تولید واکسن برای ویروس کرونا چقدر طول می‌کشد؟

درحالی که یک ویروس جدید از خانواده کرونا جان هزاران چینی و همین‌طور افراد ساکن در اقصی نقاط جهان را به خطر می‌اندازد، دولت‌ها و محققان سخت در تلاشند که واکسنی پیش‌گیرانه برای آن تولید کنند. اما آیا واکسن ویروس کرونا دیرتر از آن که قادر به کمک به مردم باشد از راه خواهد رسید؟ و آیا این احتمال وجود دارد که فرصت توسعه چنین درمانی را از دست داده باشیم؟

ناقوس مرگ‌های ناشی از 2019-nCov -که به خاطر شهر سرمنشا آن عمدتا به نام «ویروس ووهان» شناخته می‌شود- روز به روز بیشتر و بیشتر به صدا در می‌آید. تا به امروز که این مقاله نوشته می‌شود نزدیک به ۱۷ هزار نفر به ویروس مبتلا شده‌اند و چند صد نفر هم جان خود را به آن باخته‌اند؛ عمدتا هم در چین. اما برخی از اپیدمیولوژیست‌ها تخمین زده‌اند که ارقام واقعی در این کشور می‌تواند در حد ۱۰۰ هزار نفر باشد.

تا به این لحظه، چین کانون شیوع بیماری بوده و چندین شهر این کشور اساسا قرنطینه شده‌اند تا از شیوع هرچه بیشتر جلوگیری به عمل آید. چندین مورد نیز در کشورهایی غیر از سرزمین اصلی چین رویت شده‌ است اما اکثریت آن‌ها مربوط به افرادی بوده که در چین به ویروس مبتلا شده‌اند و سپس به جایی دیگر سفر کرده‌اند. با این همه برخی از محققین حوزه سلامت اجتماعی هشدار می‌دهند که احتمالا برای محدود کردن شیوع بیماری به مرزهای چین دیر شده باشد.

درحالی که دولت‌ها اقداماتی برای جلوگیری از شیوع فیزیکی هرچه بیشتر ویروس در دستور کار دارند (مانند پایش مسافران در فرودگاه‌ها)، کشورهایی مانند ایالات متحده و چین خبر از برنامه‌های خود برای تولید یک واکسن داده‌اند، همینطور محققانی از کشورهای دیگر.

این نخستین بار در سال‌های اخیر نیست که محققان مجبور به ساخت واکسنی برای یک بیماری نوظهور با شیوع گسترده شده‌اند. در سال ۲۰۱۴ میلادی شاهد یکی از گسترده‌ترین شیوع‌های یک بیماری با ویروس ابولا بودیم و ویروس زیکا هم در سال ۲۰۱۶ به شکلی وسیع در کشورهای آمریکایی شیوع یافت.

در این دو بازه، تلاش محققان به اندازه کافی سریع نبود که در دوران بحران حقیقی کارآمد تلقی شوند. در حال حاضر یک واکسن شدیدا موثر و تایید شده برای ابولا توسعه یافته و هنگام شیوع سال گذشته یاری‌رسان بود، اما نه هنگام شیوع در سال ۲۰۱۴. از سوی دیگر، کماکان واکسنی قطعی برای زیکا وجود ندارد.

اما این تاخیر در تولید واکسن احتمالا با ویروس 2019-nCov تکرار نشود.

آنتونی فائوچی، مدیر انستیتوی ملی آلرژی و بیماری‌های مسری در انستیتوی ملی سلامت آمریکا می‌گوید: «ما همین حالا مشغول کار روی آن هستیم. و امید می‌رود در بازه حدودا سه ماهه قادر به آغاز فاز نخست آزمایش روی انسان‌ها باشیم.» با فرض اینکه همه‌چیز خوب پیش برود، تا تابستان آتی می‌توانیم شاهد واکسن‌هایی موفقیت‌آمیز باشیم که به شکلی تجربی در جهان واقعی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

اگر کسی قادر به تحقق این مهم باشد، بدون هیچ تردید شاهد سریع‌ترین فاصله زمانی میان کشف یک ویروس جدید و یافتن راهی برای واکسینه کردن خودمان در برابر آن خواهیم بود. و این اتفاق نشان خواهد داد که جامعه جهانی محققان به چه سرعت شگرفی در مقابله با یک دشمن مشترک دست یافته‌اند.

تنها ظرف چند روز پس از نخستین مورد تایید شده ابتلا به 2019-nCov در چین، محققان این کشور قادر به استخراج کد ژنتیکی ویروس بوده‌اند و مهم‌تر از آن، یافته خود را با سایر محققین در اقصی نقاط جهان به اشتراک گذاشتند. این شفافیت به محققان سراسر کره خاکی اجازه داد که روی ویروس مطالعه و شروع به ساخت واکسنی برای آن کنند.

تا هفته دوم ماه ژانویه، مجله Science خبر از این داد که انستیتوی ملی بهداشت قراردادی با شرکت بیوتکنولوژیک Moderna امضا کرده تا کار روی واکسن ویروس کرونا آغاز شود. در هفته‌ای که گذشت، ائتلاف ابداعات آمادگی برای اپیدمی اعلام کرد که به سه تیم مختلف، از جمله Moderna، سرمایه‌‌رسانی کرده تا ورژن خود از واکسن ویروس کرونا را بسازند.

در همین حین، مسابقه‌ای که شکل گرفته بازتاب‌دهنده ماهیت کنش‌گرایانه تولید واکسن بوده است. این را پیتر هوتز، مدیر مدرسه ملی داروهای گرمسیری در کالج داروسازی Baylor در تگزاس می‌گوید:

«ما سیستمی ناقص شامل دو نوع واکسن داریم. یکی از آن‌ها واکسن‌های بیماری‌های احتمالا فراگیر مانند ابولا یا سارس است و دیگری واکسن‌هایی که برای بیماری‌های مورد غفلت قرار گرفته گرمسیری ساخته می‌شوند. به این خاطر که هیچ یک از این واکسن‌ها قادر به درآمدزایی نیستند».

هوتز و تیم او برای چندین سال مشغول کار روی تولید واکسن برای ویروسی بوده‌اند که بسیار نزدیک به 2019-nCov است: ویروسی که باعث ابتلای مردم به سارس شد.

در آزمایش‌های انجام شده روی موش‌ها، واکسن این تیم شدیداً موثر ظاهر شد و قادر به جلوگیری از بروز علائم آلودگی طولانی‌مدت و مریضی ناشی از سارس بود. تا سال ۲۰۱۷، آن‌ها قادر به انتشار تحقیقاتی بودند که نشان می‌داد به آسانی امکان تولید انبوه واکسن وجود دارد.

با این همه یک مشکل وجود داشت. کار آن‌ها عمدتا از طریق انستیتوی ملی سلامت آمریکا جذب سرمایه کرد و دولت از ارائه سرمایه‌ای که برای مطالعه بیشتر روی انسان‌ها نیاز داشتند سر باز زد.

در عمل، یک واکسن سارس در آن زمان غیرضروری به نظر می‌رسید. در سال ۲۰۰۲،  سارس وارد صحنه جهان شد و ضمن ابتلای ۸۰۰۰ نفر، جان تقریبا ۸۰۰ نفر را گرفت، بازهم عمدتا در چین و در بازه‌ای ۶ ماهه. اما سارس از جولای ۲۰۰۳ در انسان‌ها مشاهده نشده و گمان می‌رود ویروسش کاملا منقرض شده باشد.

آنطور که از شمایل شیوع فعلی برمی‌آید، انبوهی کرونا ویروس دیگر وجود دارند که می‌توانند موانع میان گونه‌های جانوری را کنار زده و مثل سارس به انسان‌ها انتقال یابند. در جهانی که تولید واکسن‌های کنش‌گرایانه را در اولویت قرار می‌دهد، احتمالا می‌توانستیم خیلی بهتر از این برای ویروس ووهان آماده باشیم.

هوتز می‌گوید: «این یکی از مسائلی بود که ناامیدی را برای ما رقم زد. به محض اینکه سارس از بین رفت هیچکس نمی‌خواست روی واکسن آن سرمایه‌گذاری کند. بنابراین واکسن سارس برای سه یا چهار سال اخیر بی‌استفاده در فریزر باقی مانده است.اگر سیستمی کارآمد داشتیم، آن واکسن درست از همان ابتدا تمام تست‌های امنیت را پشت سر گذاشته و برای آزمایش‌های انسانی آماده می‌بود.»

با این همه، زحمات هوتز و تیمش احتمالا هدر نرفته باشد. محققان نشان داده‌اند که ویروس از لحاظ ژنتیکی شباهت بسیار زیادی به سارس دارد. این شباهت احتمالا باعث شود واکسنی که برای سارس ساخته شده به شکلی آسان برای ویروس ووهان قابل دستکاری باشد.

هوتز می‌گوید در حال مذاکره با انستیتوی ملی سلامت و دیگر آژانس‌های فدرال است تا تحقیقات سارس را از سر بگیرد و باور دارد که اگر چراغ سبز را دریافت کنند، فورا قادر به آغاز کار خواهند بود. آن هم با نتایجی عملی مانند دانستن اینکه آزمایش واکسن روی انسان‌ها چقدر امن خواهد بود. بنابراین آنقدرها از قافله عقب نیستیم.