مرگ روزانه هزاران نفر؛ در صورت عدم کنترل کرونا چه فجایعی به بار خواهد آمد؟

روز دوشنبه گروهی از محققین در دانشگاه امپریال کالج لندن، گزارشی را منتشر کردند که تلاش آن‌ها برای مدل کردن شیوه‌های کنترل ویروس کرونا را توضیح می‌داد. در این گزارش روش‌های مختلف مقابله با ویروس بررسی شده و در نهایت خروجی کلی آن نمایش داده می‌شود. این مدل ریاضی با مقیاس واقعی جمعیت بریتانیا و آمریکا تولید شده است.

گزارش محققین دانشگاه امپریال کالج توسط نشریه سازمان جهانی بهداشت منتشر می‌شود، اما نسخه‌ای از آن‌ها در اختیار این دولت‌ها قرار گرفته است تا بتوانند نوع کنترل شیوع ویروس را تغییر یا بهبود دهند. این گزارش، تصویری تاریک از زمانی را برایمان تداعی می‌کند که این دو کشور هیچ اقدامی برای مقابله با شیوع کرونا انجام نداده باشند و در پی آن میلیون‌ها انسان جان خود را از دست بدهند، زیرا ظرفیت سیستم‌های درمانی در این دو کشور توانایی پاسخ به نیازمندی‌های همه بیماران را نخواهد داشت؛ البته می‌توان آن را به هر کشور دیگری نیر تعمیم داد.

با این حال در گرازش محققین می‌خوانیم که اگر گام‌هایی اساسی برای کنترل این ویروس برداشته شود، می‌توان آن را تا حدودی کنترل کرد تا زمانی که واکسنی کارا برای آن پیدا شود؛ این کار یعنی تعطیل کردن بخش‌های مختلفی از زندگی اجتماعی به مدت یک سال. البته پیش از این که لرزه بر اندامتان بیفتد، باید بگوییم که نتایج به دست آمده همگی به مدلی وابسته‌اند که تکامل کافی نیافته و با توجه به اطلاعات ناقصی که در حال حاضر از این ویروس داریم، وابسته به فرضیات است.

به همین دلیل قبل از بررسی نتایج به دست آمده توسط محققین امپریال کالج، ابتدا به سراغ جزئیات و محدودیت‌هایی می‌رویم که برای این مدل در نظر گرفته‌اند.

شبیه‌سازی جمعیت

همه‌گیرشناسی، علمی است که بیماری‌های مختلف را در سطح یک جامعه بررسی می‌کند. یکی از ابزار‌های این علم نیز مدل‌های همه‌گیری است که نحوه شیوع یک بیماری را داخل یک جامعه پیش‌بینی می‌کند. به همین دلیل درک این مدل، نیازمند آشنایی با نحوه مدیریت ویروس مجازی به کار رفته در آن است. در این گزارش، مدل با مقیاس شخص به شخص پیش می‌رود.

این کار به کمک داده‌های دقیق آماری از یک جامعه (بریتانیا و آمریکا) میسر می‌شود. نحوه پخش عامل یک بیماری واگیردار به صورت‌های مختلف و در سطوح متفاوت جامعه بررسی می‌شود؛ یعنی داخل یک خانه، مدرسه، محل کار و محل‌های پر رفت و آمد مانند مراکز خرید. محققین به کمک داده‌های سرشماری، تعداد اعضای هر خانواده و توزیع سنی جوامع محلی را به دست آورده‌اند. داده‌های یک کلاس درس متوسط نیز برای بررسی تعاملات داخل مدرسه در نظر گرفته شده است. همچنین برای مدل تعاملات کاری، محققین از فاصله میانگین محل زندگی تا دفاتر و همچنین میانگین نفرات یک شرکت استفاده کرده‌اند.

به صورت کلی می‌توان گفت که این مدل، بسیار با جزئیات بوده و نتایج آن نیز به خوبی در تمامی مقالات گذشته قابل مشاهده است. اکنون که مدل ما دارای جمعیت دقیق است، نوبت به وارد کردن ویروس کرونا به معادله می‌شود. اینجاست که محققین تنها با فرضیات پیش رفته‌اند، زیرا تمام داده‌های ما از این ویروس عملا ناقص هستند.

با وجود این که ما می‌دانیم هر شخص آلوده می‌تواند دست کم دو نفر دیگر را آلوده کند، از میزان دقیق آلایندگی آن اطلاعی نداریم. یک تفاوت کوچک در این پارامتر، در مقیاس‌های بزرگتر، چند برابر می‌شود. البته محققین تمام تلاش خود را کرده‌اند که فرضیات را بر مبنای داده‌های واقعی قرار دهند، اما تمامی اعدادی که به منظور توضیح رفتار ویروس کرونا استفاده شده، نامعلومند.

آن‌ها دوره نهانی پنج روزه را برای این ویروس در نظر گرفته‌اند و فرض کردند که انتقال آن به شخص دیگر، ۱۲ ساعت پیش از بروز علائم صورت می‌گیرد. همچنین محققین افرادی که نیاز فوری به اقدامات پزشکی دارند را ۳۰ درصد جامعه آماری و نرخ مرگ و میر را با احتساب جانبدارانه بیشتر برای افراد مسن، نصف موارد اورژانسی در نظر گرفتند.

داده‌هایی که محققین تولید کرده‌اند، اطلاعات کمی که اکنون از کشور‌های درگیر با کرونا وجود دارد را به خوبی بازتولید می‌کنند، اما نتایج نادرستی که از این کشور‌ها به دست آمده، می‌توانند تا حدودی روی نتایج نهایی تاثیر بگذارد. برای کشورهایی مانند آمریکا و بریتانیا، محققین ورود افراد آلوده به جامعه را اوایل ماه ژانویه در نظر گرفتند که با جهانی شدن این ویروس، این تعداد هر پنج روز یک بار ۲ برابر می‌شود. در نهایت تعداد کلی ورودی‌های این جوامع با نرخ مرگ و میر همگام و سنجیده شد تا نتایح دقیق‌تر شوند.

راه‌های کنترل

پس از به دست آوردن یک مدل کارا از جوامع آمریکا و بریتانیا، محققین به سراغ روش‌های کنترل این ویروس رفتند. روش‌های پیشنهادی آن‌ها شامل فرایندهای قرنطینه شدید و فاصله‌گیری اجتماعی و محدود سازی حمل و نقل می‌شود. محققین کنترل نکردن شیوع را نیز بررسی کردند. به صورت کلی می‌توان این روش‌ها را به دو بخش تقسیم کرد.

یکی از این روش‌ها، کاهش اثرات ویروس کروناست؛ یعنی تلاشی برای کاهش شیوع بیماری، به منظور عدم اشباع سیستم درمانی تا زمانی که بیماران بتوانند به یک مصونیت جمعی برسند. روش دوم نیز سرکوب است؛ یعنی برقراری حالات مختلف قرنطینه برای از بین بردن شانس انتقال، تا جایی که عملا هیچ شخص بیماری نتواند آن را در سطح جامعه پخش کند.

البته باید این را در نظر گرفت که هیچ مرز مشخصی میان این دو راه‌حل وجود ندارد. فرض کنید یک مدرسه را به کمک روش اول ببندید، اما همچنان می‌توان از آن به عنوان بخشی از یک راه‌حل سرکوبی (روش دوم) نام برد. به صورت کلی، محققین ترکیبی از روش‌های زیر را برای مدل خود در نظر گرفته‌اند:

• قرنطینه شخص بیمار: افراد مبتلا به ویروس کرونا برای یک هفته در خانه بمانند.
• قرنطینه خانگی: تمامی اعضای خانواده یک شخص بیمار به مدت دو هفته در خانه بمانند.
• فاصله‌گیری اجتماعی سالمندان: افراد بالای ۷۰ سال، تعاملات اجتماعی خود را کاهش دهند (ضریب انطباق ۷۵ درصدی).
• فاصله‌گیری اجتماعی همگانی: هر شهروند به استثنای دانشجویان تعاملات اجتماعی خود را کاهش دهد (ضریب انطباق ۷۵ درصدی).
• تعطیلی مدارس: ۷۵ درصد از مدرسه‌ها تعطیل شوند.

برخی از این روش‌ها شاید تاثیرات دیگری داشته باشند. برای مثال، فاصله‌گیری اجتماعی، منجر به افزایش احتمال انتقال ویروس کرونا داخل یک خانه می‌شود. یا برای مثال، تعطیلی مدارس می‌تواند تعاملات شهروندان یک محله را افزایش دهد، زیرا کودکان علاقه دارند با همدیگر بازی کنند. البته این احتمالات عموما واقع‌گرایانه نیستند، زیرا همزمان با انتشار اخبار ناکارآمدی سیستم درمانی، فاصله‌گیری اجتماعی خود به خود کاهش می‌یابد. در هر صورت در نظر گرفتن این احتمالات، برای یک مدل چندان دور از انتظار نیست. اکنون که با محدودیت‌ها، فرضیات و جزئیات این مدل آشنا شدید، بهتر است به سراغ نتایج به دست آمده از این شبیه‌سازی برویم.

چه اتفاقی می‌افتد؟

اگر هیچ اقدامی انجام نگیرد، اتفاق‌هایی ناگوار رخ می‌دهد. اپیدمی بریتانیا در ماه مه به اوج خود می‌رسد و سیستم درمانی دیگر توانایی پاسخ به تعداد بیماران را ندارد. در نتیجه از هر ۱۰۰ هزار نفر در این کشور، روزانه ۲۲ نفر جان خود را از دست می‌دهند. در ادامه، این ارقام به عدد وحشتناک روزانه ۱۴ هزار نفر می‌رسد که برای مدت‌ها تداوم دارد و نهایتا ویروس کرونا جان نیم میلیون نفر را در این کشور می‌گیرد.

در رابطه با آمریکا نیز باید بگوییم به دلیل جامعه جوان‌تر، اوج این بیماری کمی دیرتر فرا می‌رسد و تعداد تلفات نیز به ازای یک محدوده مشخص، به وخامت بریتانیا نخواهد بود. اما به دلیل جمعیت بیشتر، در کل ۲ میلیون نفر از دنیا می‌روند. این را هم در نظر بگیرید که اعداد فوق بدون احتساب مرگ و میر طبیعی و غیر وابسته به کروناست.

اگر نگاهی به مراکز درمانی اورژانسی بیندازیم به این نتیجه می‌رسیم که استراتژی‌های کاهش اثرات کرونا (روش اول) عموما پاسخگو نیستند. این درست است که با انجام این روش‌ها، منحنی نمودار کمی صاف‌تر می‌شود، اما در عین حال تعطیلی مدارس یا قرنطینه کردن افراد آلوده، هزاران شهروندی که نیازمند خدمات پزشکی فوری هستند را آواره می‌کند.

حتی ترکیب هر دور روش (قرنطینه شخص، خانگی و فاصله‌گیری اجتماعی سالمندان) نیز منجر به اشباع سیستم‌های درمانی می‌شود. به همین دلیل برای رسیدن به نتایج مثبت در جوامع مدل شده بریتانیا و آمریکا، لازم است که قرنطینه عمومی اعلام شود. ترکیب آن با قرنطینه شخص و خانگی، نیاز به خدمات درمانی فوری را برای چندین ماه افزایش خواهد داد و شاید حتی از تعداد تخت‌های بیمارستانی این دو کشور نیز فراتر رود، ولی با به کارگیری تدابیر اورژانسی می‌توان از این بحران عبور کرد.

ترکیب تعطیلی مدارس، قرنطینه شخص و فاصله‌گیری اجتماعی عمومی، تعداد مبتلایان را آنقدر پایین نگه می‌دارد که مانع از اشباع تخت‌های بیمارستانی و خدمات‌رسانی فوری شود. همچنین این کار باعث خواهد شد اوج بیماری ناشی از ویروس کرونا پس از ماه آوریل رو به کاهش برود. مشکل اینجاست که با پیشروی به کمک این سناریو، ویروس در سطوح پایینی از جامعه باقی می‌ماند.

محققین با برداشتن تمامی محدودیت‌های اعمال شده در ماه سپتامبر، به این نتیجه رسیدند که این بیماری دوباره در اکتبر به اوج می‌رسد؛ البته این بار می‌تواند با حالتی که هیچ کاری برای جلوگیری از شیوع بیماری انجام نشده بود، رقابت کند؛ یعنی یک فاجعه دیگر. با این حال رو‌ش‌هایی نا کارآمدتر سرکوب اجتماعی، عواقب خفیف‌تری را به بار می‌آورد، زیرا در وهله اول بخش اعظمی از افراد جامعه به ویروس کرونا آلوده شده‌اند.

در نتیجه اگر بخواهیم از نتایج محققین به یک جمع‌بندی کلی برسیم و نرخ مرگ و میر را نیز به حداقل برسانیم، بهترین روش، فاصله‌گیری اجتماعی برای مدتی نامعلوم است تا واکسن بیماری کووید-۱۹ تولید شود و مصونیت جمعی را برای شهروندان به ارمغان بیاورد.

باید صبر کرد

بزرگترین چالش برای این مدل، کشورهایی هستند که از ابتدا سرکوب‌های شدیدتری را در نظر گرفتند و با موفقیت شیوع ویروس کرونا را کنترل کرده و اکنون نیز محدودیت‌های خود را برداشته‌اند. اگر مدل محققین درست باشد، کشورهای چین و کره جنوبی باید در آینده خود را آماده فعالیت مجدد این ویروس کنند. البته محققین عقیده دارند استراتژی‌های سرکوب آن‌ها در مراحل ابتدایی ویروس کرونا، در طولانی مدت دست بالا را به آن‌ها می‌دهد.

این کشورها اکنون نسبت به گذشته هوشیارترند و زیرساخت‌های توسعه یافته مناسبی برای شناسایی بیماران جدید دارند. همچنین به کمک ردیابی تعاملات مبتلایان جدید و آزمایش‌های متعدد، احتمال کنترل مجدد ویروس وجود دارد؛ راه‌حلی که اکنون توسط کره جنوبی بررسی می‌شود.

بریتانیا و آمریکا نتوانستند از ورود این ویروس به جوامع خود جلوگیری کنند و شاید هیچ‌گاه مجبور نشوند محدودیت‌های شدید خود را تا زمان توسعه واکسن اعمال کنند. اما اگر تلاش‌های کره جنوبی نتیجه دهد، می‌توانند برای بهترین روش‌های محدودیت‌گذاری اجتماعی مدلی ارائه کنند تا شاید بارقه‌های امید را بار دیگر در دل همه‌گیرشناسان ویروس کرونا، زنده نگه دارد.