مدیرکل حقوقی سازمان فناوری: بنیاد نرم افزارهای متن باز در پی فرهنگ‌سازی است نه مجوز دهی

«محمدجعفر نعناکار»، مدیرکل حقوقی سازمان فناوری اطلاعات ایران روز گذشته در توییتر از تاسیس بنیاد نرم افزارهای متن باز خبر داده بود. او اکنون در گفتگو با دیجیاتو اعلام می‌کند که بنیاد نرم افزارهای متن باز یک بنیاد کاملاً مردم نهاد است که مجوز خود را از وزارت کشور دریافت کرده است. به گفته او هدف این بنیاد، به هیچ عنوان ارائه مجوز یا ایجاد هر نوع محدودیتی نیست و همکاری با بنیاد نیز کاملاً حالتی اختیاری در راستای همراهی و هم‌افزایی دارد. نعناکار همچنین تاکید می‌کند که هدف اصلی ایجاد چنین بنیادی، تعامل بیشتر و فرهنگ‌سازی جهت استفاده از پلتفرم‌های متن باز است.

نعناکار در این گفتگو خبر می‌دهد که ریشه شکل‌گیری این بنیاد به سال ۹۱ و یک مصوبه در هیات وزیران می‌رسد که تاکید کرده بود «سیستم‌های دولتی باید به سمتی بروند که بتوانند از نرم افزارهای بومی، آزاد و متن باز استفاده کنند». در آن زمان «شورای عالی اطلاع‌رسانی» موظف به انجام این کار شده بود اما این شورا به دلیل فعالیت موازی با «شورای عالی فضای مجازی» در سال ۹۵ منحل و وظایف آن نیز به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات سپرده شد.

مدیرکل حقوقی سازمان فناوری ضمن اشاره به این تاریخچه، در پاسخ به این سوال که اساساً نقش سازمان فناوری اطلاعات در این میان چیست، می‌گوید:

«اکنون اتفاقی که افتاده این است که سازمان فناوری اطلاعات ایران برای حمایت از این بنیاد، اجازه داده است تا دفتر و دبیرخانه آن در سازمان فناوری ایجاد و کار شروع شود اما قرار است بنیاد در ادامه به شکل مستقل دفتر داشته باشد. در واقع دبیرخانه‌ اینجاست و کار عمده‌اش، فرهنگ‌سازی، آن هم بیشتر برای فضاهای دولتی است تا آنها مهاجرت به نرم افزارهای متن باز و آزاد داشته باشند؛ از سیستم‌عامل‌ها گرفته تا نرم افزارهای واژه‌پرداز. هدف این است که دولتی‌ها تا حدی از ویندوز و آفیس فاصله بگیرند که این مسئله مستلزم فرهنگ‌سازی است.»

نعناکار همچنین در خصوص سایر اهداف، خبر می‌دهد که بنیاد نرم افزارهای متن باز می‌تواند با تشکل‌هایی قدیمی که در جامعه وجود دارند همکاری و هم‌افزایی داشته باشد و از دانش هم استفاده کنند: «به این ترتیب اینطور تشکل‌ها متوجه می‌شوند که چه سرویس‌هایی می‌توانند ارائه دهند. برای مثال در بخش قوانین. به شکل کلی، خاستگاه نرم افزارهای متن باز، یک خاستگاه غربی است. علتش هم این است که سیستم حقوقی آنها سیستم حقوقی عرف محور است. این بنیاد کمک می‌کند با توجه به قوانین موجود، مثل قوانین حمایت از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه‌ای یا ثبت اختراع و علائم تجاری، بتوان قرائت جدیدی را ایجاد کرد تا کسانی که بخواهند استانداردهای جدید خود را برای نرم افزارها منتشر کنند، از پتانسیل داخلی استفاده کنند و مشکلی برای آنها پیش نیاید.»

به گفته نعناکار، در اساس‌نامه این بنیاد سه هدف اصلی، «حمایت‌های مادی و معنوی از اجتماعات و تشکل‌ها، حرکت در راستای اقتصاد مقاومتی و حمایت از توسعه نرم افزار» ذکر شده‌ است. مدیرکل حقوقی سازمان فناوری در پاسخ به این سوال که اساساً بودجه این بنیاد از کجا تامین می‌شود تا بتواند حمایت مادی از دیگران داشته باشد، می‌گوید:

«چند سال پیش یک بودجه‌ای برای حمایت از نرم افزارهای متن باز و آزاد اختصاص پیدا کرده بود تا بتوانند حرکت‌های مختلفی داشته باشند، برای مثال همایشی برگزار کنند؛ چون برگزاری همایش هم بی‌هزینه نیست یا دفتری که در سازمان فناوری وجود دارد، به هر حال هزینه‌های پنهان دارد. جنس حمایت‌های این بنیاد به این طریق است و اصلاً قرار نیست پولی به جایی تزریق کند و در عوض آن، منافعی داشته باشد. احتمالاً بودجه‌ای به این بنیاد تزریق می‌شود تا پا بگیرد، بعد مانند همه بنیاد‌ها، مثل بنیاد فرهنگستان زبان فارسی، مستقل می‌شود و خودش کارهای پژوهشی انجام می‌دهد. در واقع این نوع بنیادها، NPO و غیرانتفاعی هستند و به دنبال درآمدزایی نیستند. اما شتاب اولیه‌اش را سازمان فناوری اطلاعات برعهده گرفته است.»

او همچنین خبر می‌دهد که یکی از وظایف اصلی این بنیاد، تسهیل مشکلات در زمینه صادرات نرم افزار است. از سوی دیگر این بنیاد می‌خواهد فرهنگ سازی، آموزش و ترویج استفاده و به‌کارگیری تولید و صادرات نرم افزارهای آزاد و متن باز در کشور را در دستور کار خود قرار دهد. نکته کلیدی دیگری که نعناکار به آن اشاره می‌کند، ترکیبی از نرم افزارها و سخت‌افزارهای متن باز است. او در همین رابطه می‌گوید:

«علاوه بر نرم افزارهای متن باز، ما اکنون سخت‌افزارهای متن‌باز هم داریم. از بردها و چیپست‌ها گرفته تا نرم افزارهایی که در این سخت‌افزارها قرار می‌گیرد. پس در پارادایمی که برای اینترنت اشیا و 5G پیش روی خود خواهیم داشت، احتمالاً پلتفرم‌هایی مانند «آردوینو» هم شایع‌تر خواهند شد. به همین دلیل در این میان به یک بنیاد نیاز است تا هم کار مطالعاتی انجام دهد و هم ببیند کجا می‌توان از این ابزارها استفاده کرد و چه ظرفیت‌هایی وجود دارد.»

نعناکار در پاسخ به سوال دیگر دیجیاتو مبنی بر اینکه اساساً ارتباط بومی‌سازی با نرم افزارهای متن باز یا مستقل چیست، و اینکه چرا نیاز داریم تا به این شکل از نرم افزارهای متن باز حمایت کنیم، گفت:

«نکته اساسی این است که فرض کنید ما چند سال دیگر بخواهیم وارد WTO (سازمان تجارت جهانی) شویم. فرانسه قبل از اینکه عضو WTO شود، چند کار مهم انجام داد. هم از نرم افزارهای آزاد و هم از نرم افزارهای متن باز حمایت کرد و هم آنها را تشویق نمود تا مسائل بومی را رعایت کنند؛ برای مثال زبان فرانسوی یا اتوماسیون‌های مالی با توجه به قوانین مالیاتی فرانسه در این نرم افزارها گنجانده شد. حال مسئله اینجاست که اگر بخواهیم عضو سازمان تجارت جهانی یا سازمان‌های از این قبیل شویم، نیاز است تا در داخل کشور، فرهنگ‌سازی صورت گرفته باشد و هم به تعداد قابل توجهی، نرم افزار که قابلیت توسعه به شکل متن باز داشته باشد، هم توسط بخش خصوصی و هم بخش دولتی توسعه پیدا کرده باشد.»

او در همین رابطه خبر می‌دهد که سازمان فناوری اطلاعات نیز به شکل آزمایشی، می‌خواهد به سمت سیستم‌عامل و نرم افزارهای متن باز حرکت کند: «این برای حاکمیت مهم است در داخل کشور نرم افزارهایی توسعه پیدا کنند که هم متن باز باشند و قابلیت توسعه داشته باشند، هم آزاد باشند که بتوان از آن استفاده کرد، و هم نیازهای داخلی را تامین کنند. واقعیت این است که تا چند سال پیش ویندوز، تاریخ شمسی را پشتیبانی نمی‌کرد، حالا مهم است که اگر حرکتی در داخل کشور انجام می‌شود، مسائل اینچنینی رعایت شود تا به شکل مجدد، «هزینه‌ی فرصت» پیش نیاید و تمام نیازها برطرف شود.»