بازگشت کارت سوخت؛ راهکاری قدیمی برای جلوگیری از قاچاق سوخت

قیمت بنزین در حال حاضر در ایران هزار تومان است و با افزایش نرخ ارز در ماه‌های گذشته فاصله قیمت سوخت در ایران با کشورهای همسایه افزایش یافته است. همین اختلاف قیمت باعث شده قاچاق سوخت از ایران به کشورهایی نظیر پاکستان بالا رود.

مرزهای کشور روزانه با ترفند های بسیار پیچیده قاچاقچیان شاهد خروج بنزین برای فروش با قیمت بالاتر در کشورهای همسایه است. تفاوت فاحش قیمت این کالای استراتژیک در ایران و سایر کشورها این اجازه را به سودجویان می دهد تا دست به کسب درآمد بزنند.

مرز میلک، سیستان و بلوچستان، خراسان، کردستان و سایر مرزهای کشور همچنان با این موضوع درگیر بوده و نیروهای نظامی و نظارتی با افزایش نیروهای نظارتی همچنان سعی در کاهش میزان قاچاق سوخت دارند.

قاچاق سوخت در مرز میلک

قاچاق سوخت از ایران به خصوص از مرزهای شرقی مشکل جدیدی نیست ولی آنچه تازگی دارد این است که در ماه‌های اخیر به طور محسوس بر شدت آن افزوده شده است. آنچه قاچاقچیان به دنبال آن هستند سودی است که به دلیل افزایش نرخ ارز با وجود مخاطرات احتمالی رقم خورده است.
وزارت نفت معتقد است که احیای کارت سوخت  نظارت بر مصرف را تشدید و تقویت کرده و از طریق آن می توان افرادی را که به طور مشکوک در روز بنزین زیادی تهیه می‌کنند شناسایی و از قاچاق آن جلوگیری کرد.

البته جلوگیری از قاچاق تنها یکی از مزیت‌های راه اندازی مجدد کارت سوخت است. مزیت بعدی این امر اصلاح الگوی مصرف و مدیریت مصارف روزانه افرادی است که برای استفاده از این سوخت فسیلی پایان پذیر، برنامه ریزی و مدیریت کافی  ندارند.

حجم چشمگیر مصرف سوخت در کشور باعث شده است که ایران در رتبه 37 میزان مصرف این کالای استراتژیک قرار بگیرد.

سید ناصر موسوی لارگانی، نماینده مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون اقتصادی می‌گوید: «اگر خودروی پر مصرف شبانه روز در مسیرهای درون و برون شهری در حال حرکت باشد هر 100 کیلومتر نهایتا 15 لیتر مصرف خواهند کرد و اگر خودروی 300 کیلومتر در شبانه روز طی کند سرجمع 45 لیتر بنزین مصرف خواهد کرد بنابراین اگر حتی چنین خودروی بیش از میزان گفته شده سوختگیری کند نشان از تخلف صاحب خودرو است. در صورت اعمال کارت سوخت می‌توان جلوی سوءاستفاده‌ها و قاچاق سوخت را گرفت چرا که امروز پمپ بنزین‌ها دوربین‌های مداربسته دارند و سیستم‌های هوشمند و کارتخوان نصب شده در این مکان‌ها می‌توانند مشخص کنند هر خودرو در طول روز چقدر سوخت‌گیری داشته است. پرمصرف‌ترین خودروها نهایتا هر 2 روز یک باک بنزین مصرف خواهند کرد و اگر کسی بیش از این مصرف کند به معنای انجام تخلف است.»

موسوی لارگانی بیان کرد: «بسیاری از قاچاقچیان خرده پای بنزین و فرآورده‌های نفتی به مافیای قاچاق سوخت وصل هستند، کسی که سختی سوختگیری و خارج کردن بنزین از خودرو را متحمل می‌شود باید بتواند از این کار سود مناسبی ببرد و اینکه باید باندی پشت آن‌ها باشد تا این میزان ناچیز از سوخت را جمع‌آوری و به اندازه قابل قبولی برای قاچاق سوخت برسانند.»

ضعف مدیریت مصرف سوخت و 2 نرخی بودن ارز عامل قاچاق سوخت

در ماه‌های اخیر خرید و فروش کارت سوخت در مناطق مرزی بسیار متداول شده است؛ به این صورت که کارت سوخت غیر استانی از استان‌های دیگر وارد مناطق مرزی نظیر سیستان و بلوچستان می‌شود.

سعید عشقی نژاد کارشناس انرژی اظهار کرد: «قاچاق سوخت به 2 عامل ارزانی سوخت و عدم کنترل خرید و فروش این کالا بر می گردد. البته عامل ارزانی سوخت به تنهایی نمی تواند منجر به قاچاق شود چرا که اگر دستگاه های نظارتی راهکاری برای مشتریان پر مصرف داشته باشند سریع می توانند نسبت به این موضوع هشدارهای لازم  را اعلام کنند. قیمت سوخت در کشورهای همسایه شاید بیش از 2 برابر قیمت آن در ایران است این در حالیست که سوخت در کشور ما حتی کمتر از بهای تمام شده  تولید یک لیتر آن عرضه می‌شود. باید با حفظ شان و جایگاه سوخت در سرمایه ملی، ارزش نگهداری آن توسط حاکمیت افزایش پیدا کند.»

عشقی نژاد تاکید کرد: «البته افزایش قیمت سوخت تنها عاملی برای کنترل مصرف و کاهش قاچاق سوخت نخواهد بود بلکه دولت باید برای کاهش میزان قاچاق سوخت به خارج از کشور یعنی قاچاق معکوس، برنامه‌های زیادی داشته باشد که یکی از این راهکارها اجرایی شدن الگوی صحیح مصرف در قالب اجرا و احیای مجدد کارت سوخت است.»

وی ادامه داد: «نظارت بر عملکرد عموم جامعه و اعمال عدالت اقتصادی در بین مردم امری بسیار ضروری در تخصیص سوخت به آحاد جامعه است. آیا افرادی که چندین ماشین در اختیار دارند با افرادی که از وسایل نقلیه عمومی استفاده می‌کند به یک میزان یارانه سوخت دریافت می‌کنند؟!»

عشقی نژاد توضیح داد: «یکی از اهداف هدفمند شدن یارانه‌ها تقسیم عادلانه ثروت بین عموم جامعه به ویژه اقشار کم درآمد بود و این بیان شد که به صورت یارانه‌های نقدی و یارانه‌های پنهان به افراد پرداخت شود؛ سوخت و توزیع آن امری است که با افزایش میزان مصرف در بین افراد دارای چندین ماشین به خوبی اجرا نشده است و شاید ترفندهایی از جمله اعمال کارت سوخت و ثبت عملکرد خرید بنزین در جامعه بتواند راه را برای واقعی سازی هدفمندسازی یارانه ها باز کند.»

کاهش 7 میلیون لیتری قاچاق سوخت به علت نظارت بر مرزها/ کنترل و مدیریت مصرف، قاچاق را به صفر خواهد رساند

عبدالله هندیانی، معاون پیشگیری ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز اظهار کرد: «2 نرخی و یا چند نرخی شدن ارز، عاملی برای فروش با حاشیه سود بالا برای دلالان سوخت مرزی به ویژه استان های جنوب شرقی از جمله سیستان و بلوچستان شده است.»

هندیانی گفت: «با توجه به همکاری‌ ستاد مبارزه با قاچاق سوخت و کالا و ارز با دستگاه های نظارتی از جمله سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروهای انتظامی  موفق به کاهش 7 میلیون لیتر قاچاق در روز شدیم اما باز هم به علت تلاطمات ارزی و چند نرخی بودن آن، همچنان رقمی بالغ بر 8 میلیون لیتر در کشور قاچاق معکوس سوخت ملاحظه می شود.»
وی در پایان با اشاره به اهمیت نظارت دستگاه ها نظارتی برای پیشبرد اهداف ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز بیان کرد: «روش متداول بسیار زیادی برای مقابله با این پدید شوم وجود دارد که یکی از این روش ها استفاده از سیستم ثبت هوشمند خرید و فروش سوخت های فسیلی از جمله بنزین است.»

اختصاص یارانه های پنهان به سوخت عامل قاچاق معکوس

محمدباقر معتمدی، رئیس پژوهشگاه و شورای راهبردی اتاق اصناف تهران، یارانه‌های پنهان را یکی از دلایل بروز پدید قاچاق معکوس در کشور دانسته و گفت: «این موضوع منجر می‌شود که کالاها با قیمت پایین‌تری از بهای تمام شده به دست مشتری و با قیمت بالاتری در بازارهای خارجی به فروش برسد. نظام یارانه‌ای باید به ‌روزرسانی شود تا جامعه هدف آن را دریافت کند؛ اما در این بین ما شاهد دریافت یارانه به قشری هستیم که جامعه هدف ما نیستند. در بحث بنزین و سایر کالاها که گرفتار قاچاق معکوس می شوند علاوه بر اصلاح الگوی مصرف باید فکری به حال نظارت های برخط و تخصیص درست یارانه ها به این کالا صورت بگیرد.»

صرفه جویی 75 میلیارد دلاری در مصرف سوخت

بهزاد خسروی، کارشناس راهبردی مسائل اقتصادی اظهار کرد: «سوخت یکی از نیازهای راهبردی در اداره هر کشوری محسوب می‌شود  با توجه به وجود منابع عظیم سوخت‌های فسیلی در ایران این موضوع برای کشورمان مهم‌تر از کشورهای فاقد این سرمایه عظیم تلقی می‌شود.»

وی افزود: «با نگاهی به میزان تقاضای بنزین در کشورهای پیشرفته دنیا خواهیم دید که رشد تقاضای بنزین در سال متوسط بین 3 تا 4 درصد است این در حالیست که در ایران با توجه به تمهیداتی که از سال 84 برای مدیریت اصلاح الگوی مصرف دیده شده است، همچنان میزان درخواست سوخت در ایران سالانه  بیش از 10 درصد رشد می‌کند بنابراین میزان مذکور، مصرف واقعی بنزین نیست و نشان می دهد که بخش عمده‌ای به صورت قاچاق خارجی مصرف می‌شود.»

این کارشناس اقتصادی با اشاره به هزینه دولت‌ها برای راه اندازی و استفاده بهینه از کارت سوخت گفت: «تاریخ عملکرد وزارتخانه نفت نشان می‌دهد که برای راه اندازی زیر ساخت پروژه عظیم کارت سوخت رقمی بالغ بر 100 میلیون دلار هزینه شده است که سامانه‌هایی نظیر سامانه‌های مرکزی، صدور کارت، اتصال به کارتخوان‌ها و تجهیزات ارتباطی با جایگاه‌های سوخت از جمله این موارد است.»

سهمیه‌بندی سوخت در ایران طرحی برای هدف‌مندی مصرف سوخت در کشور

وی ادامه داد: «در سال‌هایی که استفاده از کارت سوخت برای مصرف بنزین اجباری بود رقمی بالغ بر 98 میلیارد دلار در مصرف سوخت صرفه جویی شد که طبق آخرین آمار از این رقم، 75 میلیارد دلار تنها به دلیل استفاده از کارت سوخت و صرفا سهمیه بندی رخ داده  و 24 میلیارد دلار نیز به علت استفاده از سایر سوخت‌های پاک در ترددهای شهری گزارش شده است.»

خسروی در پایان با اشاره به ضعف مدیریت مصرف بنزین در کشور گفت: «مسئولان و همچنین آحاد مردم هنوز برنامه‌ای برای استفاده به جا و صحیح از بنزین را در فرهنگ اجتماعی خود جای نداده اند و این موضوع بسیار قابل تامل است، اما نکته‌ای که منجر می‌شود شرکت پخش فرآورده‌های نفتی و وزارت نفت برای زمانبندی اجرای کارت سوخت به آن توجه کنند زمان فرارسیدن سفرهای تابستانی و رشد قابل توجه استفاده از سوخت و عبور از تقاضای بیش از 11 درصد مازاد تقاضای رسمی کشور است. خاموشی سامانه مدیریت مصرف سوخت عاملی برای بی توجهی برخی از مردم در استفاده بی رویه از سوخت در کشور شده است.»

مصرف بنزین در سال 98 چقدر افزایش خواهد یافت؟

آن طور که مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران می‌گوید مصرف بنزین در سال 98 به 97 میلیون لیتر در روز یعنی رشدی بالغ بر 11 درصد خواهد رسید البته میزان مصرف بنزین و سایر انرژی‌ها به جمعیت خودرو دارها و وسایل نقلیه آن کشور باز می گردد، اما باز هم در همین شرایط استانداردها نشان می‌دهد ایران بیش از 5 درصد نیاز خود بنزین مصرف می کند. عواملی نظیر عدم مدیریت الگوی مصرف و اسقاط خودروهای فرسوده و از رده خارج سازی این خودروها می تواند در کاهش مصرف سوخت تاثیرگذار باشد و همین موضوع  به ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت کشور بر می‌گردد.