ماجرای یک فرکانس؛ همه چیز درباره باند ۷۰۰ و ۸۰۰ که بلااستفاده در اختیار صداوسیما است

سال‌های زیادی است که وزارت ارتباطات در دولت‌های مختلف بر سر آزادسازی باندهای فرکانسی ۷۰۰ تا ۸۰۰ مگاهرتز که در اختیار صدا و سیما قرار دارد، انتقادهایی مطرح می کند. انتقادات وزارت ارتباطات در دولت یازدهم و دوازدهم بیش از پیش شده و حالا این موضوع با توجه به نیاز مبرم به افزایش کیفیت و سرعت اینترنت به خاطر شرایط مربوط به کرونا، بار دیگر مطرح شده است. اما ماجرا دقیقا چیست؟

در ابتدای امر باید گفت هر چه میزان ترافیک، مصرف داده و حتی مکالمه‌های تلفنی در کشور بالا برود، نیاز است که منابع در اختیار اپراتورها نیز به تناسب آن افزایش پیدا کند. اپراتورهای موبایل در حال حاضر (که مصرف اینترنت موبایل کشور چندین برابر حد معمول شده) موفق شده‌اند این افزایش ترافیک را مدیریت کنند اما این موضوع هم تا حدی مقدور است. از یک مرحله به بعد، اختصاص باند فرکانسی خاصی نیاز است؛ موضوعی که وزیر ارتباطات کشور نیز در توییتی به آن اشاره کرده است.

تعهدی که با ۵ سال تاخیر هم انجام نشده است

باندهای زیر یک گیگاهرتز دارای برد زیادی هستند و وزارت ارتباطات معتقد است که استفاده از این باندهای فرکانسی می‌تواند برای توسعه شبکه‌های تلفن همراه در مناطق مختلف کشور به ویژه در مناطق روستایی و کم جمعیت،‌ مورد استفاده قرار بگیرد. این باور تنها به وزارت ارتباطات برنمی‌گردد و  اتحادیه بین‌ المللی مخابرات نیز از سال‌ها پیش به تمامی سازمان‌های تلویزیونی سطح جهان پیشنهاد کرده است این فضای فرکانسی را آزاد و در اختیار اپراتورهای موبایل بگذارند چرا که دیجیتالی شدن تلویزیون‌ها و استفاده از فناوری‌های ماهواره‌ای جایگزین به مراتب بهتری برای این فرکانس‌ها است.

در واقع درسال ۲۰۰۶ که این مقررات تحت عنوان GE06 (ژنو ۲۰۰۶) تصویب شد، نمایندگان ایران از سازمان رگولاتوری (وزارت ارتباطات) و سازمان صداوسیما هم آن را امضا کردند. در آن زمان «علی عسگری» معاون فنی وقت صداوسیما که هم اکنون رئیس سازمان صداوسیما است، بر این موضوع صحه گذاشت ولی تا به امروز این وعده عملی نشده است.

براساس توافقنامه GE06 اتحادیه بین المللی مخابرات، ۱۲۰ کشور از جمله ایران متعهد شدند تا ۱۷ مه سال ۲۰۱۵ میلادی پخش رادیو تلویزیونی خود را به طور کامل از آنالوگ به دیجیتال تبدیل کنند. براساس این توافقنامه بین المللی، ایران متعهد شده بود تا تاریخ ۲۷ خرداد ۹۴ تکه باندهای ۷۰۰ تا ۸۰۰ مگاهرتز را آزاد کند تا امکان استفاده عادلانه از این منبع کمیاب ملی برای اپراتورهای مخابراتی کشور فراهم شود.

باید گفت این باند‌ها به واسطه پوشش بسیار وسیع تر خود نسبت به سایر باندهای فرکانسی، برای اپراتورهای همراه کشور ارزش بسیار زیادی دارند. به زبان ساده می‌توان ادعا کرد امروز با این باندهای فرکانسی مناطق مختلف کشور با دردسر و هزینه بسیار کمتری تحت پوشش خدمات اپراتورهای همراه قرار خواهند گرفت. در واقع یک اپراتور می‌تواند با استفاده از این باند فرکانسی، تا ۴ برابر هزینه‌های خود را کاهش دهد چون می‌تواند در مناطق کم جمعیت، پوشش آنتن‌دهی بسیار بیشتری داشته باشد و نیاز به نصب دکل‌های بیشتر و خرید تجهیزات نیست.

استفاده ناچیز صدا و سیما از فرکانس‌های ۷۰۰ و ۸۰۰

هم‌اکنون پخش دیجیتال و آنالوگ صداوسیما زیر باند فرکانسی ۶۹۰ مگاهرتز است و بر اساس صحبت‌های مسئولان وزارت ارتباطات، حداکثر استفاده‌ای که صدا و سیما از کل باند دارد به ۱۵ درصد می‌رسد. با این حساب بقیه آن قابل آزادسازی و استفاده در بخش‌های دیگر است.

وزارت ارتباطات تاکید دارد که تخلیه کردن این باندها هزینه‌ای هم برای صدا و سیما ندارد چرا تکه‌ باندهای فرکانسی مورد بحث بین این دو نهاد، هم‌اکنون خاموش است و صداوسیما از آن‌ها استفاده‌ای نمی‌کند.

وزارت ارتباطات همچنین باور دارد که «این باندها از نظر ملی با ارزش هستند. اگر از این باندها در این حوزه استفاده نشود، در حوزه‌های دیگر هم استفاده نخواهد شد. اساساً ترند تکنولوژی در دنیا نشان می‌دهد که این باندها برای خدمات موبایلی هستند.»

مزایده، راه حل جدید مجلس

با توجه به دیجیتالی شدن شبکه پخش همگانی صدا و سیما که در همه جای دنیا و از جمله ایران رخ داده است، حالا بخش اعظمی از باند فرکانسی ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز که قبلا برای سرویس آنالوگ پخش همگانی استفاده می‌شد، آزاد شده ولی کماکان به طور بلااستفاده در دستان صدا و سیما قرار دارد. برای حل این مشکل اما نهادهای مختلفی از جمله مجلس و شورای امنیت ملی وارد عمل شده‌اند که البته ورود مجلس به ماجرا، نتایج مختلفی در برداشته است. به عنوان مثال در سال‌ ۹۷ کمیسیون تلفیق، مصوبه آزادسازی فرکانس‌ها را رد کرد و در سال ۹۸ نیز صحبتی در این باره به میان نیامد، اما در لایحه بودجه امسال صحبت‌هایی مبنی آزادسازی این باند به میان آمده است.

مرکز پژوهش‌های مجلس با الحاق یک بند به تبصره ۱۸ (مدیریت باندهای بسامدی ۷۰۰-۸۰۰ مگاهرتز) برای آزادسازی این فرکانس در بررسی لایحه بودجه ۹۹ ارائه کرده و در آن پیشنهاد برگزاری یک مزایده را داده است. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در سلسله بررسی مصوبات کمیسیون تلفیق لایحه بودجه سال آینده، پیشنهاد داده که در اجرای مواد (۳)، (۶۷)، (۶۸) و (۶۹) قانون برنامه ششم توسعه کشور، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با همکاری سازمان صداوسیما سیما مکلف به تخصیص دوباره و برگزاری مزایده اجاره باندهای فرکانس تجاری ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز و واریز درآمد حاصله به ردیف درآمدی ۱۴۰۱۰۶ شوند.

البته در لایحه جدید مجلس مبنی بر پیشنهاد برگزاری مزایده برای کنترل این فرکانس‌ها تاکید شده تجربه جهانی نشان داده گذر فرکانسی از پخش تلویزیونی آنالوگ به دیجیتال دسترسی بسیاری از مناطق محروم به شبکه‌های تلویزیونی را با مشکل مواجه ساخته است. مشکلاتی که در این طرح به آن اشاره شده البته با توجه به دیجیتالی شدن تمام و کمال صدا و سیما به نظر می‌رسد امروزه روز چندان محلی از اعراب ندارند.

اولین تخصیص تکه‌باندهای طیف ۷۰۰ به خدمات موبایل در جهان مربوط به سال ۱۹۸۹ می‌شود که موج‌های آنالوگ موبایل در آمریکا توسعه یافت و کانال‌های ۷۰ تا ۸۳ این طیف در اختیار امواج آنالوگ موبایل قرار گرفت. گفتنیست در همین کشور هم در سالهای گذشته و همزمان با فرایند دیجیتالی شدن شبکه‌های تلویزیونی «کمیته ارتباطات فدرالی ایالات متحده آمریکا» اقدام به برگزاری مزایده‌ای برای واگذاری سراسری این باند در قالب فرایندی ۱۲ مرحله‌ای برای اپراتورها کرد تا متقاضیان شرکت در مزایده نزدیک‌ترین پیشنهاد برای اختیار کردن تکه باند مورد نظر را داشته باشند. در همین راستا راهکار مزایده‌ای که توسط مجلس اعلام شده هم به نظر منطقی می‌رسد؛ هرچند نباید فراموش کرد قوانین رگولاتوری در همه جای دنیا متفاوت است.

سوت پایان نامشخص

باند فرکانسی ۷۰۰ مگاهرتز می‌تواند محدوده وسیعی را پوشش دهد، بنابراین می‌توان از آن برای پوشش اینترنت در جاده‌ها یا مناطق روستایی استفاده کرد. البته ناگفته نماند آزادسازی فرکانس های ارزشمند نسل دوم (2G) هم می تواند راهکار دیگری برای ارتقاء ظرفیت شبکه موبایل و افزایش سرعت اینترنت کاربران باشد.

در حالی که در بسیاری از نقاط دنیا واگذاری تکه باندهای پایین تر (نظیر باند ۶۹۴-۶۱۴ مگاهرتز) برای موبایل و 5G مدنظر قرار گرفته شده، در کشور ما هنوز در تکه بالای باند (۸۶۲-۷۹۱ مگاهرتز) بین دو نهاد اختلاف نظر وجود دارد و معلوم نیست این اختلاف نظر چند ساله در نهایت به کجا ختم خواهد شد و آیا پیشنهاد جدید مجلس مبنی بر به مزایده گذاشتن این باندها می‌تواند کار را یکسره کند یا خیر.