واکاوی گزارش کافه بازار: نگاهی به مقوله آموزش آنلاین بین اپلیکیشن‌های ایرانی

شیوع ویروس کرونا سبک زندگی مردم را دستخوش تغییراتی کرده و مانند نظریه «فرگشت» انسان‌ها در حال تکامل در یک سری از مسیرهای زندگی خود هستند. هیچ‌کس به درستی نمی‌داند کرونا چگونه آغاز شد اما همه می‌دانیم که احتمالا بشریت پس از آن مانند قبل نخواهد بود و تفاوت‌هایی بسیاری پیدا خواهد کرد و مساله «آموزش» هم قطعا یکی از این موضوعات است؛ مساله‌ای که امروزه به صورت مجازی برقرار می‌شود و اپلیکیشن‌های موبایلی یکی از بسترهای اصلی آن شده‌اند. با انتشار گزارش کافه بازار، می‌توان نگاه دقیق‌تری به اپلیکیشن‌های موجود در مارکت‌های اندرویدی نظیر بازار در حوزه آموزش داشت و درباره آینده و نقش آنها، با دقت بیشتری صحبت کرد.

در مورد تغییراتی که کرونا در جهان به وجود آورد، همین بس که تقریبا مبحث سینما به کلی دگرگون شد و اگر تا دیروز شرکتی مساله‌ای به نام دورکاری را نمی‌پذیرفت و یا اگر افرادی نسبت به خرید آنلاین شک و شبهه داشتند، بسیاری از آنها در این ایام با این موارد آشنا شدند. قرنطینه خانگی بار دیگر قدرت اینترنت و فضای مجازی را به رخ کشید و نشان داد انسان‌ها در تنهایی هم الزاما تنها نیستند. بشریت یاد گرفت که آموزش در این دوران الزاما نباید فیزیکی باشد و انسان می‌تواند کلاس‌های درسی را به شکلی فراگیر برگزار کند و با اپلیکیشن‌ها و برنامه‌های مختلف، به صورت آنلاین خودش را آموزش دهد. از آشپزی گرفته تا موسیقی و زبان انگلیسی و دروس مدرسه و حتی علوم تخصصی‌تر، همه و همه به صورت آنلاین در دسترس بودند و شاید تا به امروز نادیده گرفته می‌شدند ولی در این روزها بیشتر دیده شدند.

بسیاری از سایت‌های معتبر جهان نیز کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی خود را در روزهای اول شیوع ویروس کرونا در جهان رایگان ساختند تا این مفهوم را بیشتر به مخاطبین بشناسانند. در ایران نیز مردم قرنطینه به دنبال آموزش‌هایی به زبان مادری خود بودند و بسیاری از آنها اپلیکیشن‌های آموزشی را در بازار پیدا کردند؛ اپلیکیشن‌هایی که پیش از همه‌گیری این ویروس نیز در بازار حرف‌های زیادی برای گفتن داشتند و مساله آموزش را در یک صفحه چند اینچی موبایل به خانه مردم آورده بودند. بازار حالا تبدیل به مرجع دانلود اپلیکیشن‌های آموزشی برای مردم دور افتاده از یادگیری شده بود و می‌توانست همراه آنها در این زمینه باشد.

آموزش آنلاین، راهی ارزان‌تر برای ارتقای زندگی مردم

اگر به قبل از همه‌گیری این ویروس بنگریم، با مشکلات اقتصادی که چند سالی می‌شود بیشتر از همیشه گریبانگیر مردم ایران شده روبرو می‌شویم؛ مشکلاتی که باعث شده سبد خرید خانوارها روز به روز کوچکتر شود. هزینه کلاس‌های آموزشی مازاد از مدرسه و دانشگاه در این شرایط، برای بسیاری از مردم هزینه‌های سنگینی شده بود و یادگیری ارزان‌تر یکی از راه‌هایی بود که می‌توانست مرهمی روی این زخم اقتصادی باشد. بهترین راه آموزش ارزان‌تر هم در یک جمله خلاصه می‌شود: «آموزش مجازی» به جای «آموزش حضوری».

آموزش درست و بدون افت کیفیت که بتواند قیمت ارزان‌تری داشته باشد تنها در گروی آموزش مجازی خواهد بود و بسیاری از موسسه‌های معتبر کشور و اساتید به‌نام نیز به همین موضوع روی آوردند. توسعه‌دهندگان اپلیکیشن‌های اندرویدی نیز از این موضوع عقب نمانده و برنامه‌های آموزشی متعددی را در قالب اپلیکیشن‌های متنوع به مردم عرضه کردند تا هم مردم را به آگاهی برسانند و همکاری کنند در هزینه‌های خانوارها صرفه‌جویی انجام شود.

کیفیت از کمیت مهم‌تر است

گزارش سال ۹۸ کافه بازار نشان می‌دهد که توسعه‌دهندگان علاقه بسیاری به تولید محصولات آموزشی داشتند به طوریکه تا پایان سال گذشته بیش از ۱۰۹ هزار برنامه در دسترس کاربران این مارکت اندرویدی بوده و بیشترین سهم آن متعلق به دسته برنامه‌های آموزشی است. مساله‌ای که شاید این شبهه را به وجود بیاورد که این بازار اشباع شده است. «نبی الله ساسانی پور» مدیرعامل اپلیکیشن «دهکده زبان» در گفتگو با دیجیاتو اما تاکید دارد که بازار آموزش زبان بسیار بزرگ است و هنوز جای زیادی برای بازیگران جدید در آن وجود دارد.

هرچند از آنسو با وجود این حجم از محصولات آموزشی، خریداران این دسته رتبه اول را بین خریداران محصولات ندارند. در این حالت باید اذعان داشت با وجود اینکه محصولات آموزشی در بازار بیشتر از همه است اما خریداران کم (نسبت به آمار محصول) نشان می‌دهد که یک جای کار مشکل دارد و آن احتمالا عدم توجه به کیفیت است. ساسانی پور در این رابطه به دیجیاتو می‌گوید: «هزینه کپی پیست کردن نرم‌افزارهای ایرانی و خارجی مشابه پیرامون آموزش زبان، هزینه خاصی ندارد. آنها دنبال یک میلیون تومان پول هستند و با کپی پیست کاری و ساختن برنامه‌های بی‌کیفیت، یک پول اندک به جیب می‌زنند و تمام.»

با اینکه سهم امتیازات بالای کاربران بازار در گروه آموزش کم نیست ولی از آن سو نباید از امتیازهای پایینی که این بخش دیده می‌شود هم غافل ماند. امتیازهای پایینی که نشات گرفته از همین برنامه‌های کپی شده هستند. میانگین امتیاز برنامه‌های آموزشی در بازار ۴.۲۵ است که نسبت به سایر برنامه‌ها رتبه چندان بالایی نیست و تقریبا در انتهای جدول امتیازات کاربران جای دارد. با نگاهی به برنامه‌های آموزشی می‌توان فهمید که بسیاری از امتیازهای بالای کاربران نصیب برنامه‌های خارجی آموزش زبان شده و فقدان یک برنامه بومی آموزشی در این حیطه کاملا حس می‌شود. این موضوع می‌تواند مهر تاییدی بر «احتمال کیفیت نداشتن کافی» برنامه‌ها که پیش تر از آن صحبت شد، باشد.

چرا فقط آموزش زبان؟

ساسانی پور باور دارد که کیفیت آموزش از بستر مجازی فقط به متد و معلم نیست و طراحی اپلیکیشن‌ها به شدت مهم است. او می‌گوید که دیتا و محتوای لازم برای تولید یک برنامه آموزشی زبان به وفور در اینترنت یافت می‌شود و راه‌اندازی یک برنامه و یا حتی بازی آموزش زبان، بسیار راحت‌تر از حوزه‌های دیگر است.

با نگاهی دقیق‌تر به بخش آموزش بازار می‌توان پی به این نکته برد که بیشتر توسعه‌دهندگان روی محصولات آموزشی چون زبان انگلیسی تمرکز کرده‌اند و البته اخیرا با توجه به پراهمیت شدن مساله بورس، آموزش‌های آشنایی با بورس نیز در جرگه پرطرفدارهای بخش آموزشی قرار گرفته که احتمالا یک روند مقطعی است. اما ترند محصولات آموزشی در بازار بر پایه‌ی آموزش زبان و مکالمه می‌چرخد؛ موضوعی که بسیار مهم است اما می‌توان گفت بازار آن بازیگران زیادی دارد و توسعه‌دهندگان از ساخت برنامه‌های آموزشی دیگر غفلت کرده‌اند. هر چند «علی شهدوست» مدیرعامل اپلیکیشن «زبان بیاموز» باور دارد که حوزه آموزش زبان هنوز بازیگران اول و دوم خود را نشناخته است. او در گفتگو با دیجیاتو در اینباره می‌گوید: «برخلاف سایر حوزه‌ها که با نام بردن اسم حوزه، اسامی چند بازیگر اصلی آن در ذهن تداعی می‌شوند، هنوز در حوزه آموزش زبان این موضوع رخ نداده است.»

به گفته شهدوست، سرمایه‌گذاری عظیمی روی اپلیکیشن‌های آموزش زبان صورت نگرفته و فرهنگ خرید فایل توسط مردم نیز به تازگی در سال‌های اخیر توسط کافه بازار و چند مجموعه دیگر جا افتاده؛ فرهنگی که هنوز مدت زمان زیادی لازم دارد تا کاملا جا بیفتد: «در آن زمان می‌توان امیدوار بود که سرمایه‌های خوبی در این حوزه صورت بگیرد و درآمدزایی در آن رشد پیدا کند.»

با اینکه نباید از اهمیت آموزش زبان غافل شد اما نکته‌ای که در بین انبوه برنامه‌های موجود پیرامون این حوزه وجود دارد فقدان برنامه‌های آموزشی زبان مناسب کودکان و خردسالان است؛ یک رده سنی که بیشترین قدرت یادگیری را دارند و جدا از آموزش زبان، باید به دیگر آموزش‌های لازم برای آنها نیز توجه کرد. آموزش‌های بسیاری برای کودکان و خردسالان وجود دارد که می‌توانند در کنار یادگیری یک یا چند زبان به آن جذب شوند، از آموزش دروس پایه گرفته تا مفاهیم تئوری موسیقی و کاردستی و مواردی از این دست که هم بازار ناب‌تری دارند و هم جای کار بسیاری. شهدوست در این باره می‌گوید: «خردسالان عموما تبدیل به مشتریان بالقوه نمی‌شوند و تمرکز اصلی روی دانشجویانی است که می‌خواهند از ایران بروند که روز به روز هم تعدادشان بیشتر می‌شود.»

فقدان حضور ناشرین و مراکز معتبر آموزشی

نمودار دانلود برنامه‌های آموزشی نشان می‌دهد که مانند جهان واقعی خودمان، کاربران در فصل تابستان کمتر به سراغ آموزش می‌روند و برعکس در فصول امتحانی بیشترین سراغ را از برنامه‌های آموزشی می‌گیرند. این موضوع نشان می‌دهد که آموزش دروس دانشگاهی و مدارس از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و در کمال تعجب بزرگترین مراکز آموزشی و ناشرین کتب آموزشی این حیطه در بازار اپلیکیشن‌ها هیچ جایگاهی ندارند.

مراکز آموزشی زبان و ناشرین این حوزه نیز با وجود کثرت برنامه‌های آموزشی زبان در این حیطه نقش فعالی ندارند؛ موضوعی که شهدوست دلیل آن را چنین بیان می‌کند: «آنها با اینکه نگاه کمتر سنتی به مقوله دارند ولی ترجیح می‌دهند که سودهای کلان‌تری از طریق کلاس‌های فیزیکی دریافت کنند. یک آموزشگاه زبان برای یک ترم سیصد هزار تومان هزینه می‌گیرد در حالی که گرفتن چنین هزینه‌ای از کاربر اپلیکیشن تقریبا شدنی نیست.»

آموزش دروس مدارس در قالب اپلیکیشن‌های آموزشی و آموزش کتب زبان در همین بستر می‌تواند موضوعی بسیار جدی باشد که ناشرین بزرگ کتاب‌ها و کلاس‌های آموزشی هنوز از آن غفلت کرده‌اند و بازار کتاب‌های فیزیکی و برقراری آزمون‌های سراسری حضوری و برپایی کلاس‌های فیزیکی را به این اپلیکیشن‌ها ترجیح داده‌اند؛ در حالی یک اپلیکیشن جامع و یا حتی ارائه یک سوپراپ می‌تواند درآمدزایی به مراتب بیشتری از بازار کتاب برای آنها به همراه داشته باشد و بسیاری از هزینه‌های جانبی مانند کاغذ و صفحه‌بندی و... را حذف یا کمتر کند.

همانطور که مجموعه‌های بزرگی مانند «رزتا استون» و «دولینگو» در زمینه آموزش زبان توانستند گوی سبقت را از ناشرین فیزیکی این کتاب‌ها بربایند و خیلی زود تبدیل به غول‌هایی در این حوزه شوند؛ ناشرین داخلی و مراکز آموزشی مهم زبان در سراسر کشور می‌توانند با ورود به موقع در این حوزه آموزشی تبدیل به برندهایی بسیار معتبر و بومی در زمینه آموزش زبان شوند. در کنار آموزش زبان آنها نباید از دیگر دروس و علوم غافل بمانند و از ارائه سی‌دی‌های آموزشی که عمر آنها عملا سر رسیده بگذرند و وارد فضای اپلیکیشن‌ها بشوند و یک درآمدزایی خوب برای خودشان دست و پا کنند که هزینه ساخت و عرضه آن نیز به مراتب کمتر باشد. شهدوست درباره این هزینه‌ها بیشتر به دیجیاتو توضیح می‌دهد:

علی شهدوست

«هزینه طراحی و نگهداری یک اپلیکیشن مانند هزینه چند شعبه کلاس فیزیکی خواهد بود و برخلاف تصور همگان، هزینه چندان کمی نیست. یکی از دلایل عدم حضور این ناشرین و کلاس‌های آموزشی در این بازار هم همین است؛ آنها دانش این کار را ندارند و هزینه‌های آن را نسبت به درآمد کم می‌بینند؛ اگرچه درآمد از اپلیکیشن شاید به نظر کمتر از آموزشگاه‌ها بیاید ولی نسبت به هزینه‌اش، مبلغ قابل توجهی است که این مراکز از آن غافل مانده‌اند. اساسا توسعه‌دهندگان نیز سعی می‌کنند ارقام درآمدی خود در این حوزه را افشا نکنند تا شاخک‌های این موسسات با سرمایه‌های بزرگ را تیز نکنند.»

به گفته شهدوست، در ایام شیوع ویروس کرونا که این مراکز تعطیل شدند، وسوسه بیشتری برای برقراری یک اپلیکیشن آنلاین از سوی آنها دیده شده و تماس‌هایی برای همکاری نیز از سوی مراکز بزرگ صورت گرفته، اما در نهایت او باور دارد که این مراکز و ناشرین آموزشی، دیدگاه لازم برای کسب درآمد از اپلیکیشن را هنوز ندارند و باور دارند که خریداران این محصولات در مارکت، به مقدار کافی نیستند.

خریداران کم نیستند

همانطور که مدیرعامل زبان بیاموز گفت، شاید تا چند وقت پیش تصور اینکه مردم برای خرید فایل هزینه کنند مساله چندان قابل هضمی نبود؛ چالشی که کتابخوان‌‌های آنلاین و VODها نیز با آن سر و کار دارند و توانسته‌اند طی چندین سال فرهنگ خرید فایل به جای یک جسم فیزیکی را در مردم ایران جاری سازند. خود کافه‌بازار نیز بیشتر از این مجموعه‌ها تلاش کرده تا فرهنگ خرید فایل را در مردم تقویت کند و در این زمینه نیز موفق عمل کرده چرا که تنها در سال گذشته بیش از «۱۸۹ میلیارد تومان» درآمدزایی برای توسعه‌دهندگان به همراه داشته است.

آمار کافه بازار نشان می‌دهد که بخش برنامه‌های آموزشی کمترین محتوای رایگان را در اختیار کاربران قرار می‌دهد و توسعه‌دهندگان برای محصولات آموزشی خود ارزش زیادی قائل هستند. این موضوع نیز در آنسوی ماجرا یعنی از سمت کاربران نیز با استقبال ضمنی مواجه شده و کاربران نیز به خرید محتوای آموزشی با کیفیت علاقه‌مند هستند و آمار بیش از سه میلیون خریدار برنامه‌ها در بین کاربران این مارکت اندروید ایرانی نشان می‌دهد که بازار داغی فراهم است تا در آن محصول با کیفیت عرضه شود.

با توجه به اطلاعات نمودار فوق می‌توان گفت تمرکز کم روی حوزه آموزش با وجود جامعه خریداران خوب نیز تضمین موفقیت مضاعفی در این زمینه برای تولیدکنندگان برنامه‌های آموزشی با کیفیت خواهد بود.

یک برنامه آموزشی با کیفیت

از قدیم گفته‌اند عالم بی عمل به چه ماند؛ اپلیکیشن‌های آموزشی نیز باید به این موضوع توجه کنند که صرفا آموزش یک سری نکات کلیدی به صورت تیتروار و یا حتی در یک محیط سمعی و بصری جذاب با استفاده از انیمیشن‌های متعدد و... موضوعی نیست که به تنهایی در مبحث آموزش کفایت کند. ایجاد تمرین و گرفتن امتحانات متعدد و برقراری یک حس تعاملی بین برنامه و کاربر از جمله مواردی است که می‌تواند این حلقه مفقوده را جبران کند.

هرچند «نبی الله ساسانی پور» مدیرعامل اپلیکیشن دهکده زبان باور دارد که اپلیکیشن‌ها در نهایت نقش مکمل آموزشی را ایفا می‌کنند و نمی‌توانند جای یک کلاس فیزیکی را بگیرند: «باید بدانیم که کلاس فیزیکی و تعامل رو در رو با معلم بسیار کاربردی‌تر است و برای آموزش مفید است.»

همگی می‌دانیم موضوع آموزش یک موضوع کیفی است و توسعه‌دهندگان این محصولات باید به کیفیت محصول نهایی خود اهمیت ویژه‌ای بدهند. یک کلاس آموزشی چه در حالت فیزیکی و چه در حالت آنلاین، اگر ویژگی‌های سرگرم‌کننده‌ای در خود نداشته باشد عملا بازی را باخته است. استفاده از مقولاتی چون گیمیفیکیشن در آموزش که از طریق گوشی‌های لمسی بسیار می‌تواند کاربردی باشد، از جمله مواردی است که می‌تواند مبحث آموزش را با جذابیت خاصی همراه سازد و آن را از یک نکته خسته‌کننده به یک فرایند جالب تبدیل سازد. این قبیل برنامه‌ها با انجام اقدامات خلاقانه می‌توانند در بخش دانلود برنامه‌های آموزش برنامه بازار به موفقیت برسند و مردم را از نعمت یادگیری در ایام قرنطینه نیز بهره‌مند سازند.