سیارک‌ها؛ تهدید بالقوه یا منابع ارزشمند؟

۳۰ ژوئن یا ۱۰ تیر هر سال به عنوان روز جهانی سیارک‌ها نامگذاری شده. اجرامی که هر از گاهی با سر و صدای زیاد در مورد احتمال نابودی زمین به سمت ما می‌آیند اما در نهایت از بیخ گوشمان رد می‌شوند. سیارک‌ها جدای از تهدید به عنوان منبعی غنی از مواد معدنی هم در نظر گرفته می‌شوند و در دهه اخیر اهمیتشان برای منجمان دو چندان شده است.

این مطلب نگاهی به تاریخچه و دلیل نامگذاری روز جهانی سیارک‌ها داریم. سپس به سراغ ارزش سیارک‌ها رفته و در نهایت به بررسی سیستم دفاعی ناسا می‌پردازیم که قرار است مانع از نابودی زمین توسط این اجرام شود.

تاریخچه نامگذاری روز جهانی سیارک‌ها

چندین سال قبل تعدادی از چهره‌های شاخص دنیای فناوری مثل «استیون هاوکینگ»، «دنیکا رمی»، رییس بنیاد B612، «گریگوری ریچرز» فیلمساز، «راستی شوایکارت»، فضانورد آپولو ۹ و «برایان می»، اختر فیزیکدان و گیتاریست گروه «کویین» پیشنهاد انتخاب روزی جهانی برای سیارک‌ها را دادند. درخواست این گروه توسط بیش از ۲۰۰ متخصص علوم هوا فضا و فناوری در سراسر دنیا امضا شد و سازمان ملل هم در سال ۲۰۱۶ رسما ۳۰ ژوئن را به عنوان روز جهانی سیارک‌ها انتخاب کرد.

دلیل انتخاب این تاریخ به عنوان روز جهانی سیارک‌ها به فاجعه‌ای برمی گردد که بیش از یک قرن پیش در روسیه روی داده بود. در ۳۰ ژوئن ۱۹۰۸ سیارکی غول پیکر پس از ورود به آسمان «تونگوسکا» در ارتفاع ۱۰ کیلومتری منفجر شد. برخورد آنقدر شدید بود که در اقصی نقاط دنیا حس شد و از آن به عنوان بزرگترین برخورد کهکشانی مشاهده شده توسط توسط انسان‌های مدرن یاد می‌شود.

هدف از نامگذاری روز جهانی سیارک‌ها چیست؟

مجمع عمومی سازمان ملل پس از انتخاب این روز هدف از آنرا یادآوری تخریب گسترده « تونگوسکا» در اثر برخورد سیارک و افزایش آگاهی عمومی درباره خطرات این اجرام اعلام کرد. هرچند سیارک پیش از برخورد با زمین در اثر فشار وارده از هم پاشید اما قدرت انفجار آن هزار برابر قوی‌تر از بمب هیروشیما و یک سوم قوی‌ترین بمب اتمی آزمایش شده توسط بیشتر تخمین زده می‌شود. شوک حاصل از این انفجار در مقیاس ریشتر حدود ۵ واحد تخمین زده شده و در اثر آن ۸۰ میلیون درخت در مساحتی بالغ بر ۲۱۵۰ کیلومترمربع ریشه‌کن شدند.

در بهمن ۱۳۹۱ هم شهاب سنگی به قطر ۲۰ متر بالای شهر چلیابینسک روسیه منفجر شد که قدرتش ۳۰ برابر بیشتر از اولین بمب اتمی هیروشیما بود. شدت چنین انفجاری می‌تواند یک شهر را با خاک یکسان کند و سازمان ملل هم تلاش کرده هر ساله با یادآوری این خطر بالقوه سران کشورها و سازمان‌های فضایی را به توسعه راهکارهایی برای مقابله با آن ترغیب کند که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

میلیون‌ها سیارک در عالم وجود دارد و از این میان هر سیارکی با قطر بیش از ۱۴۰ متر و در فاصله‌ای کمتر از فاصله میان زمین تا خورشید، توسط سازمان‌های فضایی به عنوان خطر بالقوه دسته بندی می‌شود. تعداد این سیارک‌ها حدود ۲۰ هزار عدد تخمین زده شده است.

سیارک‌ها به عنوان منبعی ارزشمند از مواد معدنی

آمریکا در اواسط دهه ۲۰۱۰ با تصویب قانونی استخراج مواد معدنی از اجرام آسمانی را مجاز اعلام کرد و کار تا جایی پیش رفت که گروهی از دانشمندان ایالات متحده به صورت جدی بررسی امکان احداث ایستگاه فضایی روی سیارک‌ها را کلید زدند. هدف از اینکار استخراج مواد معدنی ارزشمندی است که در این اجرام از گوشه‌ای از کهکشان به گوشه‌ای دیگر در حرکتند.

تنها ارزش پلاتینیوم موجود در یکی از سیارک‌های نزدیک به زمین در حدود ۵۰ میلیارد دلار تخمین زده شده و چند سال پیش فیزیکدان مشهور «نیل دگراس تایسون» گفته بود اولین تریلیونر زمین فردی است که بتواند از منابع و معادن سیارک‌ها بهره برداری کند. علاوه بر این یافتن شواهدی از وجود آب در این اجرام در مطالعات کیهان شناسی اهمیت بسیار زیادی دارد.

یکی دیگر از مزایای سیارک‌ها که دانشمندان را به بررسی چنین پروژه‌ای ترغیب کرده امکان بهره‌گیری از چرخش سریع این اجرام برای تأمین گرانش مورد نیاز تجهیزات استخراج است. همچنین جنس صخره‌ای سیارک سپر مناسبی در مقابل امواج کیهانی است که ایمنی پروژه‌های استخراجی را افزایش خواهد داد. از سوی دیگر با معدنکاری در فضا می‌توان از محیط زیست کره زمین محافظت کرد.

این ایده‌ها تنها روی کاغذ نمانده و کمپانی «Planetary Resources» با تکیه بر سرمایه اشخاصی مانند «جیمز کامرون» کارگردان فیلم‌هایی مانند تایتانیک و آواتار و «لری پیج» هم‌مؤسس گوگل را به عنوان سرمایه گذار، سال ۲۰۱۸ نخستین ماهواره خود را که برای یافتن منابع آب در فضا به رادار موج کوتاه مجهز شده بود، به خارج از جو زمین فرستاد. هرچند این شرکت عاقبت چندان درخشانی پیدا نکرد اما این باعث نشده شرکت‌های Bradford, Ispace, Kleos Space S.A., Moon Express, Planetary Resources, Spacefab.Us و بسیاری دیگر از منابع ارزشمند موجود در سیارک‌ها چشم بپوشند.

سیستم‌های دفاع در برابر سیارک‌ها

نابودی سیارک‌هایی که به زمین نزدیک می‌شوند سخت‌تر از آن چیزی است که تصور می‌کنید اما این باعث نشده سازما‌ن‌های فضایی دست روی دست گذاشته و منتظر روز موعود نابودی زمین توسط یک جرم فضایی بمانند.

جدیدترین روشی که برای رفع خطر سیارک‌ها پیش نهاد شده شامل استفاده از سیارک‌های کوچکتر برای هدایت نمونه‌های بزرگ و خطرناک می‌شود. در این روش از یک کابل عظیم استفاده می‌شود و نگرانی بابت خرد شدن سیارک وجود نخواهد داشت. به باور دانشمندان سیارک کوچک می‌تواند مرکز جرم سیارک بزرگتر را به سمت دیگر بکشد که نتیجه آن، دور شدن آنها از زمین خواهد بود. ناسا قصد دارد در سال ۲۰۲۰ فناوری انحراف را برای بررسی تاثیر آن روی حرکت سیارک‌های نزدیک زمین آزمایش کند.

اگر به نظرتان این روش کسل کننده است بد نیست بدانید روش‌های هیجان انگیزتری هم وجود دارد. تا کنون سازمان‌های نظامی مختلفی امکان پرتاب موشک به سوی سیارک‌ها را بررسی کرده‌اند. در برخی از این طرح‌ها پیشنهاد شده که ابتدا موشکی برای شناسایی به سمت سیارک ارسال شده و پس از به دست آوردن اطلاعات کافی موشک پر قدرت و مجهز به کلاهک هسته‌ای به سوی هدف شلیک شود. با این حال مشخص نیست این روش تا چه اندازه عملی و کارآمد باشد.

کنگره آمریکا در سال ۲۰۰۵ با تشخیص خطرات بالقوه سیارک‌های تلاقی کننده با زمین از ناسا خواست سیستمی را برای شناسایی ۹۰ درصد این اجرام توسعه دهد. این سازمان تا یک دهه موفقیت چندانی نداشت اما دو سال قبل گزارشی با عنوان «راهبردها و برنامه عملی برای آمادگی در برابر اجرام نزدیک به زمین» اهداف خود را مدون کرد.

سال گذشته آژانس فضایی اروپا (ESA) و ناسا ماموریت ۳۲۰ میلیون دلاری خود برای انهدام یک سیارک را تایید کردند که طی آن برخورد یک فضاپیما به سیارک بررسی شده و امکان از بین رفتن آن سنجیده شود.

این آژانس فضایی طی ماموریت DART یا «آزمون هدایت دوگانه سیارک» قصد دارد با کوبیدن فضاپیما به سیارک‌ها در زاویه و سرعتی خاص آنها را از مسیر برخورد به زمین منحرف کند. شاید این پروژه شبیه فیلمهای هالیوودی به نظر برسد اما یک مجموعه دوتایی سیارک به نام دیدیموس (Didymos) و دیمورفوس (Dimorphos) به عنوان اهداف آن انتخاب شده‌اند. سیارک دیمورفوس که در واقع ماه دیدیموس محسوب می‌شود، تا هفته گذشته نام مشخصی نداشت اما ناسا آنرا دیمورفوس نامیده که به معنی دارای دو شکل است: اشکال قبل و بعد از برخورد.

سازمان فضایی اروپا ابعاد دیمورفوس را در حد اهرام ثلاثه تخمین زده اما با توجه به سرعت بالا و فاصله آن زمین احتمالا برخورد فضاپیمایی با ابعاد یخچال از زاویه مناسب کافی است تا سایه این تهدید را از سر زمین کم کند.

این نخستین باری است که انسان سعی در تغییر اندازه گیری شده دینامیک یک شی در سیستم خورشیدی دارد. پرتاب از تیر ماه سال آینده شروع شده و احتمالا DART یکسال بعد به مقصد خواهد رسید. DART با سرعت خیره کننده ۲۳۷۶۰ کیلومتر در ساعت به هدف برخورد می‌کند و در صورتی که ماموریت آن با موفقیت همراه باشد، راه برای هدف گرفتن سیارک‌های با ابعاد بزرگتر نیز هموار خواهد شد.

لحظه برخورد این اجسام توسط ماهواره مکعبی ساخت ایتالیا با عنوان LICIACube ثبت خواهد شد این ماهواره پیش از فضاپیما به سیارک رسیده و در مکان مورد نظر مستقر می‌شود. ۳ سال پس از برخورد هم سازمان فضایی اروپا برای بررسی دقیق نتیجه تصادف فضاپیمای Hera را روانه دیمورفوس می‌کند.

اطلاعات به دست آمده از این ماموریت داده‌های ارزشمندی را برای تعیین استراتژی مناسب دفاع در برابر سیارک‌ها در اختیار دانشمندان قرار می‌دهد و با استفاده از آن می‌توانند نیروی لازم برای مقابله با این تهدیدات فضایی را برآورد کنند.