افزایش قیمت تاکسی‌های اینترنتی از کجا سرچشمه می‌گیرد؟

شرایط اقتصادی کشور در حالتی بحرانی است و کرونا هم تبدیل به یک مشکل مضاعف شده. کشورمان در وضعیتی دچار کرونا شد که شرایط اقتصادی پیش از آن نیز ثبات نداشت. افتادن سایه کرونا روی ایران در شرایط کنونی، بیشتر از هر چیز مردم را با خود درگیر کرد؛ از هزینه‌های ابتدایی تا هزینه حمل و نقل از جمه تاکسی‌های اینترنتی.

اسفند ماه بود که جمع کثیری از مردم در شهرهای مختلف دنیا به قرنطینه خانگی روی آوردند و خودشان را در خانه‌ها حبس کردند و با خرید اینترنتی، زندگی خود را گذراندند تا از گزند موج اولیه کرونا در امان باشند. در این میان، سفرهای ضروری داخل شهری که برای برخی افراد پیش می‌آمد، بدون استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی و معمولا با تاکسی‌های اینترنتی انجام می‌شد؛ سرویس‌هایی که سعی داشتند و دارند سفری ایمن و سلامت‌تر نسبت به دیگر سرویس‌های سنتی رقم بزنند. با این وجود نباید فراموش کرد که بر اساس گزارش اتحادیه کسب و کارهای اینترنتی، کرونا بیش از ۵۰ درصد روی بازار تاکسی‌های اینترنتی در اسفند و فروردین ماه تاثیر گذاشته بود.

اما این موضوع چرا مهم است؟ هر کدام از تاکسی‌های اینترنتی مطرح چند صد هزار راننده فعال دارند که بخش قابل توجهی از آن‌ها صرفا همین‌کار را به به عنوان منبع درآمد اصلی خود دارند. با این حال تاکسی‌های اینترنتی در آن ایام و با شروع فروردین ماه، چندان تغییری در قیمت‌های خود ندادند. این سرویس‌ها به گفته «رضا الفت نسب»، عضو کارگروه تاکسی‌های اینترنتی اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی، حتی پس از گرانی بنزین نیز قیمت خود را تغییر ندادند و سعی کردند با رایزنی‌های متفاوت، برای رانندگان پرکار خود، سهمیه بنزین دریافت کنند تا کمک حال چند صد هزار راننده خود در سراسر کشور باشند. در نهایت اما از اردیبهشت ۹۹، تغییر قیمت‌ها کلید خورد. این همان زمانی است که حتی دولت هم هزینه سرویس‌های حمل‌ونقل عمومی را افزایش داد.

تاکسی‌های اینترنتی نیز همانطور که حدس زده می‌شد بعد از مدت‌ها تغییرات در قیمت‌های خود را آغاز کردند. اگرچه پس از گران شدن بنزین و پس از آغاز همکاری با شهرداری نرخ‌ها افزایش چشم‌گیری نداشت اما در هر حال کرونا متفاوت بود.  تاکسی‌های اینترنتی از دولت هم برای معیشت رانندگان خود درخواست کمک کردند چرا که شرایط اقتصادی کمرشکن به راننده‌های این سرویس‌ها فشاری آورده بود و شرایط نیز مانند اسفندماه نبود که مسافری در کار نباشد و رانندگان با قیمت‌هایی پایین‌تر از حد معمول هم کار کنند تا به امرار معاش برسند. در واقع با بازگشت نسبی شرایط جامعه، خروج بسیاری از افراد از قرنطینه خانگی، شلوغ شدن نسبی دوباره خیابان‌ها و افزایش مسافران، میزان عرضه و تقاضا که جزو مهمترین فاکتورهای قیمت‌گذاری سرویس‌های اینترنتی است دوباره به حالت قبل برگشت.

نکته مهم اینجاست که شرکتی مانند اسنپ یا تپسی توسط خود مردم اداره می‌شود. در واقع مسافران و رانندگان، به عنوان ذی‌نفعان اصلی این سرویس‌ها از خود مردم هستند. اسنپ و تپسی در واقع بین دو گروه از مردم قرار می‌گیرند و باید تلاش کنند کفه‌ی ترازو را بین این دو گروه، به شکل مساوی قرار دهند؛ به شکلی که هیچ‌کدام از آن‌ها نارضایتی شدیدی نداشته باشد. به کلامی ساده‌تر، مسافر بتواند از سرویس استفاده کند و راننده هم از کارکردش در یک تاکسی اینترنتی رضایت داشته باشد.

«فرید شهابی»، مدیر تجاری اسنپ در خرداد ماه در گفتگویی با دیجیاتو اعلام کرده بود که رقم افزایش نرخ اسنپ بین ۱۵ الی ۲۰ درصد بوده است. نماینده تپسی هم در گفتگویی با دیجیاتو همین درصد افزایش قیمت را بیان کرده بود. اگرچه اکنون به نظر می‌رسد افزایش قیمت‌ها از نرخی که در خرداد ماه اعلام شده، فراتر رفته اما بعید نیست این تصمیم به این دلیل گرفته شده باشد که تاکسی‌های اینترنتی می‌خواهند برای رانندگان خود در شرایط اقتصادی فعلی یک پشتیبان باشند.

واقعیت تلخ اینجاست که از ابتدای سال تاکنون، بعضی کالاها بیش از صد درصد افزایش قیمت داشته‌اند و تاکسیرانی کشور نیز از ۱۵ تا ۳۰ درصد، هزینه‌ بهره‌گیری از خدمات خود را افزایش داده است. با این حال، بحث کرایه تاکسی، چه در قالب سنتی و چه در فرمت اینترنتی، همیشه در مرکز توجه شهروندان بوده است.

کافیست در شبکه‌های اجتماعی جستجویی ساده بکنید تا به گلایه‌های مختلفی از مسافران درباره قیمت سفر برسید. از آن سو در بین این نظرات، رانندگان را نیز پیدا می‌کنید که معتقد هستند قیمت‌ها تازه به حالت منطقی رسیده و از گلایه مسافرین ناراضی هستند. یک ترازوی بزرگ با دو قشر انبوه داریم که یک سمت آن را مسافرین تشکیل می‌دهد و یک سمت را رانندگان. باید گفت این ترازو در دستان بازیگران حوزه سرویس‌های هوشمند حمل و نقل آنلاین است و آنها با توجه به شرایط اقتصادی و گرانی‌ها سعی کرده‌اند تا به یک بالانس قیمتی مناسب برسند.

فاکتورهای قیمت‌گذاری در تاکسی‌های اینترنتی مسائل مشخصی است که این شرکت‌ها بارها درباره آن‌ها صحبت کرده‌اند. فاکتورهای اصلی که در سرویس‌های سنتی نظیر آژانس‌ها استفاده می‌شود این موارد هستند: ورودی سفر، زمان سفر و مسافت سفر و البته مقصدهای پرتردد و شلوغ.

اما فاکتورهای جانبی و جدیدی که صرفا در سرویس‌های هوشمند وجود دارند و همین موضوع باعث می‌شود که برخلاف قیمت‌های آژانس که یک قیمت مصوب برای یک مسیر مشخص (مثل آزادی - انقلاب) دارد، تاکسی‌های آنلاین برای یک مسیر مشخص در یک ساعت معین، قیمت نوسانی داشته باشند. البته لازم به ذکر است که همچنان قیمت تاکسی‌های اینترنتی نسبت به سرویس‌های سنتی پایین‌تر است اما این عدم ثبات قیمت ممکن است برخی کاربران را آزرده خاطر کند. در واقع اگر از یک مسیر در یک ساعت مشخص تردد کنید و هر روز برای طی کردن این مسافت، یک تاکسی اینترنتی درخواست کنید؛ بعید است که هر روز با یک قیمت ثابت مواجه شوید بلکه قیمت مذکور اندکی نوسان دارن و روزانه بالا و پایین می‌شود. آنطور که تاکسی‌های اینترنتی اعلام کرده‌اند رخ دادن این موضوع دلایل مختلفی دارد که مهم‌ترین آن‌ها، تغییر در چرخه‌ی عرضه و تقاضاست. در واقع عواملی مثل ایام خاص، ترافیک، یا حتی آب‌وهوا به راحتی می‌توانند چرخه عرضه و تقاضا را بهم بزنند.

در واقع سیستم‌های هوشمند حمل و نقل می‌توانند برخلاف سرویس‌های سنتی، به طور آنلاین وضعیت آب و هوا و ترافیک را کنترل کنند و بنا به موارد جوی و شلوغ بودن خیابان‌ها، نرخ سفر بالا و پایین بشود. معمولا برای آنکه این هزینه‌ها سرسام‌آور نشود، یک حد برای قیمت‌گذاری مشخص می‌شود تا میزان هزینه سفر از یک نرخ خاص بالاتر نرود. مساله عرضه و تقاضا نیز در این سرویس‌ها که صدها هزار راننده در آن در سراسر کشور مشغول به کار هستند فاکتور بسیار مهمی در قیمت گذاری است. آنها می‌خواهند کاری کنند که به اصطلاح عامیانه بین مردم، «نه سیخ بسوزد و نه کباب» و بتوانند هم مسافرین و هم رانندگان را برای یک سفر رضایت بخش آماده سازند.

اما عرضه و تقاضا چرا در این میان اهمیت پیدا می‌کند؟ به کلامی ساده، اگر تعداد مسافران زیاد و تعداد رانندگان کم باشد، به خاطر افزایش تقاضا، قیمت هم افزایش پیدا می‌کند اما اگر تعداد مسافران کم و تعداد رانندگان زیاد باشد، قیمت کاهش پیدا می‌کند. در واقع الگوریتم‌های قیمت‌گذاری اسنپ و تپسی در هر منطقه در حال پایش فاکتورهای مختلفی برای تعیین قیمت هستند. از سوی دیگر باید این نکته را در نظر گرفت که با توجه به افزایش قیمت خودرو و لوازم یدکی خودرو، در صورتی که قیمت سفر به گونه‌ای نباشد که راننده را به انجام سفر متقاعد کند، کاربر مسافر با دریافت سفر با مشکل مواجه و البته ناراضی می‌شود.

همین موضوع عرضه و تقاضا است که باعث می‌شود در ساعات اوج، هزینه سفرها به قیمت‌هایی برسد که اعتراض‌ها را در پی داشته باشد، اما در این مواقع هم با اندکی صبر می‌توان به قیمت بهتری برای سفر رسید. این قیمت‌های هنگفت در مواقعی ظاهر می‌شوند که نمودار عرضه و تقاضا در منطقه‌ای که شما قرار دارید به هم خورده و با توجه به حجم زیاد رانندگان این سرویس‌ها، احتمالا با اندکی صبر و ورود بیشتر رانندگان به منطقه، قیمت‌ها نیز تعدیل‌ می‌شوند. شاید ندانید ولی تاکسی‌های اینترنتی برای فعالیت رانندگان خود و تشویق آنها، هزینه‌های زیادی می‌کنند و بسته‌های تشویقی متفاوتی برایشان در نظر می‌گیرند تا رانندگان را همگام با خود سازند و بتوانند با این اهرم، نمودار عرضه و تقاضا را در نقطه مناسب قرار دهند.

همه این‌ها در حالیست که بالا رفتن هزینه‌های خودرو و استهلاک آن و تعمیرات و مواردی از این قبیل، رانندگان را برای ادامه فعالیت در این سرویس دچار تردید می‌کند. درآمدهای چند میلیونی رانندگان یک سود خالص نیست و بخش قابل توجهی از آن صرف هزینه‌های ماشین می‌شود. از همین روست که بازیگران تاکسی‌های اینترنتی دوشادوش رانندگان در کنار مسافران ایستاده‌اند تا بتوانند با نیروهای خود، سرویس بهتر و مقرون به صرفه‌ای را به مشتریان (یعنی مسافران) ارائه کنند. راضی نگه‌داشتن این دو قشر توسط یک پلتفرم واسط، نیازمند طراحی الگویتم‌های هوشمند و اقدامات متفاوتی است که تا امروز به شکل‌های مختلف (از ارائه کد تخفیف به مسافرین تا بست‌های تشویقی به رانندگان و...) در حال انجام است. اما نهایتا باید دید این پلتفرم‌ها در راضی نگه داشتن دو طرف این ماجرا، چقدر موفق عمل می‌کنند.