آیا نوسانات نبض خطرآفرین خواهد بود؟

دیگر کمتر کسی را می‌توان پیدا کرد که بلد نباشد نبض خودش را بگیرد. امری بسیار آسان که تنها با چند بار تمرین قادر خواهید بود به راحتی هر چه تمام‌تر مدام میزان نبض خودتان را بررسی کنید. اما شاید این سوال برای شما و دیگران نیز پیش آمده ضربان طبیعی قلب باید در چد حد و حدودی باشد و اصلا چرا اهمیت دارد میزان نبض ما در یک بازه مشخص قرار بگیرد.

در حال حاضر فارغ از روش‌های بالینی شما می‌توانید با استفاده از اپلیکیشن گوشی‌های هوشمند خود از میزان نبض خود آگاه شوید. به عنوان مثال «سیری» در محصولات اپل، نمونه بارز یک هوش مصنوعی تمام عیار است که ما تنها با گفتن «سیری، نبض قلبم چنده؟» می‌توانیم این اپلیکیشن را وادار کنیم تا این هوش مصنوعی از قدرت سخت‌ افزار مورد نظر جهت رسیدن به هدفمان استفاده کند. ماجرا اینجاست اعداد و ارقامی که روی صفحه نمایش حک می‌شود شاید برای عده‌ای گنگ و مبهم به نظر برسد. در این یادداشت قصد داریم اطلاعات مختصر و مفیدی درباره نبض را ارائه دهیم.

ضربان طبیعی قلب در حالت استراحت چند است؟

ضربان قلب در حال استراحت را به اختصار RHR (Resting Heart Rate) می‌نامند. تعداد دفعاتی که قلب شما در حالت استراحت در واحد دقیقه تپش پیدا می‌کند را RHR تعریف می‌کنند. این آزمایش یکی از سریع‌ترین روش‌های حال حاضر جهت تخمین این موضوع است که قلب‌تان تا چه حد از لحاظ کاری راندمانی طبیعی دارد. البته کلمه طبیعی، واژه‌ای است نسبی که در فردی با فرد تفاوت دارد اما در حالت کلی RHR شما باید در حد فاصل ۶۰ الی ۱۰۰ تپش در دقیقه قرار داشته باشد.

اگر این تعداد ضربان به بالای ۱۰۰ برسد، عارضه‌ای تحت عنوان تاکی‌کاردی (tachycardia) شکل می‌گیرد. اگر سابقه بیماری فشار خون بالا در خود یا سایر اعضای خانواده‌تان دیده نشده، عارضه تاکی کاردی را باید جدی بگیرید. البته می‌توان تاکی کاردی را یکی از عارضه‌های طبیعی بدن نیز طبقه‌بندی کرد؛ چرا که ما با انجام ورزش‌های هوازی، عضلات خودمان را وادار می‌کنیم برای انقباض بیشتر، مقدار جریان خون بیشتری را از قلب طلب کند. قلب نیز مجبور می‌شود با افزایش تعداد دفعات پمپاژ، میزان عرضه و تقاضای خون اکسیژنه و روشن را در حد معمول خود نگه دارد. بنابراین اگر فعالیت سنگین یا ورزشی هوازی انجام دادید، باید حداقل ۱۰ الی ۱۵ دقیقه استراحت کنید تا قلب شما بتواند به فیزیولوژی استراحت خود برگردد. پس از این استراحت شما قادر خواهید بود نبض صحیح یا همان RHR را تخمین بزنید.

تاکی کاردی از لحاظ بالینی مسئله بسیار مهمی است. چرا که این رویه به صورت مزمن و پیاپی می‌تواند پیش‌زمینه‌ای بر بیماری‌های قلبی و عروقی باشد. اگر به همراه تاکی کاردی علائمی همانند تنگی نفس، فشرده شدن قفسه سینه و حتی خستگی را تجربه کرده‌اید، به شدت توصیه می‌کنیم در اسرع وقت با یک پزشک متخصص مشکل خودتان را مطرح سازید.

تاکی کاردی از لحاظ بالینی مسئله بسیار مهمی است. چرا که این رویه به صورت مزمن و پیاپی می‌تواند پیش‌زمینه‌ای بر بیماری‌های قلبی و عروقی باشد.

جنیفر هِیث، یکی از پزشک‌های مرکز معتبر قلب در کلمبیا در رابطه با تاکی کاردی توضیح می‌دهد تپش قلبِ مزمن و بالای ۱۰۰ ضربه در دقیقه (Beats per minute یا به اختصار bpm) می‌تواند معانی زیادی داشته باشد. امکان دارد بدن‌تان دهیدراته شده باشد. شاید هم به علت فعالیت بسیار زیاد به این روز افتادید یا شاید هم نشانه یکی از بیماری‌های خطرناک مربوط به قلب و ریه باشد.

شاید پیش خودتان بگویید اگر نبض بسیار بالا برای سلامتی خطرآفرین است، چرا سلامتی ما با کاهش هر چه بیشتر نبض همچنان در معرض خطر است؟ ماجرا اینجاست اگر وزن شما نسبت به قدتان متناسب نباشد و در عین حال میزان تپش قلب شما به زیر ۶۰ ضربه در دقیقه برسد، احتمالا شما از عارضه برادی کاردی رنج می‌برید. فرد در این سناریو احتمال دارد سرش گیج رفته و حتی تا مرز بیهوش شدن نیز پیش برود.

پایین بودن نبض هم مثل تاکی کاردی می‌تواند معانی بسیار متفاوتی را مطرح سازد. امکان دارد اصلا مشکلی فرد را تهدید نکرده باشد. معمولا افرادی که فیتنس کار کرده و روزانه ورزش‌های مختلفی را مرتب انجام می‌دهند برادی کاردی رفته رفته در این دسته از افراد ایجاد می‌شود. چرایی این موضوع مبحث پیچیده‌ایست که در کتاب فیزیولوژی پزشکی «گایتون» به تفضیل توضیح داده شده است. در غیر این صورت برادی کاردی می‌تواند همانند نقطه مخالف این رویه یعنی تاکی کاردی، بستر را جهت ظهور بیماری‌های قلبی فراهم کند.

افرادی که به صورت مزمن از برادی کاردی رنج می‌برند می‌بایست با مراجعه به پزشک، اقدام به تهیه نوار قلب (EKG) کنند.

عواملی که روی نبض RHR تاثیرگذار هستند

یادداشتی را که تا به این لحظه مطالعه کردید، تنها خلاصه بسیار مختصری از مبانی جریان و فشار خون در راستای علم فیزیولوژی بدن انسان بود. پزشک یا پرستاری که برای تخمین نبض شما دست به کار می‌شود، عوامل زیر را در ذهن خود مد نظر دارد:

• سن: نبض با افزایش سن، کاهش پیدا می‌کند و این موضوع در تحقیقات بسیار زیادی از لحاظ علمی به اثبات رسیده است.
• جنس: به طور معمول نبض خانم‌ها بین ۲ الی ۷ واحد بیشتر از آقایان است.
• دمای هوا: در آب و هوای گرم، جریان و فشار خون بالاتر می‌رود. بنابراین نبض هم افزایش پیدا می‌کند. عکس این ماجرا نیز مصداق دارد. با این حال تفاوت بیشتر از ۱۰ واحد اندکی نگران کننده است.
• احساسات: عواطف انسانی مثل اضطراب،‌ استرس و حتی احساس شادمانی می‌تواند بر تعداد نبض تاثیرگذار باشد.
• وضعیت بدن: اگر شما روی صندلی نشسته باشید نبض شما ۳ واحد بیشتر از حالتی خواهد بود که دراز کشیده هستید. هنگامی بیشترین میزان نبض را تجربه خواهید کرد که ایستاده باشید.
• داروها: مواد دارویی مختلف اعم از شیمیایی و گیاهی می‌توانند روی فشار خون تاثیر مستقیمی داشته باشند؛ به عنوان مثال داروهای ضدافسردگی و بتا بلاکرها موجب افزایش یا حتی کاهش نبض خون‌تان می‌شود.

نبض خون من طبیعی است. آیا حتما سالم هستم؟

مسلما خیر! اینکه جریان و فشار خون شما تقریبا طبیعی است، خبر بسیار مسرت‌بخشی برای شماست اما به این معنا نیست که شما از لحاظ جسمی حتما در سلامتی کامل به سر می‌برید. اتفاقا اگر فیتنس کار هستید، باید بیشتر حواستان به چک کردن علائم حیاتی‌تان مثل نبض باشد.

در یکی از جدیدترین پژوهش‌های حیطه بیماری‌های قلبی، پژوهشگران به نتایج جالبی دست یافتند. آنها بیماران مسن را به دو گروه دسته‌بندی کردند. گروه A که نبض خون‌شان حداقل ۷۵ ضربه در دقیقه بود و گروه B که این رقم در آنها حداکثر ۵۵ بود. جالب است که پژوهشگرها فهمیدند احتمال بیشتری وجود دارد که گروه A  طی ۱۱ سال آینده به علت سکته قلب فوت کنند. بر این اساس رابطه میان مرگ و میر با تعداد نبض خون رسما وارد فاز جدیدی شد.

هیث توضیح می‌دهد تعداد نبض خون در انسان به طور معمول باید بین ۵۰ تا ۷۰ ضربه در دقیقه باشد اما اگر نبض شما کمی خارج از این فاصله اطمینان بود، جای هیچ نگرانی نیست و نباید مدام نبض خودمان را چک کنیم. انجام این تست تنها ماهی یک بار هم کفایت می‌کند.

هیث درباره ساز و کار تست ورزش نیز صحبت به میان آورد که برای پزشک معالج به شدت این موضوع اهمیت دارد که قلب شما تا چه سرعتی می‌تواند پس از یک ورزش هوازی به وضعیت طبیعی خود بازگردد. طبیعتا راندمان قلب زمانی از لحاظ کیفی مطلوب خواهد بود که این نوسان سریعا جبران شود.

برای ارزیابی هر چه بهتر سلامتی خود بهتر است سالی حداقل ۲ مرتبه یک آزمایش کلی انجام بدهید تا درصد میزان کلسترول، چربی، قند ناشتای خون و دیگر فاکتورهای بدن به صورت دقیق بررسی شود. با این تفاسیر اگر احساس می‌کنید چند وقتی است که تپش قلب‌تان طبیعی نیست، کم کم باید ملاقات با یک پزشک متخصص در این زمینه را ترتیب دهید. شاید همین فردا هم دیر باشد...