راز ستاره کریسمس: مقارنه بزرگ در انقلاب زمستانی

وقتی شب‌ها به آسمان نگاه می‌کنیم نور ستارگان تحت تأثیر تلاطم جو زمین قرار می‌گیرد و گویی در حال چشمک زدن هستند. ولی اجرامی نیز وجود دارند که با نور ثابتی در زمینه آسمان می‌درخشند و چشمک نمی‌زنند. در نجوم قدیم به این اجرام سیارات میگفتند. (در مقابل ستارگان که ثوابت آسمان بودند.)
همان طور که میدانیم پنج سیاره در آسمان با چشم دیده می‌شوند؛ سیاراتی که گاهی اوقات از دید ناظران زمینی به یکدیگر نزدیک می‌شوند و مناظر زیبایی را در آسمان شب به وجود می‌آورند.

اگر در این شب‌های سرد ساعتی پس از غروب خورشید به جنوب غربی آسمان بنگرید دو سیاره را خواهید دید که مثل دو نقطه درخشان در زمینه آسمان قابل مشاهده‌اند. سیاره پرنورتر، مشتری، غول منظومه‌ی شمسی است که به رنگ سفید می‌درخشد. و سیاره کم‌نورتر که به رنگ زرد متمایل است، زحل، ارباب حلقه‌های منظومه‌ی شمسی است. این دو در شامگاه ۱ دی ۱۳۹۹ ملاقاتی تاریخی در آسمان شب خواهند داشت. به قدری نادر، که طی چهار قرن گذشته چنین ملاقات نزدیکی نداشته‌اند.

جنگ تمام عیار

با نگاهی به دو سیاره مشتری و زحل متوجه یک جنگ تمام عیار در منظومه شمسی می‌شویم! گویی این دو، رقبای سرسختی هستند که هر شب برای نبرد به هم نزدیک‌تر می‌شوند. از طرفی اگر مشتری با قطر تقریبی ۱۵۰ هزار کیلومتر و طوفان‌هایی بزرگ، جرم بیشتری داشت می‌توانست از دسته سیارات خارج شود و به ستاره کوتوله سرخ تبدیل شود. همچنین زحل با قطر ۱۲۳ هزار کیلومتر، اگرچه مقداری از مشتری کوچک‌تر است ولی با حلقه‌های دلفریبش از دید ما، گویی از مشتری بزرگ‌تر است!

آنها میلیون‌ها سال قبل جنگی بزرگ را در منظومه شمسی به راه انداختند. مدار آنها نزدیک‌تر از حالت کنونی بود و مشتری در هر دو بار چرخش و زحل با یک بار چرخش به دور خورشید در یک نقطه مشخص مداری با یکدیگر دیدار می‌کردند. این رویداد باعث تشدید مداری و باعث برهم خوردن نظم منظومه شمسی شد. 
مدار اورانوس و نپتون تغییرات بسیاری کرد و مدار سیارک‌ها و برخی از دنباله‌دارها نیز دچار هرج و مرج شد و در نتیجه برخوردهای سهمگینی به وجود آمد که آثار آن کماکان بر چهره عطارد و اقماری از جمله ماه به یادگار مانده است.

راز ستاره بیت لحم

آن طور که در انجیل ذکر شده، در زمان تولد حضرت عیسی (ع) منجمانی از سرزمین پارس با دنبال کردن ستاره‌ای درخشان به سمت بیت لحم می‌روند و سپس آن را می‌یابند. ماهیت این جرم ستاره‌ای همواره مورد توجه منجمان و تاریخ‌نگاران بوده است. برخی آن را به ظهور یک دنباله‌دار یا انفجار یک ستاره نسبت داده‌اند.

البته تولد ایشان دقیقا مشخص نیست و تاریخ نگاران آن را مقارن با سلطنت هرود اول از 37 تا 4 پیش از میلاد دانسته‌اند و چون در اواخر عمر هرود اول حضرت عیسی، بنابر روایت‌هایی، کودک بوده است تولد ایشان را در حدود ۶ تا ۷ پیش از میلاد جستجو می‌کنند. در این ایام برخی از پدیده‌های نجومی نیز در آسمان به وقوع پیوست. از جمله در تاریخ ۱۷ آوریل ۶ قبل از میلاد اختفای ماه و مشتری روی داد که در آسمان صبحگاه سیاره زحل و زهره نیز حضور داشته‌اند و در آسمان شامگاهی مریخ و عطارد خودنمایی می‌کردند. یا مقارنه مشتری، زحل و مریخ در فوریه ۶ پیش از میلاد که منظره زیبایی در افق شامگاهی پدید آورد. در این میان مقارنه‌ی مشتری و زحل در سال 7 پیش از میلاد بسیار نادر و زیبا بوده است. 
این روزها در برخی منابع و مقالات رویدادی مشابه آنچه ۱ دی ۹۹ خواهیم دید را با عنوان ستاره کریسمس با ستاره بت لحم مرتبط می‌دانند.

مقارنه‌ای نادر

مقارنه‌های بین مشتری و زحل تقریبا هر ۲۰ سال یک بار رخ می‌دهند. معمولا در این مقارنه‌ها جدایی زاویه‌ای دو سیاره اندکی بیش از ۱ درجه است ولی گاهی پیش می‌آید که این جدایی زاویه‌ای بسیار کمتر خواهد بود. آخرین مرتبه یک مقارنه بسیار نزدیک بین مشتری و زحل در سال ۱۶۲۳ روی داد که دو جرم به فاصله‌ی ۶ دقیقه‌ی قوسی (حدود یک پنجم قرص ظاهری ماه کامل) در آسمان رسیدند و قرار است بار دیگر با همین جدایی زاویه‌ای، ساعتی پس از انقلاب زمستانی، یعنی شامگاه یکم دی ۹۹، به دیدار یکدیگر بروند.

رصد مقارنه بزرگ

به علت حرکت کند مداری مشتری و زحل هر دو سیاره به کندی به یکدیگر نزدیک می‌شوند. بنابراین این دو سیاره در حدود ۱۵ روز، از ۲۳ آذر تا ۹ دی، کمتر از یک درجه در آسمان با یکدیگر فاصله دارند. ولی در شامگاه ۱ دی این فاصله به قدری کم است که از نمای رصد با چشم غیرمسلح، تشخیص زحل به علت کم نور بودن بسیار دشوار خواهد بود.

ولی از نمای یک دوربین دوچشمی متوسط، قمرهای مشتری دیده می‌شود و اگر دوربین قوی‌تر باشد حلقه‌های زحل و بزرگترین قمر زحل یعنی تیتان نیز دیده خواهد شد. ولی بدون شک زیباترین نما از پشت تلسکوپ خواهد بود که هر دو سیاره با فاصله‌ای کم در تیررس رصدگران و عکاسان قرار خواهند گرفت و جزئیات بهتری از طوفان‌های مشتری و زحل دیده می‌شود. هر چه کیفیت آسمان بهتر و ابزار رصدی قوی‌تر باشد مشاهده جزئیات بیشتری از این مقارنه امکان‌پذیر خواهد شد. امیدواریم شرایط جوی در رصد مقارنه پیش رو مساعد باشد.

مقارنه‌های بعدی

مقارنه‌ی بعدی دو سیاره مشتری و زحل در ۵ نوامبر ۲۰۴۰ روی می‌دهد که این دو سیاره ۱.۲ درجه با یکدیگر فاصله دارند. ولی مقارنه‌ی نزدیک بعدی در ۱۵ مارس ۲۰۸۰ روی خواهد داد که این اجرام بار دیگر به فاصله‌ی ۶ دقیقه‌ی قوسی از یکدیگر می‌رسند. ولی برعکس سال جاری که سیاره مشتری پایین‌تر از زحل است، در مقارنه‌ی سال ۲۰۸۰ مشتری بالاتر از زحل دیده خواهد شد.