رقابت بر سر ساخت واکسن ویروس کرونا؛ آیا تست‌های انسانی اخلاقی است؟

دوره‌های معمول تست واکسن بسیار طولانی هستند. دانشمندان واکسن‌ها را روی هزاران نفر آزمایش می‌کنند و پس از آن، ماه‌ها به دنبال تحلیل نتایج می‌روند. با این حال در دورانی که با پاندمی ویروس کرونا دست و پنجه نرم می‌کنیم، بسیاری از دانشمندان عقیده دارند روش‌های فعلی کند بوده و برای این که کارایی یک واکسن را تست کنیم، باید تعمدا افراد سالم را آلوده کنیم. اما آیا این روش اخلاقی است؟

اکنون که منتظریم واکسن ویروس کرونا تولید شود، به احتمال زیاد در قرنطینه به سر می‌بریم و برای خرید اقلام ضروری نیز از قوانین فاصله‌گیری اجتماعی پیروی می‌کنیم. شاید این وضع تا زمان توسعه واکسن بیماری کووید-۱۹ ادامه داشته باشد. در نتیجه واکسن بهترین راه‌حل خروج از این شرایط طاقت‌فرساست؛ راه‌حلی سخت و طولانی. البته پیش از این نیز از روش‌های اضطراری استفاده شده بود.

در دهه ۱۹۵۰ که فلج اطفال مشغول قربانی گرفتن بود، جوناس سالک وظیفه توسعه واکسن را بر عهده گرفت که به گفته بسیاری یکی از سریع‌ترین روش‌های تولید واکسن را ارائه داد. او توانست در عرض ۶ سال (۱۹۴۹ تا ۱۹۵۵) واکسن را از میز آزمایشگاه به دست مردم برساند. البته اجازه دهید باهم روراست باشیم. این احتمال وجود دارد که هیچ وقت ما موفق به ساختن واکسن ویروس کرونا نشویم. اما اگر بخواهیم خوشبینانه به روند توسعه آن بنگریم، باید عددی بین ۱۲ الی ۱۸ ماه را انتخاب کنیم.

واکسن‌ها در بهترین حالت پس از یک سال از راه می‌رسند.

می‌دانیم که در حال حاضر ۷۰ نوع واکسن مختلف برای از بین بردن ویروس کرنا در دست ساخت است که ۳ واکسن در حال سپری کردن فاز اول آزمایشات انسانی خود هستند. اجازه دهید با هم نگاهی به روند آزمایش یک واکسن بیندازیم تا بیشتر با چالش‌های آن آشنا شویم.

روند آزمایش واکسن

به صورت کلی می‌دانیم تولید یک واکسن سال‌ها طول می‌کشد. پس از این که واکسن معرفی شد، آزمایش‌های حیوانی باید صورت گیرد و پس از آن است که با ۳ فاز تست انسانی روبرو می‌شویم. تنها در صورت مثبت بودن نتایج به دست آمده از تمامی این ۳ فاز است که می‌توان واکسن را به تولید انبوه رساند و به سراسر دنیا ارسال کرد.

• فاز اول: آزمایش با هدف بررسی ایمنی واکسن صورت می‌گیرد و تعداد افراد شرکت‌کننده در این مرحله نیز بسیار کم هستند. در کنار وارد کردن یک ماده غریبه به بدن انسان برای اولین بار، محققین باید آن‌ها را برای مدتی تحت نظر داشته باشند تا ایده‌ای کلی از رفتار و کارایی واکسن به دست بیاورند.
• فاز دوم: در این مرحله، هدف آزمایش افراد بیشتر است. طی این مرحله است که مشخص می‌شود بهترین دوز برای تزریق به بدن انسان چقدر خواهد بود. در نهایت پروتکل‌های کلی اجرایی تعیین می‌شود. البته بار دیگر کارایی این واکسن با بررسی واکنش سیستم ایمنی هر شخص به آن سنجیده می‌شود.
• فاز ۳: در این مرحله تعداد افراد به بیشترین میزان خود می‌رسد و هزاران داوطلب برای دریافت واکسن انتخاب شده و بین دو گروه دریافت واکسن و دریافت دارونما تقسیم‌بندی می‌شوند. به صورت کلی این مرحله به تنهایی می‌تواند بین ۶ الی ۱۲ ماه طول بکشد.

فاز سوم آزمایش واکسن سخت‌ترین چالش‌ها را دارد.

دلیل طولانی شدن فاز سوم، نظارت بر گروه زیادی از افراد در معرض آلودگی ویروس هدف است. محققین پس از تزریق واکسن به هر شخص، باید آن‌ها را برای مدت طولانی زیر نظر داشته باشند. معمولا این افراد از منطقه‌هایی با درصد آلودگی بالا انتخاب می‌شوند تا حداکثر کارایی واکسن به چالش کشیده شود. پس از مدتی محققین به بررسی و تحلیل نتایج بین دو گروه (دریافت کنندگان واکسن و دارونما) می‌پردازند تا تاثیر نهایی واکسن در دنیا واقعی ارزیابی شود.

به همین دلیل است که فاز سوم توسعه یک واکسن معمولا بیشترین چالش را پیش روی محققین می‌گذارد. از آن‌جایی که تست کارایی واکسن با تزریق آن به یک فرد سالم غیر اخلاقی تلقی می‌شود، چگونه می‌توان فرایند تولید و آزمایش درست و ایمن واکسن در دوران پاندمی را تسریع کرد؟ پاسخ این سوال در روش «مطالعات چالش انسانی» نهفته است.

مطالعات چالش انسانی

پیتر اسمیت یکی از واکسینولوژیست‌‌های است که قصد دارد به فرایند توسعه واکسن ویروس کرونا سرعت ببخشد. او و جمعی دیگر از همکارانش اخیرا مقاله‌ای منتشر کرده‌اند که از تاثیر به سزای روش «مطالعات چالش انسانی» در کوتاه کردن زمان فاز سوم آزمایش‌ها خبر می‌دهد. اسمیت این روش را اینگونه توصیف می‌کند:

«در روش مطالعات چالش انسانی، داوطلبان یا دارونما را دریافت می‌کنند یا واکسن اصلی را و سپس در معرض آلودگی به ویروس قرار می‌گیرند تا کارایی واکسن سنجیده شود. پس از آن برای دو هفته آن‌ها را تحت نظر قرار می‌دهیم تا ببینیم آیا نرخ شیوع کووید-۱۹ در افراد واکسینه شده، از افرادی که دارونما را دریافت کرده‌اند، کمتر است یا نه. در نتیجه ارزیابی ثمربخشی واکسن می‌تواند طی چند هفته صورت گیرد.»

اسمیت و همکاران برای پوشاندن جامه عمل به روش مطالعات چالش انسانی، آزمایشی را طراحی کرده‌اند که طی آن ریسک خالص واکسینه کردن داوطلبان به حداقل می‌رسد. گروهی که آن‌ها برای این آزمایش‌ها در نظر می‌گیرند، افرادی در بازه سنی ۲۰ الی ۴۵ سال و ساکن مناطقی با حداکثر میزان انتقال هستند. فرض بر این است که آن‌ها در حال حاضر هم در معرض ویروس قرار گرفته‌اند، در نتیجه اگر آن‌ها در محیط امن و ایزوله آلوده شوند، حفاظت از آن‌ها نسبت به زمانی که به صورت طبیعی بیمار شوند، ساده‌تر است.

«مطالعات چالش انسانی» شاید در کوتاه کردن زمان فاز سوم آزمایش‌ها موثر باشد.

در ادامه این مقاله آمده است:

«هر داوطلبی که آلودگی او به بیماری کووید-۱۹ تایید شود، در ابتدای صف درمان قرار گرفته و به کمک تجهیزات کمیاب و بهترین خدمات درمانی، مداوا می‌شود. در ضمن تمامی شرکت‌کنندکان، چه در حین بیماری و چه پس از آن، در محیط‌های ایزوله با بهترین شرایط اقامت خواهند داشت.»

یکی از نویسندگان این مقاله عقیده دارد مطالعات چالش انسانی، روشی بسیار سریع بوده و نسبت به قوانین فاصله‌گذاری اجتماعی نیز مناسب‌تر است. او معتقد است با واکسینه کردن شخص و فرستادن او به دنیایی که مردمانش از هم فاصله می‌گیرند، نمی‌توان به سادگی اثربخشی یک واکسن را سنجید. او علت این کار را اینگونه توصیف می‌کند:

«بسیاری از مردم در این دوران محتاط‌تر شده و با خود قرنطینگی، باعث می‌شوند تا بررسی نتایج به دست آمده از واکسیناسیون طولانی شود. با این حال اگر به جای این کار تمامی شرکت‌کنندکان را به پادتن آلوده کنیم، نه تنها با افراد کمتری سر و کار داریم، بلکه از آن مهم‌تر زمان کمتری را باید صبر کرده تا نتایج را بررسی کنیم.»

موافقین و مخالفین

بین جامعه محققین اختلاف نظری مبنی بر استفاده از روش مطالعات چالش انسانی برای توسعه واکسن ویروس کرونا وجود دارد. ایمن‌شناسی به نام متیو مِمولی که پیشتر این روش را برای واکسن آنفلوآنزا انجام داده بود می‌گوید «اطلاعات کمی از ویروس کرونا در دسترس است تا ما را مجاب به انجام مطالعات چالش انسانی کند». شکی نیست که جوان‌ترها معمولا آسیب کمتری از این ویروس می‌بینند و نیاز آن‌ها به مراقبت‌های پزشکی کمتر است، ولی همچنان رفتار این ویروس عملا مشخص نیست.

او می‌گوید:

«اگر واقعا می‌خواهید تعمدا به بدن کسی ویروس وارد کنید، باید به خوبی آن ویروس را شناخته باشید تا از خطرات احتمالی آن آگاه غافلگیر نشوید.»

یکی از متخصصین بیولوژی دانشگاه «Northwestern» در رابطه با رعایت اخلاق در روش مطالعات چالش انسانی پیشنهاد خوبی دارد. او عقیده دارد برای این که اثربخشی این روش از خطرات آن بیشتر شود، همکاری بین‌المللی منحصر به فردی باید صورت گیرد که طی آن دانشمندان داده‌های آزمایشات پزشکی را با هم به اشتراک بگذارند و همگی از یک پروتکل اجرایی پیروی کنند:

«ما همه به دنبال یک معجزه هستیم و به سادگی می‌توانیم مطالعات چالش را ببینیم و امیدوار و هیجان‌زده شویم، ولی قطعات زیادی باید کنار یکدیگر قرار گیرند تا این اتفاق به درستی رخ بدهند.»

به نظر می‌رسد بسیاری از مردم بدون در نظر گرفتن ریسک این کار، علاقه دارند برای آزمایش‌های واکسن احتمالی ویروس کرونا داوطلب شوند تا زودتر به نتیجه مطلوب برسیم. اخیرا تیمی از محققین وب سایتی را تحت نام «یک روز زودتر» راه‌اندازی کرده‌اند که از آزمایش واکسن روی انسان‌ها حمایت می‌کند. داوطلبان می‌توانند در این وب سایت ثبت نام و در توسعه واکسن ویروس کرونا نقش خود را ایفا کنند. تاکنون ۱۲۰۰ نفر از ۴۴ کشور مختلف در این وب سایت ثبت نام کرده‌اند. باید دید آیا در نهایت می‌توان از شر این ویروس ملعون خلاص شد یا نه.