چرا تئوری نشت آزمایشگاهی کرونا حالا بیشتر از همیشه جدی گرفته می‌شود؟

این تئوری بحث‌برانگیز برای نخستین بار در روزهای ابتدایی پاندمی کووید-۱۹ طرح شد و رییس جمهور وقت آمریکا، دونالد ترامپ نیز از آن حمایت می‌کرد. برخی در آن زمان می‌گفتند که حتی ممکن است با ویروسی مهندسی شده یا اصلا سلاحی بیولوژیکی روبه‌رو باشیم.

اگرچه بسیاری از اهالی رسانه و سیاست‌مداران در آن زمان تمام بحث‌ها را تئوری توطئه خوانده و از پرداخت بیشتر به آن‌ها ممانعت می‌کردند، اما برخی دیگر خواستار بررسی ابعاد مختلف ماجرا به عنوان یک احتمال شدند. در هر صورت این ایده طی هفته‌های اخیر بار دیگر طرح و به موضوعی مهم تبدیل شده.

چرا شاهد مطرح شدن دوباره موضوع هستیم؟

به این دلیل ساده که طی چند وقت اخیر گزارش‌هایی تازه در رسانه‌های آمریکایی منتشر شده‌اند که نگرانی‌های جدیدی راجع به تئوری نشت آزمایشگاهی به وجود آورده‌اند. و برخی از دانشمندانی که پیشتر نگاهی منفی به این ایده داشتند حالا حاضر به پذیرش آن به عنوان یک احتمال شده‌اند.

در هفته‌های اخیر به صورت خاص شاهد انتشار یک گزارش محرمانه بودیم که توسط سازمان‌های اطلاعاتی آمریکایی گردآوری شده‌اند. در این گزارش می‌خوانیم که سه محقق حاضر در آزمایشگاه ووهان طی ماه نوامبر سال ۲۰۱۹ سر از بیمارستان درآورده‌اند، یعنی اندکی پیش از اینکه بسیاری از انسان‌های حاضر در این شهر به کووید-۱۹ مبتلا شوند. بعد گزارش شد که دولت بایدن تحقیقاتی که توسط دونالد ترامپ برای بررسی ابعاد مختلف تئوری نشت آزمایشگاهی کلید خورده بود را متوقف کرده است.

آنتونی فاوچی، مشاور پزشکی ارشد جو بایدن اخیرا به کمیته‌ مجلس سنای آمریکا گفت که: «این احتمال بدون تردید وجود دارد و من به صورت تمام و کمال حامی تحقیقات کامل روی احتمال وقوع چنین اتفاقی هستم.» آقای بایدن هم حالا می‌گوید که بعد از ورود به کاخ ریاست جمهوری، خواستار گزارشی راجع به ریشه‌های کووید-۱۹ شده است «چه این بیماری برخاسته از ارتباط انسان‌ها با حیوانی آلوده باشد و چه حادثه‌ای آزمایشگاهی».

بعد از تمام این وقایع نیز آقای ترامپ در بیانیه‌ای که برای نیویورک پست ایمیل شده، می‌گوید: «از همان ابتدا برای من وقوع چنین اتفاقی محرز بود، اما مثل همیشه به شکلی غیر منصفانه مورد انتقاد قرار گرفتم. حالا همه آن‌ها می‌گوید که حق با او بود.»

نظر دانشمندان چیست؟

نظرات راجع به این ماجرا هنوز ضد و نقیض است.

تحقیقاتی که از سوی سازمان بهداشت جهانی ترتیب داده شده، قرار بود شرایط را در همه‌جانبه‌ترین شکل ممکن بررسی کند، اما بسیاری از متخصصین باور دارند که این پژوهش بیشتر از اینکه به ارائه پاسخ منجر شود، سوالات بیشتری به وجود آورده است. اوایل امسال چند محقق منتخب از سوی سازمان بهداشت جهانی به ووهان سفر کردند تا ریشه پاندمی را شناسایی کنند. بعد از سپری کردن ۱۲ روز در ووهان که شامل بازدیدی از آزمایشگاه ووهان نیز می‌شد، تیم مورد اشاره به این نتیجه رسید که تئوری نشت آزمایشگاهی «شدیدا نامحتمل» است.

اما از آن زمان به بعد، بسیاری یافته‌های این محققین را زیر سوال برده‌اند.

گروهی برجسته از دانشمندان به انتقاد از گزارش سازمان بهداشت جهانی پرداختند و گفتند که آن‌ها تئوری نشت آزمایشگاهی را به اندازه کافی جدی نگرفته‌اند و این نظریه در تنها چند صفحه از گزارشی چند صد صفحه‌ای زیر سوال رفته است. همان دانشمندان در نشریه Science نوشتند که: «ما باید هر دو نظریه نشت طبیعی و نشت آزمایشگاهی را جدی بگیریم تا بالاخره به داده‌هایی قابل اتکا دست پیدا کنیم.»

هر روزی که می‌گذرد، متخصصین بیشتری به این باور می‌رسند که باید به صورت دقیق‌تر به بررسی ابعاد مختلف نشت آزمایشگاهی پرداخت. حتی دکتر تدروس آدهانوم از سازمان بهداشت جهانی نیز خواستار تحقیقاتی تازه شده و گفته که: «تمام نظریه‌ها محتمل باقی مانده‌اند و باید بیشتر مورد پژوهش قرار بگیرند.»

و دکتر فاوچی حالا می‌گوید که با اطلاعات به اشتراک‌ گذاشته شده راجع به شیوع طبیعی ویروس «متقاعد» نشده است. این یعنی او نظر خود را نسبت به یک سال پیش تغییر داده، زمانی که معتقد بود کووید-۱۹ به احتمال فراوان از حیوانات به انسان‌ها منتقل شده است.

واکنش کشور چین چیست؟

کشور چین شدیدا تئوری نشت آزمایشگاهی ویروس را زیر سوال برده و آن را افترا خوانده است. دولت این کشور حتی گفته که ممکن است کرونا ویروس از کشوری دیگر و از طریق محموله‌های غذایی وارد چین شده باشد. چینی‌ها به تحقیقی تازه اشاره می‌کنند که توسط یکی از برترین ویروس‌شناسان این کشور و براساس نمونه‌های به دست آمده از خفاش‌هایی در یک معدن متروکه و دورافتاده صورت گرفته است.

پروفسور شی ژنگلی -که معمولا با لقب «زن خفاشی چین» شناخته می‌شود- محققی در انستیتوی ووهان است که در گزارش اخیر خود می‌گوید تیمش طی سال ۲۰۱۵ به شناسایی هشت گونه مختلف از کرونا ویروس در بدن خفاش‌هایی در معدنی در چین پرداخته است. در مقاله او آمده که کرونا ویروس‌های پنگولین‌ها نسبت به نمونه‌هایی که در معدن یافت شده‌اند، تهدیدی آنی‌تر برای سلامت انسان هستند. در این بین رسانه‌های دولتی چین هم دولت آمریکا و رسانه‌های غربی را به نشر شایعات و اکاذیب متهم کرده‌اند.

آیا تئوری دیگری هم مطرح شده؟

بله و این تئوری ثانویه «ریشه طبیعی» نام دارد.

در این تئوری گفته می‌شود که ویروس به صورت طبیعی از طرف حیوانات شیوع یافته و هیچ دانشمند یا آزمایشگاهی در روند نشر آن دخیل نبوده است.

حامیان نظریه ریشه طبیعی می‌گویند کووید-۱۹ از طریق یک «میزبان میانی» به انسان‌ها رسیده است. یعنی ویروس از خفاش‌ها به بدن جانوری دیگر راه یافته و بعد میان انسان‌ها شیوع یافته است. این همان ایده‌ای است که در گزارش سازمان بهداشت جهانی مورد حمایت قرار گرفته و متخصصین این سازمان می‌گویند «به احتمال بسیار فراوان» کووید از طریق میزبان میانی به انسان‌ها رسیده.

در ابتدای پاندمی کووید-۱۹ این نظریه شدیدا مورد پذیرش بود، اما در گذر زمان تحقیقات بیشتری صورت گرفت و محققان قادر به یافتن این ویروس در بدن خفاش‌ها یا هر حیوان دیگری که با مشخصه‌های ژنتیکی کووید-۱۹ سازگاری دارد، نبوده‌اند. همین باعث می‌شود که بسیاری با عینک بدبینی به نظریه ریشه طبیعی نگاه کنند.

چرا این موضوع مهم است؟

با توجه به میزان وحشتناک مرگ و میر از زمان آغاز پاندمی -که تا به امروز به جان باختن بیش از ۳.۵ میلیون نفر در سراسر جهان منتهی شده- اکثر دانشمندان عقیده دارند که شناسایی دلیل و مکان انتشار ویروس از آن جهت مهم به حساب می‌آید که می‌تواند به ما در جلوگیری از وقوع مجدد چنین حادثه‌ای جلوگیری کند.

به همین ترتیب، در صورتی که نظریه نشت آزمایشگاهی به تایید برسد، نگاه جهان به کشور چین تغییر خواهد کرد: کشوری که همین حالا به پنهان‌کاری گسترده اطلاعات در ابتدای پاندمی کووید-۱۹ متهم شده. در صورت تایید این اتفاق، ارتباط میان آمریکا و چین از قبل هم پیچیده‌تر و ستیزه‌جویانه‌تر خواهد شد.

در این بین برخی می‌گویند که نباید انگشت اتهام را فورا به سمت چین دراز کرد و باید رویکردی محتاطانه‌تر در پیش گرفت. پروفسور «دیل فیشر» از دانشگاه ملی سنگاپور عقیده دارد که: «لازم است اندکی صبورتر و در عین حال دیپلماتیک‌تر عمل کنیم. بدون حمایت چین قادر به شناسایی ریشه مشکل نخواهیم بود. باید در فضایی بدون سرزنش کار را پیش ببریم».