بحران اقتصادی و ادغام استارت‌آپ‌های ایرانی؛ نگاهی به تهدیدها و فرصت‌ها
سال ۲۰۱۵ گزارش‌های مختلفی از تلاش اپل برای ساخت یک خودروی هوشمند منتشر شد. اپل هیچ وقت این ایده را به شکل رسمی تایید یا رد نکرد و حالا هم شنیده می‌شود که به دلیل ...
در دیجیاتو ثبت‌نام کنید
جهت بهره‌مندی و دسترسی به امکانات ویژه و بخش‌های مختلف در دیجیاتو عضو ویژه دیجیاتو شوید.
عضویت در دیجیاتوتازههای تکنولوژی
سال ۲۰۱۵ گزارش‌های مختلفی از تلاش اپل برای ساخت یک خودروی هوشمند منتشر شد. اپل هیچ وقت این ایده را به شکل رسمی تایید یا رد نکرد و حالا هم شنیده می‌شود که به دلیل ضعف در مدیریت پروژه دست‌کم فعلاً آن را کنار گذاشته است. اما در همان زمان، همه می‌دانستند که چنین اتفاقی در حال رخ دادن است و حتی «ایلان ماسک»، مدیرعامل تسلا در مصاحبه‌ای تصمیمات اپل برای ساخت یک خودرو را «رازی که همه در سیلیکون ولی از آن خبر دارند» توصیف کرده بود.
حالا اتفاق تقریباً مشابهی در اکوسیستم استارت‌آپی ایران در جریان است. قریب به یک سال است که شنیده می‌شود دو استارت‌آپ «نت برگ» و «تخفیفان» که در ارائه تخفیف‌های گروهی فعال هستند می‌خواهند با هم ادغام شوند اما هنوز هیچ یک از آنها رسماً چنین اتفاقی را تایید یا رد نمی‌کند.
امسال ولی شرایط اقتصادی خاص است و به اذعان بسیاری از مسئولان، کشور ما در حال سپری کردن یک جنگ اقتصادی تمام عیار است. آیا اکنون و در این شرایط خاص استارت‌آپ‌های ایرانی بیشتر از هر زمان دیگری باید به ادغام با رقبای خود فکر کنند یا می‌توانند به تنهایی از موانع و چالش‌های اقتصادی کنونی عبور کنند؟ این مقاله با تمرکز بر همین پرسش، با برخی از اعضای تاثیرگذار اکوسیستم استارت‌آپی مصاحبه کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
ادغام، بهترین راه در شرایط فعلی
«مهدی محمدی»، دبیر ستاد اقتصاد دیجیتال در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به عنوان یکی از موافقان ادغام در شرایط کنونی، در پاسخ به این سوال دیجیاتو که در شرایطی که سرمایه‌گذاری استارتاپی به کم‌ترین حد خود رسیده است آیا حرکت استارتآپها به سمت ادغام یک تصمیم درست است یا خیر، توضیح داد:
«در شرایط اقتصادی کنونی دو مسیر برای تامین سرمایه استارتآپها وجود دارد. یکی IPO یا ورود به بازار بورس و تامین سرمایه از میان عموم مردم است. در این حالت مردم هم درگیر استارتآپها خواهند شد و همچنین از آنجائیکه برندها شناخته شده هستند، می‌توانند در جذب سرمایه موفق عمل کنند. دومین مورد که در دنیا بیشتر مورد توجه قرار گرفته است ادغام و تملیک است. از نظر من چون ورود استارتآپها به بورس با مشکلات قانونی همراه است و زمان زیادی لازم دارد، در حال حاضر بهترین روش برای تامین سرمایه شرکت‌ها ادغام است.»
او باور دارد استارتآپها لزوما با ادغام، رشد نمی‌کنند اما یکی از مکانیزم‌های رشد که به خوبی جواب می‌دهد، این است که یک شرکت بزرگتر، دیگری را بخرد یا اینکه با هم ادغام شوند و در غیر این صورت می‌توانند پروژه‌هایی در طرح‌های خود تعریف کنند و پذیره‌نویسی سهام انجام دهند یا به اشکال گوناگون سهام جذب کنند.
به گفته محمدی ادغام و تملک در دنیا از دهه ۱۹۹۰ با صنایع نفت و خودروسازی شروع شد و در سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ به حوزه الکترونیک و مخابرات رسید و از سال ۲۰۱۰ در حوزه الکترونیک سرعت بیشتری گرفت؛ چنانکه مایکروسافت سالانه حدود ۲۰۰ استارت‌آپ را خریداری می‌کند. او در پاسخ به این سوال که چرا ادغام و تملک در اکوسیستم استارتاپی ایران کم اتفاق می‌افتد و آیا این مسئله ریشه در فرهنگ ما دارد یا خیر، می‌گوید:
«چند عامل دارد که یکی از آنها بخش فرهنگی‌ست. ما ضرب‌المثل‌هایی داریم که نشان می‌دهد شریک داشتن خوب نیست. منتها عوامل دیگری وجود دارند که باعث شکل‌گیری و تشدید این فرهنگ می‌شوند. برای مثال قوانین مناسبی که بتواند ادغام و تملک را قانونمند کند و بعد حقوق صاحبان سهام را تضمین کند، وجود ندارد و ما الان قانون مشخصی برای ادغام و تملک در داخل کشور نداریم. همین امر هم موجب می‌شود که تمایل به چنین اقداماتی کمتر شود و معاملات بر پایه اعتماد دو جانبه شکل بگیرد.
دومین عامل مهم اعتماد است که در جامعه ما کمتر شده‌است. چون اعتماد به آینده کمتر است، تحولات محیطی افزایش یافته، تحریم‌های بین‌المللی، تورم و مسائل این چنینی موجب شده تا تمایل و فعالان اقتصادی (شرکت ها و سرمایه‌گذاران) به سرمایه‌گذاری و کارهای بلند مدت کاهش پیدا کند. همین هم موجب می‌شود تا اعتماد کمتر شده و همکاری‌ها کاهش پیدا کنند.»
محمدی می‌گوید در اقتصاد، مفهومی به نام «هزینه مبادله» وجود دارد که شامل هزینه کالا و هزینه زمانی می‌شود و در ادغام و تملیک از آنجائیکه شفافیت در ارزشگذاری وجود ندارد، اعتماد کمتر، هزینه مبادله بیشتر و در نهایت تمایل به سرمایه‌گذاری کاهش پیدا می‌کند.
دبیر ستاد اقتصاد دیجیتال درباره سایر مشکلات موجود در ادغام و تملیک به مالکیت فکری اشاره می‌کند. به گفته او بسیاری از شرکت‌ها مالکیت فکری و برند دارند به همین دلیل هم زمانی‌که وارد یک معامله ادغام و تملیک می‌شوند، تعیین تکلیف دارایی‌های معنوی، فکری و ارزشگذاری آنها بسیار مهم است: «متاسفانه ارزشگذاری این موارد هنوز مشخص نیست و کمتر ساماندهی شده‌است اما ما در تلاش هستیم که این موضوع را تا انتهای سال به نتیجه برسانیم.»
شرکت بزرگی برای خرید استارت‌آپ‌های کوچک نداریم
«جعفر محمدی»، عضو هیات مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای موفقیت یک استارتآپها را با چند معیار بررسی می‌کند؛ اول آنکه استارت‌آپ توسط شرکتی بزرگتر خریداری و جزئی از آن شود، دوم آنکه استارت‌آپ با سایر رقبای خود ادغام شود و در نهایت هم تا جایی بزرگ شود که بتواند به بورس راه پیدا کند.
محمدی در پاسخ به این سوال دیجیاتو که با در نظرگیری شرایط اقتصادی فعلی کدام روش موفقیت استارتآپها را تضمین می‌کند، گفت:
«با توجه به وضعیت بازار و شرایط انضباطی که وجود دارد، الان بحث کاهش هزینه‌ها و به اشتراک گذاری بازار می‌تواند یکی از مهمترین گزینه‌ها باشد، چون بزرگ شدن برای تک تک استارت‌آپ‌های موفق تا حدی که بتوانیم IPO را برای آنها متصور باشیم مسیر بسیار سختی است. از سوی دیگر هم شرکت‌های بزرگی دیده نمی‌شوند که استارت‌آپ‌های کوچکتر را خریداری کنند و آنها را به جزئی از خود ادغام کنند. بنابراین در این شرایط ادغام و تملیک دو استارت‌آپ با یکدیگر که هرکدام سهمی از بازار را دارند و به نوعی رقیب یکدیگر هستند با هدف کاهش هزینه‌ها و بزرگ شدن به نحوی که در مسیر IPO قدم بردارند -نه با این تصور اشتباه که ادغام و تملیک دو استارت‌آپ کوچک موجب بزرگ شدن و ورود آنها به بورس می‌شود- تصمیم بسیار هوشمندانه‌ای است.»
او عقیده دارد که در حال حاضر استارت‌آپ‌های زیادی وجود دارند که در یک حوزه کار می‌کنند، هزینه‌های بالایی دارند اما بازار کشش این تعداد از کسب و کار را ندارد و برای اینکه این کشش وجود ندارد آنها باید جنبه‌های مختلف را تقویت و هزینه‌ها را کاهش دهند تا بتوانند زنده بمانند، بنابراین ادغام در شرایط فعلی اقدام هوشمندانه‌ای است.
عضو هیات مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای می‌گوید که ادغام و تملک باید به صورت ارگانیک رخ دهد تا نتایج خوبی درپی داشته باشد اما ممکن است ادغام و تملیک با اهدافی غیر از پیشرفت رخ دهد که البته قابل بررسی و پیگیری است. برای مثال این امکان وجود دارد که چند استارت‌آپ برای بدست گرفتن کل بازار، تحت تاثیر قرار دادن قیمت‌ها، رعایت نکردن حقوق مصرف کننده و سرویس دهنده، تصمیم به ادغام بگیرند:
«منتها این موارد توسط شورای رقابت، سازمان حمایت از حقوق مصرف کنندگان و رگولاتورهای قیمت‌گذاری بررسی و با آنها برخورد می‌شود، چنانکه اگر دو استارت‌آپ بدون ادغام و تملیک هم در این موارد تبانی کرده باشند، این موضوعات پیگیری می‌شود.»
استارتآپها واقع‌بین باشند
«حامد ساجدی»، مدیر عامل شرکت سرمایه‌گذاری جسورانه شناسا شرط موفقیت ادغام و تملیک را در واقع بینی می‌داند. او به دیجیاتو توضیح می‌دهد موفق بودن ادغام و تملیک بستگی به این دارد که آیا واقعا استارت‌آپ بزرگتر توانایی رشد بهتر و کسب موفقیت بیشتر را دارد یا خیر. او می‌گوید کسب‌وکارهای بزرگتری را نمی‌توان به سادگی یافت که بتوانند آینده بهتری را برای شرکت‌های کوچکی که در خود ادغام می‌کنند، رقم بزنند:
«یکی از چالش‌ها همین است که شرکت‌های بزرگی که پذیرش نوآوری دارند را در کشور خود نداریم. در واقع پیدا کردن کسب و کار بزرگتری که می‌خواهد نمونه کوچکتر را در خود ادغام کند و واقعا آینده بهتری را برای خود متصور باشد آسان نیست. البته این موضوع حاصل شرایط پیچیده اقتصادی کشور است و نمی‌توان گفت مقصر شرکت‌های بزرگتر هستند و به همین دلیل ما نمی‌توانیم در این موضوع مانند سایر کشورهای پیشرفته موفق عمل کنیم چراکه در آن کشورها تنوع صنایع بسیار زیاد است و آموزش‌ها و نوآوری‌های متفاوتی در این حوزه‌ها وجود دارد که دائما به روز می‌شود و نخبگان را رشد می‌دهد.»
او همچنین به سختی‌های پس از ادغام اشاره می‌کند و می‌گوید برای افرادی که هسته اصلی استارت‌آپ خودشان را شکل داده‌اند و رهبر کار خود بوده‌اند بعد از ادغام بسیار سخت است که سخنگوی دوم باشند: «اما باید این موضوع را درک کرد که حتما نقاط مشترکی میان آنها وجود داشته که ادغام شده‌اند. ضمن آنکه فرهنگ ائتلاف در میان ما وجود ندارد و در حوزه‌های کسب و کاری مشکلاتی مانند اینکه داشته‌ها و سیستم مدیریتی چطور میان سیستم قدیمی و جدید تقسیم شود، محل اختلاف بوده است. چراکه برگ برنده و عامل رشد استارت‌آپ‌های کوچکتر آزادی عمل آنها بوده و حالا این آزادی عمل کمتر می‌شود.»
اما از سوی دیگر شتاب‌دهنده‌هایی که در استارتاپ‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند آیا دیدگاه مثبتی به ادغام استارتآپها دارند؟ ساجدی در پاسخ به همین سوال به دیجیاتو می‌گوید که شتابدهنده‌ها معمولا نسبت به این موضوع واکنش مثبتی دارند و بالغانه‌تر رفتار می‌کنند، چراکه با هدف رشد استارتآپها سرمایه‌گذاری کرده‌اند:
«البته این امکان هم وجود دارد که برخی شتابدهنده‌ها و سرمایه‌گذاران سازمانی که با هدف گسترش زنجیره خود اقدام به سرمایه‌گذاری کرده باشند، مخالف باشند و احساس کنند که فرصت نگهداشت استارت‌آپ بسیار جذاب‌تر از ادغام یا فروش آن خواهد بود. بنابراین اگر استارت‌آپ‌های کوچک با این هدف رشد کنند که وارد استارت‌آپ بزرگتر شوند و نه اینکه خودشان تبدیل به بزرگترین شوند و از سوی دیگر شتابدهنده‌ها این ایده را داشته باشند که هدف آنها رشد کسب و کار است، مشکلات کمتری در این کار به وجود خواهد آمد.»
ادغام و تملیک موفق نیاز به زمان دارد
«شایان شلیله»، فعال حوزه استارت‌آپی که پیش از این تجربه مستقیم ادغام را نیز در استارت‌آپ «ای‌نتورک» داشته، به دیجیاتو توضیح می‌دهد که ادغام و تملیک به اشکال گوناگونی اتفاق می‌افتد؛ برای مثال دو یا چند شرکت بزرگ با یکدیگر ادغام می‌شوند و یا یک شرکت بزرگ چندین شرکت کوچک را خریداری می‌کند که البته این حالت‌ها بستگی به شرایط و توافق سرمایه‌گذاران هم دارد. شلیله تاکید می‌کند هرچند این موضوع در ایران هم اتفاق می‌افتد اما تاکنون به صورت جدی روی آن صحبت نشده است.
شلیله در پاسخ به این سوال دیجیاتو که چه عاملی پیش شرط موفقیت ادغام استارتآپها با یکدیگر است، پاسخ داد:
«اگر بیس تیم‌ها درست باشد، ارزشگذاری درستی انجام شود و زمان لازم برای ادغام به تیم‌ها داده شود، ادغام به درستی انجام می‌شود. اما اگر اختلاف دو تیم باهم زیاد باشد این ادغام نمی‌تواند موفق باشد و در سال‌های آینده آنها را با مشکل مواجه می‌کند. اگر هر طرف توانایی‌های خود را به درستی ببیند، ادغام روش درستی است. برای انجام این کار هم ابتدا باید تیم‌های دو طرف در دوره‌های زمانی ۶ ماهه با یکدیگر مطابقت پیدا کنند و اگر این کار به درستی انجام شد و نتیجه‌بخش بود، می‌توان ادغام شرکت‌ها را به صورت حقوقی و قانونی انجام داد. در غیر اینصورت اگر ابتدا به صورت قانونی عمل شود و نیروها نتوانند بایکدیگر مطابق شوند، کار شکست می‌خورد.»
برای گفتگو با کاربران ثبت نام کنید یا وارد حساب کاربری خود شوید.