چین با ارائه‌ یوان دیجیتال به دنبال چیست؟

اگرچه هنوز هیچ تاریخ دقیقی برای کلید خوردن پروژه اعلام نشده، اما «بانک مردم چین» احتمالا نخستین بانک مرکزی جهان باشد که نسخه‌ای دیجیتالی از پول خود، یعنی یوان، تولید می‌کند تا قادر به هم‌گام ماندن با اقتصادی که به سرعت دیجیتالی می‌شود باشد. این کشور طی سال جاری میلادی مشغول آزمون و خطا با کیف پول‌های الکترونیکی و اپلیکیشن‌های آنلاین بوده، آن هم درحالی که پاندمی کووید-۱۹ و نیاز به فاصله‌گذاری اجتماعی داشت نوعی حس فوریت به وجود می‌آورد.

برخلاف دیگر ارزهای دیجیتال مانند بیت‌کوین، هنگام استفاده از یوان دیجیتال خبری از مخفی ماندن هویت نیست و ارزش خود پول نیز به اندازه یوان فیزیکی با ثبات خواهد بود. پشت عجله چین برای به‌کارگیری یوان دیجیتال، تمایلی شدید برای ایجاد تغییرات تکنولوژیک به چشم می‌خورد. و همانطور که یکی از مقامات بانک مردم چین می‌گوید، ارز موضوعی تنها اقتصادی نبوده و درباره حاکمیت است.

برنامه چیست؟

هنوز تمام جزییات مربوط به این برنامه منتشر نشده، اما بنابر پتنت‌های به ثبت رسیده از سوی بانک مردم چین و همینطور سخنان مقامات رسمی، یوان دیجیتال چنین شکل و شمایلی خواهد داشت: مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها یک کیف پول دیجیتال را درون موبایل هوشمند خود دانلود کرده و مقداری پول از حساب بانکی خود را به آن انتقال می‌دهند - مشابه به مراجعه به یک دستگاه خودپرداز.

آن‌ها سپس می‌توانند از این پول -که پرداخت الکترونیکی ارز دیجیتال یا DCEP نام گرفته- مانند پول نقد استفاده کرده و با هرکس دیگری که کیف پول دیجیتال دارد به مبادله بپردازند. هنوز چند سوال بی‌پاسخ مانده، برای مثال چه به سر شرکت‌های بزرگ حوزه تکنولوژی مانند Ant Group و هلدینگ Tencent می‌آید که سرویس‌های پرداختی مشابه را پیشتر ارائه کرده‌اند.

یوان دیجیتال در کجا تست می‌شود؟

در ماه آوریل سال جاری میلادی بود که بانک مرکزی چین به وام‌دهندگان تجاری اجازه داد تا به صورت داخلی و فرضی، به آزمون و خطا با یوان دیجیتال در شهرهایی مانند سوژو، ژیانگ‌آن، چنگدو و شنژن بپردازند و ضمنا امکان استفاده از این ارز در المپیک زمستانی سال ۲۰۲۲ میلادی نیز مهیا خواهد بود. در ماه آگوست، وزارت بازرگانی چین اعلام کرد که یوان دیجیتال در نقاط بیشتری مانند پکن و هنگ‌کنگ نیز به کار گرفته می‌شود، اما نقشه راه دقیقی در این زمینه منتشر نکرد.

این فاز آزمایشی به برخی کاربران منتخب اجازه می‌دهد که پول نقد یا دیجیتال را به دیگری تبدیل کنند، به مشاهده اعتبار حساب بپردازند و پرداخت یا حواله دیجیتال داشته باشند. در سوژو، برخی کارمندان دولت از یارانه‌هایی در فرم ارز دیجیتال برخوردار شده‌اند و مک‌دونالد در ژیانگ‌آن نیز پرداخت‌های مبتنی بر یوان دیجیتال را می‌پذیرد.

دیدی شوژینگ، بزرگ‌ترین سرویس هم‌سفری آنلاین چین در حال تدارک دیدن تست‌های داخلی یوان دیجیتال در پلتفرمش است و Meituan Dianping، غول حوزه دلیوری غذا، و Bilibili، شرکتی در حوزه استریم محتوا، نیز مشغول مذاکره با بانک مردم چین هستند تا تست‌هایی مشابه را آغاز کنند.

یوان دیجیتال چه زمانی از راه می‌رسد؟

هنوز مشخص نیست. اواخر ماه آگوست بود که بانک سازندگی چین، سرویس‌های کیف پول ارز دیجیتال خود را به صورت موقتی در اختیار مشتریانش قرار داد - احتمالی به شکلی کاملا اتفاقی. مردم می‌توانستند یک کیف پول را برای مبادلات دیجیتال ثبت کنند -که منجر به ایجاد اکانتی جداگانه از حساب بانکی معمولی آن‌ها می‌شد- و برای مبادلات مالی روزانه و سالانه، سقفی مشخص تعیین شده بود. اما بسیاری از قابلیت‌های مربوط به ارز دیجیتال خیلی زود از اپلیکیشن موبایل این بانک حذف شدند و مدیر بانک مردم چین نیز در ماه مه با گفتن اینکه تمام آزمایش‌ها بخشی از «کارهای تحقیقاتی رایج» هستند، از انتظارات کاست.

با توجه به اشاره مکرر مقامات چینی به بازی‌های زمستانی، می‌توان حدس زد که چین برای راه‌اندازه تمام و کمال پروژه خود در سال ۲۰۲۲ میلادی برنامه‌ریزی کرده است. از سوی دیگر گفته شده که بانک مرکزی با ابداعاتی در حوزه ارزهای دیجیتال، می‌خواهد شنژن -هاب تکنولوژی چین که درست در کنار هنگ‌کنگ واقع شده- را تا سال ۲۰۲۵ به شهری کلاس جهانی تبدیل کند.

مگر اکثر مبادلات مالی از پیش الکترونیکی نبوده‌اند؟

بله. کشور چین جامعه‌ای دارد که در گذر زمان، بیشتر و بیشتر به سمت عدم استفاده از پول نقد می‌رود. حتی فروشندگان‌ غذاهای خیابانی در شهرهای کوچک هم ترجیح می‌دهند به جای پول نقد، از اپلیکیشن‌های پرداخت موبایل استفاده کنند. موسسه آماری Analysys می‌گوید چنین اپلیکیشن‌هایی طی سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۰، مسئول جابه‌جایی بالغ بر ۵۳ تریلیارد یوان (یا ۷.۸ تریلیارد دلار) در چین بوده‌اند. اپلیکیشن Alipay شرکت Ant بیش از نیمی از این رقم را به خود اختصاص داده و سرویس WeChat Pay شرکت تنسنت هم در جایگاه سوم است.

بانک مردم چین می‌گوید که تمام مبادلات پولی غیر نقد (که شامل چیزهایی مانند اعتبار بانکی، کارت‌های فروشگاهی، انتقالات بانکی و چک‌ها می‌شوند) در سال ۲۰۱۹ معادل ۳.۸ کوادریلیون یوان بوده‌اند. و نمی‌توان گفت که این ترند تنها در چین به چشم می‌خورد: نظرسنجی بانک مرکزی سوئد نشان می‌دهد که تنها ۱۳ درصد از افراد در سال ۲۰۱۸، آخرین خرید خود را با پول نقد انجام داده‌اند و این یعنی شاهد کاهش ۳۹ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۰ میلادی بوده‌ایم.

آیا مردم از یوان دیجیتال استفاده خواهند کرد؟

تشخیصش دشوار است. کیف پول دیجیتال بانک مردم چین تنها یک کیف پول است و احتمالا قابلیت‌هایی داشته باشد که به مردم اجازه می‌دهند بابت چیزهایی مانند سرویس‌های خرده‌فروشی و سرویس‌های هم‌سفری آنلاین و همینطور در حوزه‌هایی مانند بازرگانی الکترونیکی و سرمایه‌گذاری قادر به پرداخت پول باشند. هنوز هیچ دلیل واضحی برای این ارائه نشده که چرا یوان دیجیتال و سرویس‌هایی مانند Alipay و WeChat Pay که همین حالا خدماتی مشابه ارائه می‌کنند و عمیقا با شبکه‌های اجتماعی درآمیخته‌اند، قادر به هم‌زیستی با یکدیگر نیستند.

تمایل مضاعف بانک مرکزی چین به استفاده از یوان دیجیتال درحالی است که Ant برای احتمالا بزرگ‌ترین عرضه اولیه سهام در تاریخ آماده می‌شود و به صورت بالقوه، قادر به سرانجام رساندن یک IPO با حدود سرمایه ۳۰ میلیارد دلاری خواهد بود. شرکت مورد نظر می‌گوید با این پول، قادر به گسترش فعالیت‌هایش، فراتر از تجارت سرویس‌های پرداخت خواهد بود. اگرچه Ant از سال ۲۰۱۷ در روند تحقیق و توسعه بانک مردمی چین دخیل بوده، در بروشور عرضه اولیه سهام خود می‌گوید که شاید «قادر به هنگام ماندن با تغییرات جدید» نباشد و بنابراین تشخیصش دشوار است که DCEP چه تاثیری روی کسب‌وکار شرکت می‌گذارد.

چرا بانک مردم چین دست به چنین کاری زده؟

این پروژه توسط مدیر پیشین بانک مردم چین، یعنی ژو شیائوچوان کلید خورد که در ماه مارس ۲۰۱۸ بازنشست شد. او می‌خواست از چین در برابر روی آوردن به استانداردهایی مانند بیت‌کوین که توسط دیگران ساخته شده و کنترل می‌شوند محافظت کند. توانایی پایش الکترونیکی دست به دست شدن پول، در مقابله با پولشویی و دیگر فعالیت‌های مجرمانه موثر خواهد بود.

پروژه ارز دیجیتال بازطراحی شده فیسبوک، یعنی Libra نیز احتمالا یکی از عواملی بوده که چینی‌ها را به کلید زدن این پروژه واداشته. با فرض اینکه لیبرا به دست عموم برسد، این احتمال وجود دارد که به برتری دلار کمک کرده و به تضعیف پول چین منجر شود. همانطور که وانگ شین، مدیر واحد تحقیقات بانک مردمی چین طی سال گذشته میلادی گفت، چنین اتفاقی می‌تواند «پیامدهای اقتصادی، مالی و حتی سیاسی در ابعاد بین‌المللی داشته باشد».

آیا داریم درباره یک رمزارز صحبت می‌کنیم؟

احتمالا نه. وقتی به صحبت راجع به پدیده‌ای به نام رمزارز می‌پردازیم، معمولا به چیزی مانند بیت‌کوین اشاره داریم که از اهرمی تمرکز زدایی‌شده و آنلاین به نام بلاک‌چین استفاده می‌کند تا قادر به ثبت و ضبط مبادلات باشد. بیت‌کوین و دیگر رمزارزها مانند اتریوم، حامی مبادلات مالی ناشناس و بی‌نیاز از یک مرد میانی -یا به عبارت دیگر، بانک مرکزی- هستند. اما نوسان فراوان در ارزش این ارزها باعث می‌شود که برای استفاده در ابعاد گسترده و کشوری مناسب نباشند.

پروژه لیبرا فیسبوک نیز قرار است شامل مجموعه‌ای از رمزارزها باشد که Stablecoin نامیده می‌شوند و هر کوین، یک پشتوانه در دنیای واقعی مانند دلار، یورو یا پوند دارد. لیبرا حداقل در ابتدای راه توسط کمپانی‌های خصوصی مانند فیسبوک، اوبر و اسپاتیفای مدیریت خواهد شد. از سوی دیگر، مدیریت یوان دیجیتال برعهده بانک مردم چین است و بنابراین در نقطه عکس ارزهای تمرکز زدایی شده قرار می‌گیرد. ضمنا هنوز مشخص نیست که این ارز از فناوری بلاک‌چین استفاده خواهد کرد یا خیر.

چرا از کوین‌های از پیش موجود استفاده نمی‌شود؟

در تلاش برای مقابله با بروز ریسک در سیستم‌های مالی و آنچه «بانکداری در سایه» نامیده شد، چین در سال ۲۰۱۷ مبادلات مالی با رمزارزها و همینطور عرضه اولیه کوین را ممنوع اعلام کرد. البته هنوز امکان استفاده از این ارزها وجود دارد، اما به شکلی محدود و از طریق پروسه‌ای بسیار کند و سختگیرانه.

از سوی دیگر، ارزهای دیجیتال تبدیل به راهی برای خروج پول از چین شده بودند و بنابراین به برون‌ریز سرمایه و کاهش ارزش یوان کمک می‌کردند. اگرچه لیبرا هنوز در دسترس قرار نگرفته، مقامات چینی خواستار نظارت بر این ارز جدید شده‌اند. (ناگفته نماند که وب‌سایت فیسبوک در چین بن است، اما بسیاری از چینی‌ها با استفاده از ابزارهای تغییر آی‌پی به آن دسترسی می‌یابند.)

چرا از بلاک‌چین استفاده نمی‌شود؟

محققان بارها از این موضوع ابراز تردید کرده‌اند که تکنولوژی بلاک‌چین بتواند از حجمی عظیم از مبادلات مالی به صورت همزمان پشتیبانی کند. برای مثال در روز مجردهای سال ۲۰۱۸، چینی‌ها رکوردشکنی کردند و در هر ثانیه، بیش از ۹۲ هزار مبادله مالی صورت گرفت. به گفته مقامات بانک مرکزی چین، این رقم به مراتب بالاتر از ظرفیت قابل پشتیبانی بلاک‌چین بیت‌کوین است.

تکلیف حریم شخصی چه می‌شود؟

مقامات چینی می‌گویند که بانک مردم چین به دنبال دستیابی به «بالانس» میان ناشناس ماندن و نیاز به مقابله با جرایم مالی است، اما مشخص نشده که منظور آن‌ها از این حرف دقیقا چیست.

بانک مردم می‌گوید که تمام اطلاعات کاربران در دسترس بانک‌ها قرار نمی‌گیرد. اما کیف پول‌ها احتمالا وابستگی کامل به هویت افراد داشته باشند و به این ترتیب، مقامات یک پنجره دیگر به درون زندگی افراد خواهند داشت. یکی از مدیران بانک مردم چین در مقاله‌ای طی سال ۲۰۱۸ نوشت که بانک‌ها احتمالا محبور به ثبت اطلاعات مربوط به مبادلات به صورت روزانه باشند و احتمالا برای مبادلات هر شخص نیز سقفی مشخص تعیین گردد.

تمام ماجرا چه تاثیری روی بانک‌ها می‌گذارد؟

عمده تاثیر، روی حسابداری خواهد بود. پول دیجیتال باید به صورت جداگانه از پس‌اندازها نگهداری شود، چرا که در اصل قرار است نقش پول در گردش را ایفا کند. در زبان بانک‌های مرکزی، پول در گردش تحت عنوان M0 شناخته می‌شود و با پول‌های سپرده یا M1 که بانک‌ها از آن برای وام دادن به اشخاص حقیقی و حقوقی استفاده می‌کنند تفاوت دارد. وام‌دهندگان تجاری در این سیستم، ۱۰۰ درصد از سپرده رزرو خود را به بانک مرکزی می دهند و در ازای آن، ارز دیجیتال دریافت کرده و به توزیع آن میان مشتریان خرده‌فروشی می‌پردازند.

تاثیرات اقتصادی چیست؟

احتمالا شاهد تاثیرات آنی بر اقتصاد نباشیم. از آن‌جایی که پول دیجیتال بانک مردم چین به عنوان جایگزینی برای پول نقد طراحی شده، تاثیری بزرگ روی منابع پولی نمی‌گذارد و بنابراین تاثیرش روی قوانین پولی نیز خنثی خواهد بود. اگر ارز دیجیتالی شدیدا مورد پذیرش قرار بگیرد و مردم به نگهداری پول نقد بیشتر ترغیب شوند، سپرده‌های بانکی ممکن است کاهش یابد اما تاثیر وارده قابل مدیریت خواهد بود. این را انستیتوی تحقیقات ارز دیجیتال در بانک مردمی چین می‌گوید.

در آینده دورتر، بانک مرکزی ممکن است از ارز دیجیتال برای پیش راندن اقتصاد استفاده کند. در پتنت‌هایی که طی ماه اکتبر ۲۰۱۸ عمومی شدند، شاهد توصیف ارزی بوده‌ایم که بانک‌های وام‌دهنده را مجبور به وارد کردن اطلاعات مربوط به وام‌گیرندگان و نرخ سود، پیش از انتقال پول می‌کند. این به بانک مردم چین اجازه می‌دهد که کنترل بیشتری بر روند وام‌دهی بانکی داشته باشد و سرمایه را به هرجایی که خود مناسب می‌بیند هدایت کند.