاه فضایی بین المللی به خودی خود مهم ترین دستاورد آن است.

او در صحبت هایش به موانع پیش بینی نشده در مسیر ساخت ایستگاه فضایی بین المللی اشاره می کند که در وهله نخست شامل ارسال همه ماژول ها به نقطه ای دور افتاده، خالی و پرمخاطره بود.

نیکسون ادامه داد:

انجام بدون مشکل یکی از این سفرهای فضایی خود چالشی بزرگ محسوب می شد حال آنکه صرفا ایجاد سنگ بنای اولیه این ایستگاه روی  به ۳۰ پرواز نیاز داشت. برخلاف انتظارات اما همه وسایل مورد نیاز برای این منظور به سلامت و بدون کوچک ترین مشکلی به مدار رسید و با دقت تمام کنار هم قرار داده شدند.

امروز ایستگاه فضایی بین المللی سکونت گاهی با شش اتاق خواب است که دو حمام و سرویس بهداشتی، یک باشگاه و یک قبه برایش در نظر گرفته شده که نمایی ۳۶۰ درجه از محیط پیرامون را ارائه می کند. این ایستگاه و خدمه اش که شش نفر هستند در حالی که هر ۹۰ دقیقه یک مرتبه به دور زمین می گردند در کنار هم به کار و زندگی مشغول هستند. انرژی مورد نیاز این ایستگاه نیز از یک هکتار پنل خورشیدی نصب شده روی بدنه آن تامین میشود که البته تشخیص ایستگاه فضایی از زمین را هم نسبتا آسان می کند.

ایستگاه فضایی بین المللی هر ۹۰ دقیقه یک مرتبه به دور زمین می گردد

از استات سوال شد که عجیب ترین مساله در رابطه با زندگی خارج از زمین و روی ایستگاه فضایی بین المللی چیست و او اینطور پاسخ داد:

اینکه شاهد زندگی همه مردم روی یک سیاره هستیم بسیار جالب است...شاید ما در زندگی روزمره خود اصلا حواسمان به این نکته نباشد.

تحقق یک رویای دیرینه

یکی از نخستین مفاهیمی که در رابطه با استقرار پایگاه در فضا مطرح می شد عبارت «ماه خشتی» بود که ادوارد اورت هیل در کتابی تحت همین عنوان در سال ۱۸۷۰ میلادی مطرح کرد. این داستان در واقع به نوعی کره خشتی اشاره داشت که قطرش به ۶۱ متر می رسید و به نوعی با کمک برق حاصل از آبشار  و در حالی که مردم درونش قرار داشتند به سمت فضا پرتاب می شود. ماه خشتی را می توان نخستین اشاره به یک ایستگاه قابل سکونت در فضا دانست.

در اواسط قرن ۲۰ میلادی مهندسان شوروی و آمریکا تصمیم گرفتند که به شکل جدی تری در مورد زندگی در فضا فکر کنند. موفقیت برنامه آپولو در نهایت به پرتاب Skylab منتهی شد که قرار بود به موجب آن سه فضانورد برای مجموعا ۱۷۱ روز بین سال های ۱۹۷۳ تا ۱۹۷۴ میلادی در آن ساکن شوند و مسیر را برای ایجاد تاسیسات دائمی در مدار هموار نمایند.

بعد از این اتفاق نوبت به آزمایش آپولو-سایوز در سال ۱۹۷۵ رسید که در واقع دستاورد مشترک دو رقیب دیرینه عرصه فضا بود (در این ماموریت یک فرورند فضاپیمای آپولوی آمریکا که حامل سه سرنشین بود از طریق نوعی ماژول داک به فضاپیمای سایوز متصل شد. آن ماژول مشترکا توسط روسیه و آمریکا طراحی شده بود و فرایند تولیدش در آمریکا صورت گرفته بود) . این ماموریت را می توان نمادی از مشارکت و همکاری بین المللی و پیش قراول همکاری های بعدی میان این دو ابرقدرت دانست که با ساخت ایستگاه فضایی میر روسیه بین سال های ۱۹۸۶ تا ۱۹۹۶ میلادی رنگ واقعیت به خود گرفت.

در این پروژه تعدادی از فضانوردان آمریکایی در ایستگاه فضایی میر استقرار پیدا می کردند که البته برخی از آنها راهپیمایی های کوچکی هم در خارج از شاتل فضایی انجام می دادند. در سال ۲۰۰۰ میلادی فضانوردان میر را ترک کردند و چند ماه بعد نخستین گروه از ساکنان ایستگاه فضایی بین المللی عازم آن شدند.

تنها آزمایشگاه فضایی دنیا

در طول نزدیک به دو دهه ایستگاه فضایی بین المللی همزمان به عنوان یک آزمایشگاه گردان و رصدخانه زمین فعالیت کرد. جالب آنکه بخش اعظمی از کار علمی و نوآوری های صورت گرفته در این ایستگاه نقشی موثر در بهبود کیفیت زندگی ساکنان زمین ایفا کردند.

برای نمونه دستگاه های رباتیکی که برای استفاده در ایستگاه فضایی بین المللی ساخته شده بودند هم اکنون در اعمال جراحی از راه دور به خدمت گرفته می شوند که از آن جمله میتوان به بایوپسی سینه در زنان در نواحی دورافتاده اشاره نمود.

تکنولوژی طراحی شده برای تست کیفیت آب این ایستگاه نیز به توسعه برخی اپلیکیشن های موبایل برای بررسی کیفیت آب در نواحی دورافتاده زمین منتهی شده. عکس هایی هم که از ایستگاه فضایی بین المللی گرفته می شوند برای کمک به بازیابی مردم بعد از وقوع بلایای طبیعی در زمین به کار می روند.

یکی از آزمایشات درازمدت و البته جالبی که در ایستگاه فضایی بین المللی به مدت یکسال انجام شد بررسی اثرات زندگی در فضا روی موجودات زنده بود که در آن از دو برادر دوقلو به نام های مارک و اسکات کلی کمک گرفته شد. اسکات برای مدت تقریبا یک سال در ایستگاه فضایی بین المللی زندگی کرد در حالی که برادر دوقلویش مارک روی زمین ماند. دانشمندان هر گونه تغییرات در اسکات را به شکلی دقیق دنبال می کردند تا به چشم اندازی روشن در رابطه با اثرات زندگی در فضا روی موجودات زنده دست پیدا کنند.

زندگی در ایستگاه فضایی بین المللی شاید زیاد راحت نباشد و فقدان جاذبه، فضای تنگ و بسته و ضرورت دو ساعت ورزش روزانه سختی های این زندگی را بیشتر کنند اما اسکات آن را راحت ترین دوران زندگی اش در تمام طول عمر توصیف می کند.

واقعا امیدوارم هرکسی آن را تجربه کند. صرفا همین امکان پرواز و شناور شدن از محلی به محل دیگر تمام چیزی بود که یک عمر آرزویش را داشتم.

با این حال اما تعداد افرادی که میتوانند زندگی در ایستگاه فضایی بین المللی را تجربه کنند ممکن است محدود شود. دولت ترامپ اعلام کرده که میخواهد بودجه این ایستگاه را تا سال ۲۰۲۵ کاهش دهد. علاوه بر این برخی گمانه زنی ها حکایت از واگذاری ایستگاه فضایی بین المللی به بخش خصوصی را دارند.

ناسا اما مرتبا بر ادامه حضورش در مدار تاکید کرده و حتی از برنامه هایش برای حضور در ماه گفته. در ادامه توجه شما را به اجرای زیبای موزیک Space Oddity توسط یکی از فضانوردان ایستگاه فضاییی بین المللی جلب می کنیم.