نوموفوبیا اختلال روانی سال‌های آینده، هدیه تکنولوژی

زمانی‌که موبایل‌مان را گم می‌کنیم انگار یکی از اعضای بدن‌مان را گم کرده‌ایم؛ کلافه و مضطرب می‌شویم. این احساس با پررنگ‌تر شدن نقش موبایل در زندگی‌مان بیشتر هم می‌شود چون وابستگی‌مان بیشتر می‌شود. این موضوع تا همین‌جا عادی‌ است اما محققان می‌گویند که در آینده این وابستگی به موبایل، زندگی بسیاری از افراد را مختل خواهد کرد؛ اختلالی که به آن «نوموفوبیا» می‌گویند و مدتی قبل به عنوان مهم‌ترین واژه سال ۲۰۱۸ انتخاب شد.

نوموفوبیا (Nomophobia) یا بی‌گوشی هراسی اختلالی‌است که محققان در سال ۲۰۱۰ برای اولین بار در مورد آن صحبت کردند و ۸ سال بعد به عنوان واژه برگزیده سال انتخاب شد و هم اکنون این اختلال هنوز در مرحله تحقیق و بررسی‌است.

«امین زندی» روان درمانگر و روان شناس بالینی در گفتگو با دیجیاتو بر این موضوع تاکید می‌کند که در حال حاضر اختلالی به اسم نوموفوبیا در طبقه‌بندی بیماری‌ها و اختلالات روانی وجود ندارد که بیماری به روان‌شناس یا روان‌پزشک مراجعه کند و به او برچسب نوموفوبیا بدهند. اما در دو نسخه قبل کتاب تشخیص آماری اختلالات روان پزشکی DSM که توسط انجمن روان پزشکان آمریکا هر چند سال یکبار منتشر و به روز می‌شود، خیلی کوتاه به نوموفوبیا اشاره شده‌است.

زندی می‌گوید همه اختلالات جنبه جسمانی ندارند بلکه بسیاری از آنها اختلالات زاده فرهنگ، اجتماع، جامعه و حتی تکنولوژی هستند:

«تحقیقات جدید در حوزه اینترنت نشان می‌دهد که نوموفوبیا یکی از اختلالاتی‌ است که در حال حاضر باتوجه به فراگیر شدن اینترنت، شبکه‌های اجتماعی، دیتا در شبکه‌های مجازی و وابسته شدن افراد به موبایل، در حال شکل گرفتن است. فوبیا به ترس‌های غیرمعقولی می‌گویند که با شرایط موجود بیرونی همخوان نیست.

ترس از قطع شدن اینترنت، گم شدن موبایل، تمام شدن باتری موبایل جزو نوموفوبیا به‌ حساب می‌آیند که آن را در دسته‌های خاص فوبیا قرار می‌دهد. به طور کلی اختلالات سه شرط رنج، نابه‌سامانی و معلولیت را دارند. یعنی فرد از شرایط موجود رنج ببرد مانند افراد افسرده که از افسردگی خود رنج می‌برند. همچنین این شرایط موجب نابه‌سامانی و معلولیت در بهزیستی فرد شود و زندگی آنها را با اختلال مواجه کند.»

اینطور که زندی توضیح می‌دهد در حال حاضر بی‌موبایل هراسی را یک اختلال جدا نمی‌دانند اما به نظر می‌رسد که اختلال‌های نوموفوبیک، با سایر اختلالات دیگر هم‌آیند هستند. مثلا فردی که وسواس دارد، وسواس او روی موبایل بیشتر می‌شود یا آنکه اختلالات اضطرابی و فوبیاهای دیگری دارد و موبایل هم از طریق شرطی شدن‌های نوع اول و دوم یعنی از طریق رفتارهای تکرار شونده ، بخشی از اختلالات فرد می‌شود:

«نوموفوبیا مسیری برای اختلالات دیگر مانند وسواس، اضطرابی و نوروتیک یا روان رنجوری است. پس علت نوموفوبیا در حال حاضر ریشه در دیگر اختلالات دارد، مانند اختلال اعتیاد؛ البته اعتیاد به این معناست که فرد رفتاری تکرار شونده دارد که اگر آن را تکرار نکند اذیت خواهد شد. نمونه آن اعتیاد به گیم است که اگر فرد بازی نکند اذیت خواهد شد و در برخی موارد بازی کردن را تا جایی ادامه می‌هد که از فشار ناشی بر مغز یا گرسنگی و بی‌خوابی، فوت می‌کند.

در واقع اینطور می‌توان گفت که فرد آمادگی‌های زیستی و شرایط محیطی لازم مانند موبایل و اینترنت را دارد و در کنار آن ویژگی‌های زیستی، فرهنگی، اجتماعی و روانی هم وجود دارد و همین باعث می‌شود تا فرد به سمت رنج، نابه‌سامانی و معلولیت در بهزیستی سوق داده شود. نوموفوبیا در حال حاضر به صورت مجزا شناخته نمی‌شود و اگر در شخصی دیده شود ریشه در سایر اختلالات او دارد.»

این روان درمانگر تاکید می‌کند که شاخصه دیگر این اختلال فراگیر نبودن آن است. یعنی ممکن است افراد زیادی به موبایل خود وابستگی داشته باشند اما نبود موبایل در زندگی آنها اختلال ایجاد نکند ولی از سوی دیگر عده‌ای باشند که نبود موبایل برای آنها ایجاد رنج، نابه‌سامانی و معلولیت در زندگی کند.

اعتیاد به لایک

واقعیت این است که همه ما از نبود تلفن همراه خود رنج می‌بریم و درصورتیکه نباشد دچار اضطراب می‌شویم اما تعداد کمی هستند که نبود تلفن همراه در زندگی آنها ایجاد معلولیت و نابه‌سامانی می‌کند. تکنولوژی و موبایل وقتی نقش پررنگی در زندگی ما پیدا می‌کنند و زیاد تکرار می‌شوند، اختلالات زیادی ایجاد کند مانند اختلال در خواب. زندی دلیل این امر را استفاده از گوشی در رختخواب و قبل از خوابیدن می‌داند چراکه نور صفحه موبایل باعث می‌شود تا فرد نتواند بخوابد:

«همچنین موبایل پیشرفت تحصیلی را کند می‌کند. بنابراین تکرار استفاده از موبایل اختلالاتی در فرد به وجود می‌آورد. جدیدترین تحقیقات نشان داده که گرفتن لایک با ترشح دوپامین در مغز ارتباط دارد. دوپامین زمانی اتفاق می‌افتد که فرد مادر یا معشوقه خود را در آغوش بگیرد. البته ترشح دوپامین با دریافت لایک قطعا بسیار کمتر از زمانی‌ست که فرد مادر خود را در آغوش می‌گیرد اما این روند باعث می‌شود فرد به جای آنکه دوپامین را از روابط بین انسانی خود دریافت کند از یک اپلیکیشن دریافت خواهد کرد و همین باعث اعتیاد می‌شود. در نتیجه اگر فرد لایک بگیرد استرس‌ کمتری خواهد داشت و اگر لایک نگیرد استرس‌ش افزایش خواهد یافت.»

بنابراین موبایل می‌تواند روی خواب، پیشرفت تحصیلی و کاهش افزایش استرس تاثیر داشته باشد. این روان‌شناس بالینی معتقد است، مهم نیست که کاهش استرس خوب است یا بد، موضوع این است که کاهش استرس از طریق لایک گرفتن انجام می‌شود و همین باعث ایجاد اختلال در مسیر روابط فرد با دیگران و در نهایت به وجود آمدن نوموفوبیا خواهد شد.

زندی توصیه می‌کند مردم برای پیشگیری از این اختلال، زندگی خود را مدیریت کنند و تا جایی که امکان دارد از موبایل دوری کنند. اما اگر احساس می‌کنید دچار اختلال شده‌اید باید با روان‌پزشک یا روان درمانگر و روان‌شناس صحبت کنند. به گفته او بهترین روش، درمان‌های روانی (درمان‌های رفتاری شناختی CBT) و در صورت نیاز دارو درمانی بر اساس نشانه‌هاست.